Bizancjum
W 395 cesarz Teodozjusz podzielił cesarstwo rzymskie między swoich synów. Wsch. część państwa, której stolicą od 330 był Konstantynopol nad Bosforem, przypadła Arkadiuszowi. Miał on panować nad Bałkanami, Azją Mniejszą, Syrią, częścią Mezopotamii, Palestyną i Egiptem. Kraje te łączyły rzymskie prawa i administracja oraz grecka kultura i grecki język, którym, na co dzień posługiwała się znaczna część społeczeństwa . Najwyższą władzę w państwie sprawował cesarz (od 629 noszący tytuł basileusa), a jego podporą był Kościół. Władza świecka i religijna w kraju przenikały się: „równy apostołom” cesarz podejmował decyzje w sprawach Kościoła, duchowni współuczestniczyli w zarządzaniu państwem.
Zachód formalnie uznał zwierzchność Konstantynopola, przesyłając w 476 insygnia cesarzy. Władcy Wschodu nie podejmowali początkowo żadnych kroków, by rozciągnąć władzę poza ustalone wcześniej granice. Dopiero Justynian I Wielki (527–565) podporządkował sobie część Hiszpanii, pn. Afryki, Sycylię i Sardynię, oraz Italię i Dalmację. Umocnił swą władzę w całym państwie, porządkując prawo (Corpus Iuris Civilis, 1534) i wprowadzając jednolitą administrację.
Dzieło Justyniana nie przetrwało długo. Wędrówki ludów w Europie, narodziny i ekspansja islamu, powstawanie nowych państw — wszystkie te czynniki osłabiały cesarstwo. Jeszcze w VI w. w Italii powstało państwo Longobardów. W VII w. Hiszpanię zajęli Wizygoci, Arabowie opanowali Mezopotamię, Syrię, Palestynę, Egipt i pn. Afrykę, w Tracji zaczęli organizować swe państwo Bułgarzy, a w głębi półwyspu Bałkańskiego — Serbowie. W VIII w. granice Bizancjum zacieśniły się do Azji Mniejszej, Peloponezu, wybrzeży Morza Egejskiego i Adriatyku, Sycylii i — formalnie — pd. części Italii.
Mimo strat terytorialnych i częstych walk o tron, cesarstwo bizantyńskie utrzymało się. Reformy administracyjne przeprowadzone w VIII w., a mające na celu potrzeby militarne państwa, dostosowały organizację państwa do zmian społecznych i dały podstawy do rozkwitu państwa za rządów dynastii macedońskiej (IX–XI w.). Z zewnątrz zagrażali wówczas Bizancjum Bułgarzy i Arabowie. Wojny z Bułgarami zakończyły się wcieleniem większej części Bułgarii (przełom X/XI w.), w walkach z Arabami Bizancjum utrzymywało z trudem granicę południową. Pojawiły się jednak nowe problemy polityczne. Odrodzone cesarstwo rzymskie (niemieckie) zaczęło rościć sobie pretensje do prymatu politycznego w świecie chrześcijańskim. Trwające od dawna zatargi o pierwszeństwo w Kościele między patriarchami Konstantynopola i Rzymu (papieżami) po raz kolejny zakończyły się klątwami (1054). Niewątpliwe sukcesy polityczne, jakimi były chrzty władców Bułgarii (866) i Rusi (988), oraz rozwój kultury nie równoważyły zagrożeń.
W XI–XII w. terytorium cesarstwa wsch. zostało uszczuplone o Sycylię i pd. Italię zajętą przez Normanów, większą część Półwyspu Bałkańskiego, na którym powstały Serbia, Bośnia i ponownie Bułgaria, a także część półwyspu Azji Mniejszej — budowali tu swe państwo przybyli z głębi Azji Turcy Seldżuccy.
Śmiertelny cios istnieniu cesarstwa bizantyńskiego zadali w 1204 uczestnicy IV wyprawy krzyżowej. W zamian za znaczne sumy pieniędzy potrzebne na dotarcie do Ziemi Świętej zgodzili się wspomóc jednego z pretendentów do tronu w Konstantynopolu. Gdy po zdobyciu stolicy okazało się, że skarbiec jest pusty, rycerze splądrowali miasto i — w porozumieniu z weneckim dożą, inicjatorem całego przedsięwzięcia — podzielili państwo. Na terenie Grecji i wzdłuż cieśnin Dardanelskich powstały katolickie państewka rządzone przez wybitniejszych krzyżowców lub podporządkowane Wenecji. Administracja bizantyńska ocaliła dla tronu tylko tereny, które przyjęły nazwy: Cesarstwo Nicei, Cesarstwo Trapezuntu i Despotat Epiru. W 1261 cesarz nicejski odzyskał Konstantynopol i przywrócił cesarstwo bizantyńskie w uszczuplonych granicach.
Wyniszczeni wojnami Bizańtyńczycy nie zdołali przeciwstawić się naporowi Serbów i muzułmanów. Serbowie stworzyli silne państwo nad Adriatykiem, Turcy podporządkowali sobie Azję Mniejszą i znaczną część Bałkanów. W końcu XIV w. władcy Konstantynopola z dynastii Paleologów panowali już tylko nad skrawkami dawnego cesarstwa: nad ziemiami wokół stolicy, okolicami Salonik i nad częścią Peloponezu. Mimo beznadziejnej sytuacji nie zaniechali wysiłków w celu zdobycia wsparcia. Cesarz Jan VIII wraz z dostojnikami Kościoła przybył na sobór do Ferrary i w 1439 podpisano we Florencji akt unii między Kościołami Wschodu i Zachodu. Bizantyńczycy nie uzyskali jednak obietnicy konkretnej pomocy. Gdy Turcy w 1444 pokonali pod Warną skierowaną przeciw nim krucjatę dowodzoną przez króla Węgier i Polski — Władysława — ostateczny upadek cesarstwa wschodniego był przesądzony. W 1453 Konstantynopol został zdobyty. Cesarstwo bizantyńskie przestało istnieć.
MAXXDATA