Historia sztuki nowoczesnej powszechnej (19).pdf

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 30.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040130.html

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej powszechnej

powrót

drukuj

prowadzący: dr Pieńkos data: 30.01.2004 aktualizacja: 18.03.2004

kontakt

zapisz

17. Realizm i symbolizm w Anglii i krajach niemieckojęzycznych

Realizm był tendencją dominującą od II połowy XVIII w i przez cały XIX w. Dla sztuki XIX w

charakterystyczne jest nakładanie, splatanie się dwóch przeciwstawnych prądów: tendencji realistycznej

oraz wyobrażeniowej, antyrealistycznej, symbolistycznej, odrzucającej rzeczywistość jako tylko

widzialną dotykalną. Tendencja druga nasiliła się w romantyzmie, wygasła w połowie stulecia (wtedy

ekspansja realizmu), odżyła w końcu wieku, kiedy otrzymała oficjalne miano symbolizmu.

Splatanie się tych dwóch postaw jest szczególnie widoczne w sztuce krajów niemieckojęzycznych

(Niemcy, Austria, Szwajcaria) - chciano tam utrzymać w równowadze (chwiejnej, nietrwałej) obie

tendencje, tworzyć sztukę realistyczną, a zarazem symboliczną - utrzymywało się to przez cały XIX w.

Istotą sztuki była próba spójnego powiązania tendencji, chęć znalezienia złotego środka pomiędzy

realizmem courbetowskim i wyrażaniem treści religijnych, historycznych, idei nie mających

konkretnego wyrazu, wyrażanie za pomocą form świata widzialnego wizji artystów.

17.1 Caspar David Friedrich

Realizm XIX w jest związany głównie z Francją, szczególnie z Courbetem,

wystąpił tam najsilniej w połowie XIX w, jednak w Niemczech dojrzałe

cechy realizmu widoczne są już od początku XIX w. Przykładem może być

twórczość Frierdicha - był romantykiem, jednak tworzył absolutnie zgodnie z

późniejszą definicją Courbeta: malował tylko to co widział osobiście, nic nie

wymyślał, nie wprowadzał elementów wyobrażonych, nierealnych, nie

opowiadał historii nieznanych mu osobiście, w jego malarstwie pojawiają się

treści religijne, ale nie są one obrazowane za pomocą wyobrażeń nie do

przyjęcia dla światopoglądu realistycznego. Malował na podstawie studiów

w naturze - przedstawiał to co widział podczas studiów, podróży, np. seria

obrazów przedstawiających okolice Rugii (Rügen) (np. Kredowe skały

Rugii z końca II dekady XIX w).

Nie jest to jednak byle jaki, przypadkowy kadr uchwycony podczas

podróży. Friedrich stosował zabiegi podkreślające, że rzeczywistość

jest czymś więcej niż się widzi - połączenie realizmu,

drobiazgowości z dobieraniem, syntetycznością kadrów, postaci

ludzkie nie są sztafażem, mają swoją wymowę symboliczną -

przyjmują postawę jakby modlitewną, kontemplują pejzaż.

Podobny wyraz ma obraz Morze lodu z początku lat 20. -

przedstawiona katastrofa okrętu w scenerii arktycznej, której nie znał

osobiście, jednak znał wszystkie jej elementy (kry, skały). Symetria,

układ piramidalny, brak elementów mówiących, ewidentnie symbolicznych, ale forma całości sprawia,

że obraz staje się symbolem sił, praw, działań boskich.

17.2 William Turner

Rówieśnik Friedricha, ich twórczości są równoległe. Był wytrwałym obserwatorem, dużo podróżował,

studiował krajobrazy, malował to co widział. Często utrwalał fenomeny przyrodnicze, meteorologiczne,

jednak celem nie było tylko "fotografowanie" - poza wiernym oddaniem rzeczywistości istotne było

wyrażenie czegoś więcej - treści historyczne, filozoficzne, wyrażane czasem bardziej wprost ( Pożar

parlamentu ), czasem zawoalowane ( Walczący Téméraire, Deszcz, para i szybkość ) - wyrażone

poprzez kolorystykę, nastrój. Téméraire (fr. śmiałek) - okręt wojenny ciągnięty przez parowy holownik

na zniszczenie, w uproszczeniu: nostalgiczna wizja starego świata ustępującego nowemu, szerzej:

ukazanie zmierzchu w ogóle, odchodzenia, cyklu zastępowania. W obrazie brak wyobrażeń

fantastycznych, personifikacji, dosłownych symboli - wyrażeniu treści służy nastrój, oddanie zjawisk

przyrodniczych (zachód słońca) - realizm zaprzęgnięty w służbę symbolizmu. Podobnie obraz Deszcz,

para i szybkość przedstawiający pędzącą lokomotywę.

1 z 4

2008-02-28 10:08

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 30.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040130.html

Połów na wybrzeżach koło Calais (Piaski Calais podczas

odpływu) - obraz z lat 30., realistycznie ukazane wybrzeże

Normandii, zarazem wrażenie sceny wizyjnej - przedstawiony złoty

ogień wschodu słońca malowany grubą farbą - efekt

nierzeczywistej, nierealistycznej sytuacji. Zarazem jest to

realistyczna scena początku dnia, pory odpływu - rybacy brodzą w

wodzie. Brak konkretnej wymowy, symboliki - chodzi o ukazanie

pewnych cyklów, praw przyrody (częste u Turnera, służyły temu

liczne wschody, zachody słońca, efekty przyrody, np. burze) -

ukazanie żywiołu przyrody narzucającego prawa ludziom. Brak symboliki dosłownej, ukazywania

boskich działań, lecz ukazanie praw rządzących zwykłą rzeczywistością.

Turner potrafił dzięki nowatorskim efektom malarskim ukazać w banalnym krajobrazie jego

niebanalność, głębię.

Duchowym uczniem Turnera był John Ruskin - myśliciel, umiał docenić jego "szalone" malarstwo.

Dojrzał w nim malarza rzeczywistości, odkrywającego to co w niej najważniejsze. Ruskin cenił także

artystów swojego pokolenia, o dwie generacje młodszych od Turnera, skupionych w grupie

Prerafaelitów.

17.3 Prerafaelici

Powstali w 1848 r., tworzyli malarstwo zupełne inne niż Turner, mieli inne założenia. Oparli się na

historyzmie XIX w - wzorowali się w życiu, organizacji, działaniach na rozwiązaniach

średniowiecznych, renesansowych. Ich malarstwo było oparte na źródłach i wzorach literackich,

historycznych, chwytach z przeszłości - wydaje się więc zaprzeczeniem realizmu Turnera. Jednakże

mimo pozornej odmienności zostali także oni wciągnięci w tendencję realistyczną. Obecnie twórczość

brytyjskich prerafaelitów odczytuje się jako odpowiadającą realizmowi Courbeta - mimo odejścia od

głoszonych przez niego zasad. Jednak dzięki konstrukcji teoretycznej ich programu malarstwo przez

nich tworzone było realistyczne.

17.3.1 William Holman Hunt

Był jednym z założycieli grupy Prerafaelitów, w 1853 r namalował obraz

Przebudzone sumienie - wyjątkowo współczesny, charakteryzuje się pełnym

realizmem. Przedstawia współczesną scenę rodzajową (skrupuły po seksie,

podkreślają to różne symbole) - realistyczne odmalowanie sytuacji,

szczegółowość wnętrza, stroju, zarazem obraz ma wymowę moralizatorską,

nie jest wyłącznie ukazaniem rzeczywistości jako takiej.

Prerafaelici wybierając temat najczęściej korzystali z tekstów (scen

literackich, biblijnych), by poprzez nie wyrażać sceny symboliczne,

alegoryczne (w ich twórczości każdy element coś znaczy, ma swoją wymowę).

Jednakże te bogate znaczenia często były nieczytelne dla odbiorców, gdyż

prerafaelici nadawali często symbolom poza dawnymi, nowe, własne znaczenia. Współczesny widz nie

umiał ich odczytać, odbierana była tylko powłoka przedstawiona w sposób realistyczny - obrazy bardzo

wypracowane, z mnóstwem szczegółów, które często były tak liczne, że szkodziły całości. Prerafaelici

dobrze ukazują, jak łatwo o porażkę w próbie syntezy nurtów realistycznego i symbolicznego.

Światłość świata , 1853-60 r - prerafaelici tworzyli obrazy bardzo długo, skrupulatnie

je dopracowywali, w efekcie często powstawała tylko zbieranina szczegółów, brak

syntezy. Obraz jest typowy dla prerafaelitów, którzy stosowali kreację religijną -

wypracowali własną ikonografię chrześcijańską (np. Chrystus w domu rodzinnym,

inne sceny z życia Chrystusa, świętych). Malowali te przedstawienia tak, jakby byli

2 z 4

2008-02-28 10:08

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 30.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040130.html

ich świadkami - próba realistycznej rekonstrukcji epoki, malowana jakby przez

realistę przeniesionego w czasie. Realizm jest głównym priorytetem (sceneria,

kostium, całe ujęcie) służy temu scena wymyślona przez artystę, będąca poza

tradycyjną ikonografią.

Wtórnym, ubocznym efektem takiego myślenia była skłonność do wszelkiego detalu -

powstawało dzieło bardzo realistyczne, ale pozbawione spójności. Szybko

ewoluowało to zejściem prerafaelitów ku obrazom czysto dekoracyjnym - złożonym z

bardzo dużej liczby elementów, których publiczność nie traktowała jako symbole, lecz dekoracje. W

efekcie sami prerafaelici coraz częściej malowali z takim podejściem, rezygnowali ze szczytnych

symbolicznych zamierzeń - coraz mniej symboli, nacisk na stronę estetyczną. Prerafaelityzm stał się

bardzo popularny, panował do początku XX w, objął także rzemiosło.

17.3.2 William Morris

Przejął estetykę prerafaelitów, tworzył tkaniny, witraże,

mozaiki, tapety itd. - powstawała wielka produkcja o

funkcjach czysto dekoracyjnych - program ideowy był, ale

nie zwracano na niego uwagi. Stworzył np. w latach 90. cykl

tkanin przedstawiający Poszukiwanie Graala - widoczne są

inspiracje dawne, renesansowe, określony program, drobiazgowość przechodząca w ornament.

Taki typ sztuki legł u podstaw secesji - jej twórcy posługiwali się wzorami jeszcze bardziej

przestylizowanymi, jeszcze bardziej skupiali się na formie (choć i oni zawierali w dziełach funkcje

symboliczne).

17.4 Aubrey Beardsley

Czołowy twórca secesji, jest dziedzicem prerafaelitów -

artysta o dwa pokolenia późniejszy, tworzył krótko, głównie

grafikę. Stosował wydestylowane z prerafaelitów dekoracje -

narysy, linie - np. ilustracje do Salome . Realizm zastępują

abstrakcyjne desenie, ornament bez funkcji symbolicznych,

forma dla samej formy - radykalne wyprowadzenie

konkluzji artystycznych z twórczości prerafaelitów.

Okresy równowagi pomiędzy realizmem i symbolizmem

były bardzo rzadkie, krótkie (często pojawiały się tylko w twórczości jednego artysty), potem

następował przechył bądź ku realizmowi, bądź ku wyrażaniu idei w sposób hermetyczny, nieczytelny

dla odbiorcy, który odbiera tylko deseń. Beardsley to rozumiał, odrzu cił próby wyrażenia treści, pojął

że liczy się sama forma - uwolnienie się od widzialnego świata, obrazowanie form z umysłu artysty,

które same w sobie niczego nie wyrażają.

kraje niemieckojęzyczne

17.5 Adolf von Menzel

Jeden z największych artystów niemieckich II połowy XIX w, realista, stosował bardzo szeroki dobór

tematów - malował wszystko co widział, ale także tworzył sceny historyczne (bardzo wierne,

realistyczne). Np. cykl z lat 50. (początek kariery) - sceny z życia dworu Fryderyka Wielkiego - działy

się 100 lat wcześniej, ale ukazane są z fotograficznym realizmem. Malarz zachowuje się jak historyk,

odrzucił ograniczenia Courbeta: uznał, że realistyczna scena aktualna i realistyczna scena historyczna są

równoważne (np. Koncert fletowy Fryderyka Wielkiego w Sans-Souci ).

Jego dobór scen nie był przypadkowy - służyły one ukazaniu głębszych treści (np. Walcownia, Ściana

pracowni ), były przy tym w 100% realistyczne (przypadkowo skadrowane, widzian e naocznie, brak

komponowania). Zarazem stosował przemyślane oświetlenie, nieprzypadkowy dobór obiektów - w

efekcie w jego dziełach jest wiele odniesień, atmosfera niezwykłości. Np. Ściana pracowni przedstawia

maski portretowe znanych osób, popiersie Wenus Medycejskiej - z jednej strony są to realistyczne

akcesoria, oczywiste w pracowni malarza, z drugiej - zebrane w całość tworzą rzeczywistość

tajemniczą, zakodowany przekaz (treści historiozoficzne, alegoria sztuki, ukazanie jej dominacji nad

historią, literaturą i in.). Udana synteza realizmu i symbolizmu w jedną, nierozdzielną całość.

3 z 4

2008-02-28 10:08

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 30.01.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow040130.html

17.6 Arnold Böcklin

Również wielki artysta II połowy XIX w, przeciwstawny Menzlowi - fantastycznie przedstawiał sceny

literackie, historyczne. Twórczość powstająca w zupełnie innym kręgu - był Szwajcarem, mieszkał

głównie we Włoszech. Tworzył długo, pozostawił wielki dorobek. Zarzucano mu wulgarność,

strywializowanie antyku, ukształtowanie kiczu XIX w. Takie podejście pomija stronę artystyczną jego

dzieł - w najlepszych swoich pracach operował na granicy rzeczywistości realnej i wyobrażonej - w

przeciwieństwie do Menzla pojawiają się u niego duchy, syreny, zjawy, personifikacje, szkielety. Z

drugiej strony zarówno te istoty, jak i rzeczy widzialne obrazował tak samo realistycznie - jest realistą

fantastyki, jakby realistą przeniesionym w zaświaty. Sprowadzał na ziemię to, co nierzeczywiste - np.

obraz z 1872 r Autoportret ze śmiercią (Śmierć grająca na skrzypcach) realistycznie ukazuje artystę

przy pracy, za nim widoczny jest równie namacalny szkielet. W jego twórczości widoczna jest główna

różnica między realizmem francuskim, a niemieckim i brytyjskim - odrzucenie ograniczeń Courbeta,

dążenie do syntezy z symbolizmem.

Wyspa umarłych - jego najważniejsze dzieło, miało trzy wersje, powstało ok. 1880-81 r. Ukazana

kraina faktycznie nieistniejąca, ale ukazana jak rzeczywista - zastosowana sceneria śródziemnomorska

(uwielbiana przez Böcklina i innych niemieckich artystów) - studium włoskiego krajobrazu,

realistycznie ukazana skalista wysepka, zarazem jednak dopracowana tak, by oddać atmosferę

zaświatów. Widoczne cyprysy, łódź są w 100% realistyczne, zarazem mają wymowę symboliczną.

powrót kontakt drukuj zapisz

4 z 4

2008-02-28 10:08

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: