naratunek_artykul_2008_03_21367.pdf

Organizacja i zarządzanie

Ratownictwo medyczne

w zdarzeniach

chemicznych

W obliczu współczesnych zagrożeń cywilizacyjnych jed-

nym z najbardziej aktualnych problemów, przed jakimi

stoi ratownictwo, jest odpowiednie przygotowanie się do

działania w sytuacji wypadków i katastrof z udziałem

substancji niebezpiecznych.

dr med. Arkadiusz Trzos

Zakład Medycyny Katastrof i Pomocy Doraźnej

Katedry Anestezjologii i Intensywnej Terapii CMUJ

medycznym stosuje się do określenia materiału, który

ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne,

fizyczne może – w przypadku nieprawidłowego obcho-

dzenia się z nim lub celowego użycia (terroryzm) – spo-

wodować zagrożenie życia i zdrowia ludzi lub skażenie

środowiska, w którym człowiek przebywa. Współcześnie

światowe ratownictwo stara się wypracować algorytmy po-

stępowania, które zapewniłyby służbom medycznym bez-

pieczne postępowanie z pacjentem przy równoczesnym

zachowaniu w pełni własnego bezpieczeństwa.

Substancje niebezpieczne mogą powodować dwoja-

kiego rodzaju problemy, z którym ratownictwo medyczne

musi umieć sobie radzić. Pierwszym jest problem skaże-

nia (kontaminacji) osób i otaczającego go środowiska.

Drugim – efekt działania substancji, czyli zatrucie, zaka-

żenie, napromienienie. Warunkiem optymalnego i bez-

piecznego udzielania pomocy poszkodowanym jest stoso-

wanie taktyki działania spójnej z taktyką straży pożarnej.

nych o rodzaju uwolnionej substancji niebezpiecznej

obowiązuje zawsze najwyższy poziom zabezpieczeń.

Zadaniem działających w tej strefie ratowników jest

likwidacja zagrożenia i ewakuacja ofiar. W pierwszej

kolejności ewakuowane są zawsze osoby chodzące.

Następnie pozostałe ofiary, w kolejności wynikającej

z miejsca ich odnalezienia. Najpierw te, które znajdują

się w największej odległości od źródła emisji. Celem

ratowników jest zawsze uratowanie jak największej licz-

by poszkodowanych w jak najkrótszym czasie!

Drugą strefą, określaną jako ciepła (warm zone), jest

obszar, w którym nie występuje wyżej opisane zagrożenie

dla zdrowia i życia. Przebywać w niej będą poszkodowa-

ni ewakuowani ze strefy niebezpiecznej, ratownicy do-

konujący wstępnej segregacji i stabilizujący podstawowe

funkcje życiowe ofiar. W tym obszarze ratownicy działają

w ubraniach ochronnych o niższym poziomie zabezpie-

czenia. Konieczność stosowania środków ochrony wynika

z zadań, jakie mają do wykonania ratownicy w tej strefie,

i zagrożenia, jakie stwarzają skażone ofiary.

Trzecia strefa, zimna (cold zone), to miejsce, w któ-

rym działają służby ratownicze w rutynowo stosowa-

nych ubraniach ochronnych. Tutaj organizowana jest

i udzielana pomoc medyczna, przeprowadza się segre-

gację, wstępne leczenie i przygotowanie do transpor-

tu. W tej strefie znajduje się stanowisko dowodzenia,

działają ratownicy niezaangażowani bezpośrednio w in-

nych strefach, również tutaj jest kompletowany, przygo-

towywany i sprawdzany sprzęt ratowniczy.

Taktyka ratownicza

Po wykryciu zagrożenia przybywające służby ratownicze

wyznaczają strefy bezpieczeństwa. Miejsce zdarzenia

to strefa bezpośredniego zagrożenia, często określana

jako strefa gorąca (hot zone). Jest to miejsce, w którym

mogą działać ratownicy specjalnie przeszkoleni i odpo-

wiednio zabezpieczeni w indywidualne środki ochrony

przed skażeniami. Stopień ochrony ratowników zależy

od rodzaju zagrożenia. W razie braku dokładnych da-

 22  Na ratunek 3/08

P ojęcie „substancje niebezpieczne” w ratownictwie

Organizacja i zarządzanie

Kombinezony ochrony przeciwchemicznej

Wszystkie opisane strefy powinny być od zewnątrz

odgrodzone, również kordonem zabezpieczanym

przez policję i inne służby porządkowe. Taka organi-

zacja zapewnia ratownikom bezpieczeństwo i swobodę

działania, co obrazuje rysunek 1 (str. 24).

wodzenie, kontrola, komunikacja, komputer i rozpozna-

nie). Organizacja, taktyka i system zarządzania determi-

nują zadania, jakie będą miały do wykonania poszcze-

gólne służby na miejscu zdarzenia. Taka organizacja

personelu wynikająca z taktyki działania pozwala na

wzajemne wspieranie się w sytuacjach przekraczają-

cych możliwości sprawnego funkcjonowania poszcze-

gólnych elementów łańcucha ratowniczego.

Zarządzanie personelem ratowniczym

Efektywność działań i bezpieczeństwo ratowników

będą zależeć od współpracy (koordynacji działań)

pomiędzy strażą pożarną (ratownictwem technicznym

i ekologicznym), ratownictwem medycznym (pogoto-

wiem ratunkowym) oraz innymi podmiotami zaanga-

żowanymi w działania. Temu właśnie służy system za-

rządzania i kontroli nad działaniami. Przedstawiony na

rysunku 2 (str. 25) uproszczony model organizacji per-

sonelu i zarządzania został opracowany na podstawie

struktury ICS (incident command system).

Wyraźne wyodrębnienie elementów łańcucha ra-

towniczego odpowiedzialnych za samodzielne reali-

zowanie określonych zadań pozwala na sprawne za-

rządzanie pomocą na miejscu zdarzenia i optymalne

wykorzystanie sił oraz środków. O wartości łańcucha

decyduje sprawność jego najsłabszego ogniwa. Złe

funkcjonowanie jednego elementu łańcucha systemu

ma swoje negatywne konsekwencje dla całości działań

ratowniczych. Nowoczesny system zarządzania możemy

w skrócie zilustrować akronimem C4I. Utworzony on

został od pierwszych liter angielskich słów: command,

control, communication, computer i investigation (do-

Indywidualne środki ochrony

przed skażeniami

Działający w poszczególnych strefach zagrożenia perso-

nel ratowniczy zabezpieczany jest w indywidualne środ-

ki ochrony przed skażeniami. Środki ochrony powinny

być dobrane pod kątem występujących w danej strefie

zagrożeń i zadań, jakie mają do wykonania służby ratow-

nicze. Sprzęt ten powinien zapewniać duży margines

bezpieczeństwa pozwalający na działania w sytuacjach,

w których nie ma jeszcze pełnej identyfikacji substancji

niebezpiecznej. Oznakowanie poziomu zabezpieczenia

powinno być wyraźne i zrozumiałe dla używającego go

personelu. Najbardziej czytelny jest amerykański podział

odpowiadający zagrożeniom, jakie powodują substan-

cje niebezpieczne zakwalifikowane do jednej z czterech

grup zabezpieczeń: A, B, C lub D.

Poziomy zabezpieczeń

Amerykańska (US) Enviromental Protection Agen-

cy dzieli indywidualne środki ochrony na 4 poziomy.

www.naratunek.elamed.pl  23 

Organizacja i zarządzanie

Ewakuacja

Pre-triage

Triage

Transport

Strefa „gorąca”

Strefa

„ciepła”

Kordon wewnętrzny

Kordon zewnętrzny

Strefa

„zimna”

Strefa

wyczekiwania

ambulansów

Miejsce

zdarzenia

skażony

Dekontaminacja

Punkt

medyczny

Strefa przygotownia

poszkodowanych

do transportu

Brak skażenia

do szpitala

Rys. 1. Organizacja działań ratowniczych w zdarzeniu z udziałem substancji niebezpiecznej

Źródło: opracowanie własne

Każdy poziom składa się z kombinacji środków ochro-

ny, które w różny sposób chronią drogi oddechowe,

oczy i skórę przed ekspozycją na substancje niebez-

pieczne.

Poziom A – składa się z kompletnego aparatu od-

dechowego i gazoszczelnego ubrania ochronnego

(kombinezonu). Poziom ten stanowi najwyższy stopień

zabezpieczenia stosowany w ratownictwie.

Poziom B – składa się z kompletnego aparatu od-

dechowego i kombinezonu chroniącego przed popla-

mieniem skóry substancją niebezpieczną. Poziom ten

zawiera najwyższy stopień zabezpieczenia dróg odde-

chowych i niższy stopień zabezpieczenia skóry.

Poziom C – składa się maski z wymiennymi filtrami

do ochrony górnych dróg oddechowych oraz kombine-

zonu podobnego do tego używanego na poziomie B.

Poziom C jest wykorzystywany w sytuacjach, w których

znana jest substancja niebezpieczna, a zastosowane

filtry wystarczająco chronią drogi oddechowe przed

ekspozycją na znaną substancję.

Poziom D – stanowi standardowe zabezpieczenie

ratownika funkcjonującego w codziennej praktyce

przedszpitalnej. Poziom ten uwzględnia ochronę oczu

przy wykorzystaniu okularów ochronnych, dróg odde-

chowych przy zastosowaniu maski chirurgicznej lub

innej, np. N-95, a w okresie letnim na poziomie D skó-

rę osłania dodatkowy fartuch ochronny. Poziom ten

stanowi najniższy stopień zabezpieczenia używany

w ratownictwie.

Wyposażenie ratownika w indywidualne środki ochro-

ny ogranicza możliwości jego działania, w tym szczegól-

nie ocenę stanu pacjenta i zakres innych czynności ra-

towniczych. Biorąc pod uwagę ww. ograniczenia, w świa-

towym ratownictwie wypracowana została specjalna tak-

tyka postępowania uwzględniająca zagrożenia, sposób

ochrony personelu i możliwości jego działania.

Miejsce działania

personelu medycznego

W zależności od charakteru zdarzenia i rodzaju sub-

stancji niebezpiecznej personel medyczny będzie

mógł działać w różnych strefach zagrożenia.

I. Strefa gorąca

Strefa gorąca stanowi obszar, w którym przebywanie

bez odpowiedniego zabezpieczenia w indywidualne

środki ochrony może stanowić zagrożenie życia i zdro-

wia. Nierzadko poziom A zabezpieczenia jest jedynym

dopuszczalnym w tej strefie sposobem zabezpiecze-

nia. W zdarzeniu o innym charakterze wystarczający

może być poziom B lub C.

W strefie gorącej możliwa jest jedynie prosta ocena

stanu pacjenta, ograniczona do stwierdzenia obecno-

ści lub braku ruchu ofiary. Często wystarcza ona do

podjęcia decyzji o właściwej kolejności ewakuacji.

W zdarzeniach o innym charakterze wymagane bę-

dzie podjęcie stabilizacji pacjentów przez personel

medyczny już w tej strefie.

 24  Na ratunek 3/08

Organizacja i zarządzanie

Logistyka

Planowanie

Koordynator zdarzenia

Administracja,

ﬁnanse

Straż pożarna

Ratownictwo medyczne

Likwidacja

zagrożenia

Triage Leczenie Transport Odwód

Wyszukiwanie

Czerwony

Ambulanse

Dekontaminacja

Wydobycie

Żółty

Śmigłowce

Ewakuacja

Zielony

Transport niemedyczny

Rys. 2. System zarządzania ratownictwem podczas dużego wypadku z udziałem substancji niebezpiecznych

Źródło: opracowanie własne

II. Strefa ciepła

Strefa ciepła jest czystym środowiskiem, w którym

przebywa skażony pacjent. Najczęściej strefa cie-

pła jest ustalana po stronie nawietrznej od miejsca

zdarzenia (pod wiatr). Wymagany poziom zabez-

pieczenia w tej strefie uzależniony jest od rodzaju

substancji niebezpiecznej (poziom B lub C). W tej

strefie personel medyczny powinien wykonać wstęp-

ną segregację pacjentów i dokonać stabilizacji pod-

stawowych funkcji życiowych. Czynności te mają na

celu wybranie z grupy poszkodowanych pacjentów,

którzy wymagają dekontaminacji w pierwszej kolej-

ności, i odpowiednie ich zabezpieczenie na czas wy-

konania tego zabiegu. W pewnych okolicznościach

strefa ciepła może zostać rozciągnięta z miejsca zda-

rzenia, poprzez punkt medyczny i środki transportu

(tzw. skażony transport), do oddziału ratunkowego

(kabiny dekontaminacyjnej). Należy pamiętać, że

personel medyczny bez indywidualnych środków

ochrony nie powinien mieć dostępu do skażonych

pacjentów. Aby uratować pacjenta skażonego, bę-

dącego w stanie zagrożenia życia, należy jak naj-

szybciej udzielić mu pomocy. Brak stabilizacji pod-

stawowych funkcji życiowych przed rozpoczęciem

dekontaminacji może uniemożliwić wykonanie tej

czynności. Zatem system ratowniczy musi zapewnić

personelowi pogotowia ratunkowego i szpitalnych

oddziałów ratunkowych indywidualne środki ochro-

ny przed skażeniami.

III. Strefa zimna

Strefa zimna z definicji jest strefą bezpieczną, w któ-

rej nie powinien znajdować się pacjent skażony w ta-

kim stopniu, aby stanowił zagrożenie dla zdrowia

i życia udzielających mu pomocy medyków (powyżej

wymaganego poziomu zabezpieczenia D). Strefa ta

obejmuje zewnętrzny obszar miejsca zdarzenia. Ze

względu na zawsze istniejącą możliwość skażenia,

nawet w wyniku późnego rozpoznania substancji

niebezpiecznej, również w strefie zimnej powinien

być dostępny sprzęt ochronny umożliwiający zabez-

pieczenie personelu na tego typu niespodziewane

sytuacje (poziom B lub C). W strefie zimnej ocenia

się stan pacjenta i dokonuje się pełnego zaopatrze-

nia poszkodowanego, tak jak w codziennej prakty-

ce ratowniczej.

Podsumowanie

Działania ratownicze w zdarzeniach z udziałem ma-

teriałów niebezpiecznych wymagają ścisłej współ-

pracy pomiędzy strażą pożarną i pogotowiem ra-

tunkowym w ramach wspólnej taktyki działania.

W chwili obecnej nie ma wyraźnej granicy obsza-

rów, w których działają wyłącznie strażacy i perso-

nel medyczny. Pojęcie strefy niebezpiecznej w do-

tychczasowym rozumieniu przechodzi do historii.

Są obszary, w których ratownictwo medyczne musi

wesprzeć swoją wiedzą i doświadczeniem ratowni-

ków-strażaków.



www.naratunek.elamed.pl  25 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: