Anderson Sherwood-Miasteczko Winesburg.pdf

Sherwood Anderson

Miasteczko Winesburg

(Winesburg, Ohio)

Obrazki z życia w stanie Ohio

Przełożył Jerzy Krzysztoń

Pamięci mojej matki, EMMY SMITH ANDERSON, której bystre uwagi o życiu pierwsze

obudziły we mnie głód poznawania tego, co się w ludziach kryje – tę książkę poświęcam

KSIĘGA DZIWACTW

Nasz pisarz, starzec o siwym wąsie, miał kłopot ze swoim łóżkiem. Chciał mieć widok na

drzewa, kiedy się rano obudzi, a okno w jego pokoju znajdowało się wysoko od podłogi.

Przyszedł więc stolarz, aby sprawie zaradzić i dostosować łóżko do poziomu okna.

Zrobił się z tego nie lada ambaras. Stolarz, weteran Wojny Domowej, przyszedł do pokoju

pisarza i usiadł, żeby omówić sprawę podium, na którym łóżko powinno stanąć. Pisarz miał

trochę cygar pod ręką i stolarz sobie zapalił.

Przez pewien czas rozmawiali o łóżku, a potem o innych sprawach. Weteran zaczął

wspominać wojnę; w istocie pisarz sam na ten temat go naprowadził. Jako jeniec wojenny

stolarz przesiedział się niegdyś w lochach w Andersonville i stracił brata, ów brat umarł z głodu;

ilekroć stolarz o tym wspomniał, zaraz zbierało mu się na płacz. Miał siwe wąsy, tak jak i stary

pisarz, i kiedy płakał, krzywił wargi i strzygł wąsami.

Płaczący staruszek z cygarem w ustach robił zabawne wrażenie. Własny projekt ustawienia

łóżka wywietrzał pisarzowi z głowy i potem stolarz zmajstrował wszystko na swój sposób, a pan

pisarz z sześćdziesiątką na karku musiał się na noc gramolić do łóżka po krześle.

W pościeli przewracał się na bok i leżał całkiem bez ruchu. Całe lata przejmował się swoim

sercem. Palił za wiele i serce mu dokuczało. Niegdyś przyszło mu na myśl, że w pewnej chwili

umrze niespodziewanie, i zawsze, jak się położył do łóżka, o tym sobie dumał. Nie czuł wcale

strachu. Odnosił w istocie całkiem szczególne wrażenie, które niełatwo da się wytłumaczyć.

Właśnie wtedy, w łóżku, stawał się bardziej żywotny niż kiedykolwiek indziej. Leżał sobie

zupełnie bez ruchu, ciało miał stare i licha warte, a jednak siedziało w nim coś młodego. Ot, jak

w brzemiennej niewieście, tylko że nie dziecko, ale cały młodzieniec. Nie, nie młodzieniec, lecz

dziewczyna, młoda i w kolczudze, zupełnie jak rycerz. Nie ma sensu, jak widzicie, pokazywać,

co tam w starym pisarzu siedziało, kiedy spoczywał na wysokim łóżku i słuchał, jak mu serce

łopocze. Trzeba się dobrać do tego, o czym sam pisarz, czy to-to młode w pisarzu – myślało.

Stary pisarz, jak wszyscy ludzie na świecie, nagromadził w ciągu długiego żywota całe masy

pojęć pod czaszką. Był niegdyś całkiem przystojny i sporo kobiet w nim się kochało. Poza tym,

rzecz jasna, znał ludzi, wielu ludzi, tak jakoś osobiście i bezpośrednio, zupełnie inaczej niż my

ich znamy. Przynajmniej tak mu się wydawało i ta myśl sprawiała mu przyjemność. Czemuż

mamy się kłócić ze staruszkiem o jego myśli?

W łóżku pisarz miał sen, który nie był snem. Kiedy już drzemał, ale jeszcze nie spał, zaczęły

mu się jawić przed oczyma postacie. Wyobrażał sobie, że to-to młode, co w nim siedzi,

wyprowadza mu przed oczy całą ich procesję.

Widzicie, cały dowcip kryje się właśnie w tych postaciach, które wędrowały przed oczyma

pisarza. Były to same dziwadła. Wszyscy ludzie, mężczyźni i kobiety, jakich kiedykolwiek

pisarz znał, cudacznie się poodmieniali.

Nie każde z tych dziwadeł było straszne. Niektóre – zabawne, niektóre wprost piękne,

a jedno – kobieta całkiem zniekształcona – boleśnie dotknęło staruszka swoją dziwacznością.

Gdy przeszła, zakwilił jak maleńki psiak. Wchodząc do pokoju moglibyście pomyśleć, że

staruszek ma nieprzyjemne sny albo cierpi na niestrawność.

Przez godzinę procesja dziwadeł ciągnęła się przed oczami starca, a potem – chociaż ciężko

mu to przyszło – wygramolił się z łóżka i zaczął pisać. Któryś z tych dziwolągów zrobił na nim

takie wrażenie, że musiał to wszystko opowiedzieć.

Przy biurku stary pisarz pracował okrągłą godzinę. I tak stworzył dzieło, które nazwał

„Księgą Dziwactw”. Nigdy jej nie opublikował, ale ja sam raz ją przeglądałem i wywarła na

mnie niezatarte wrażenie. Książka miała jedną myśl przewodnią, bardzo dziwną, którą dobrze

sobie zapamiętałem. Mając ją na uwadze potraﬁłem zrozumieć wielu ludzi i wiele spraw, jakich

przedtem zupełnie nie mogłem pojąć. Myśl była skomplikowana, ale w prosty sposób można by

ją oddać mniej więcej tak: Otóż na początku, kiedy świat był jeszcze młody, istniało całe

mnóstwo myśli, lecz nie istniała ani jedna prawda. Człowiek dopiero sam je stworzył i na każdą

prawdę złożyło się mnóstwo nieuchwytnych myśli. Cały świat zaroił się od prawd, a wszystkie

były piękne.

Staruszek wyliczył setki prawd w swoim dziele. Nie próbuję nawet powiedzieć wam

o wszystkich. Była tam prawda o dziewictwie i prawda o namiętności, prawda o bogactwie

i prawda o ubóstwie, o zapobiegliwości i marnotrawstwie, o lekkomyślności i wyrzeczeniu. Setki

i setki prawd i wszystkie były piękne.

A potem nadeszli ludzie. Każdy, jak się tylko pojawił, chwytał sobie jedną z prawd,

a silniejsi łapali ich ile się da.

I właśnie prawdy zrobiły z ludzi dziwolągi. Staruszek miał w tej kwestii solidnie

opracowaną teorię. Głosił tezę, że z chwilą kiedy człowiek zabierał jedną z prawd dla siebie,

nazywał ją swoją prawdą i starał się nią żyć, zamieniał się sam w dziwadło, a prawdę swoją –

w fałsz.

Sami możecie sobie wyobrazić, jak to staruszek, który całe życie obracał piórem i słów miał

ponad miarę, napisałby setki stron w tej właśnie materii. Temat tak by mu się rozrósł w głowie,

aż groziłoby mu niebezpieczeństwo, że sam zostanie dziwolągiem. Nie został – jak

przypuszczam – z tej samej przyczyny, dla której nigdy nie opublikował swego dzieła, to-to

młode właśnie, co w nim siedziało, uratowało staruszka.

Starego stolarza natomiast, który przysposabiał pisarzowi łóżko, wspomniałem tylko

dlatego, ponieważ on, jak wielu tak zwanych całkiem prostych ludzi, stał się najbliższy temu, co

zrozumiałe i ukochane – ze wszystkich dziwactw w książce pisarza.

RĘCE

Po zrujnowanej na poły werandzie drewnianego domku, u krawędzi wąwozu za

miasteczkiem Winesburg w stanie Ohio, przechadzał się nerwowo tam i z powrotem zażywny

stary człowieczek. Wskroś długiego pola, co zasiane koniczyną wydało tylko gęsty plon żółtych

chwastów gorczycy, otwierał się przed nim widok na bity gościniec, którym przejeżdżał wóz

pełen wracających z pól truskawkarzy. Całe to bractwo, chłopcy i dziewczęta, zanosiło się

śmiechem i pokrzykiwało. Z wozu zeskoczył chłopak w niebieskiej koszuli i próbował

pociągnąć za sobą dziewczynę, która darła się wniebogłosy. Wzbity na drodze stopami chłopca

obłok kurzu pożeglował przez tarczę ginącego słońca. Długim polem nadleciał cienki,

dziewczęcy głos. „Hej, wy, Skrzydlaty Biddlebaum, uczeszcie się, bo wam czupryna spada na

oczy” – nakazywał ów głos człowiekowi, który był łysy i którego nerwowe małe ręce uwijały się

nad nagim, białym czołem, zupełnie jakby się chciały uporać z masą splątanych kędziorów.

Skrzydlaty Biddlebaum” raz na zawsze wystraszony i osaczony przez upiorną sforę wątpliwości,

lękał się odegrać jakąkolwiek rolę w życiu miasteczka, w którym spędził dwadzieścia lat. Na

cały Winesburg zbliżył się do niego tylko jeden człowiek – syn Toma Willarda, właściciela

hotelu, Jerzy Willard, z którym Skrzydlaty nawiązał coś na kształt przyjaźni. Jerzy pracował

w „Orle Winesburga” jako reporter i nieraz wieczorami chadzał gościńcem do domu

Biddlebauma. Przemierzając tak tam i z powrotem werandę i trzepocząc nerwowo rękami,

staruszek spodziewał się, że Willard nadejdzie, by spędzić z nim wieczór. Skoro tylko znikł wóz

z truskawkarzami, ruszył polem przez wybujałe zielsko gorczycy i wspiąwszy się na poprzeczkę

ogrodzenia spozierał niespokojnie na drogę ku miastu. Przez chwilę stał tak, pocierając ręce

i wodząc oczami po drodze, aż nagle zdjęty strachem czmychnął do domu, żeby znów podjąć

wędrówkę po werandzie.

W obecności Willarda Biddlebaum, który od lat dwudziestu uchodził w oczach całego

miasteczka za postać tajemniczą, stawał się mniej bojaźliwy i jego mroczna osobowość,

wątpliwości, wynurzała z reporterem u boku wypuszczał się śmiało w biały dzień na Main Street

albo wielkimi krokami przemierzał rozklekotaną werandę gadając w podnieceniu. Głos niski

i drżący zmieniał mu się na ostry i donośny. Zgarbiona postać prężniała. I wijąc się jak ryba na

powrót ciśnięta w strumień, milczek zaczynał mówić usiłując wyrazić słowem te myśli, które się

w nim nagromadziły przez długie lata milczenia.

Skrzydlaty wiele mówił swoimi rękami. Smukłe, wyraziste palce, wiecznie ruchliwe,

wiecznie pragnące ukryć się w kieszeniach albo za plecami, wysuwały się naprzód i jak pręty

tłoków puszczały w ruch cały mechanizm ekspresji.

Opowieść o Skrzydlatym to opowieść o rękach. Ich nieustannej żywotności,

przypominającej trzepot skrzydeł uwięzionego ptaka, zawdzięczał Biddlebaum swój przydomek.

Postarał się o to jakiś zapoznany domorosły poeta. Ręce te przejmowały trwogą samego ich

właściciela. Najchętniej nigdy by ich nie pokazywał i ze zdumieniem spoglądał na spokojne, bez

wyrazu ręce innych ludzi, gdy pracowali obok niego w polu albo powożąc sennym zaprzęgiem

jechali przez polne drogi.

Rozmawiając z Jerzym Willardem Biddlebaum zaciskał pięści i bił nimi w stół albo w ściany

swojego domku. Dodawało mu to otuchy. Jeśli napadła go chęć do gadania, kiedy właśnie szli

obaj polem, rozglądał się za jakimś pniakiem albo deską u ogrodzenia i młócąc pracowicie

pięściami mówił z odzyskaną swobodą.

Opowieść o rękach Biddlebauma warta jest księgi sama w sobie. Ze współczuciem podana

mogłaby odsłonić wiele dziwnych i pięknych cech w ludziach niepozornych. Robota to dla

poety. W Winesburgu ręce te zwróciły na siebie uwagę tylko przez swoją ruchliwość. Nimi to

Skrzydlaty Biddlebaum zebrał aż sto czterdzieści kwart truskawek w ciągu jednego dnia. One to

stały się jego cechą szczególną, źródłem sławy. One też udziwaczniły i tak dziwaczną

i zagadkową indywidualność. Winesburg szczycił się rękami Biddlebauma w tym samym sensie,

co nową kamienicą bankiera Whitea czy kasztanowatym ogierem Wesleya Moyera, zwanym

Tony Tip, który wygrał bieg na jesiennych wyścigach w Cleveland.

Jeśli chodzi o Jerzego Willarda, to już nieraz chciał zapytać o ręce. Chwilami ogarniała go

wprost nieodparta ciekawość. Czuł, że nie bez przyczyny ręce te są tak dziwnie ruchliwe i tak

skłonne do pozostawania w ukryciu; tylko rosnący szacunek dla Biddlebauma powstrzymywał

go, by nie wyrwać się z pytaniami, które mu nieraz przychodziły do głowy.

Pewnego razu już, już miał się zapytać. Wybrali się na przechadzkę w pola letnim

popołudniem i przystanęli właśnie, by usiąść na porosłym trawą wzgórku. Biddlebaum całe

popołudnie gadał jak natchniony. Zatrzymał się u ogrodzenia i kując niczym olbrzymi dzięcioł

w górną deskę, krzyczał na Willarda, tępił w nim skłonność do nadmiernego ulegania wpływom

innych. – sam siebie wykańczasz! – wołał. – Masz naturę samotnika i marzyciela, a boisz się

marzeń. Chciałbyś niczym się nie różnić od tych tam z miasteczka. Słyszysz, jak gadają, i starasz

się ich naśladować.

Na porosłym trawą wzgórku Biddlebaum raz jeszcze spróbował udowodnić niezbicie swoje

racje. Głos miał teraz łagodny i pamiętliwy i z westchnieniem zadowolenia snuł długą

chaotyczną gawędę; mówił jak człowiek zatopiony w marzeniu.

Z marzeń tych Biddlebaum wywiódł piękny obraz przed oczy Willarda. Ludzie na nim żyli

znów w jakichś sielankowych złotych czasach. Wśród szerokiej zielonej przestrzeni wędrowali

młodzieńcy pięknie zbudowani, jedni pieszo, inni konno. Schodzili się tłumnie, by spocząć

u stóp starca, który zasiadł pod drzewem w maleńkim gaju i przemawiał do zgromadzonych.

Biddlebauma zupełnie poniosło natchnienie. Raz wreszcie zapomniał o rękach. Wysunęły się

wolno naprzód i legły na ramionach Willarda. Jakiś ton nowy i śmiały pojawił się w jego głosie.

– Koniecznie staraj się zapomnieć o wszystkim, czego się nauczyłeś – mówił staruszek. – Ty

musisz zacząć marzyć. Od tej chwili musisz mieć uszy zamknięte na wrzawę ludzkich głosów.

Przerwawszy Biddlebaum patrzył długo i poważnie na Jerzego Willarda. Oczy mu płonęły.

Wyciągnął znów ręce, by dotknąć pieszczotliwie chłopca i nagle błysk zgrozy przemknął mu

przez twarz.

Kurczowym ruchem Biddlebaum zerwał się na nogi i wepchnął głęboko ręce w kieszenie

spodni. W oczach miał łzy. – Czas mi wracać do domu. Nie mogę więcej z tobą rozmawiać –

powiedział nerwowo.

Nie obejrzawszy się ni razu staruszek pomknął w dół pagórka i dalej przez łąkę, a Jerzy

Willard zmieszany i wystraszony został sam na porosłym trawą wzniesieniu. Chłopiec zadrżał ze

strachu, wstał i poszedł drogą w stronę miasteczka. („Nie będę go pytał o ręce – pomyślał na

wspomnienie pełnych zgrozy oczu staruszka. – Coś tu jest nie w porządku, ale nie chcę wiedzieć

co. Musi coś być w tych rękach, że tak się mnie i każdego boi”.

I miał Jerzy Willard rację. Przypatrzmy się pokrótce tej historii o rękach. Być może nasze

o nich opowiadanie natchnie poetę i poeta wywiedzie z ukrycia cudowną opowieść o wielkiej

potędze, którą ręce tylko zwiastowały jak chorągiewki swoim trzepotem.

W młodości Skrzydlaty Biddlebaum był nauczycielem w jakimś miasteczku w Pensylwanii.

W owym czasie nie występował pod mianem Skrzydlatego Biddlebauma, lecz nosił mniej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: