Vladimir Nabokov - Prawdziwe życie Sebastiana Knighta.pdf - Vladimir Nabokov - morefaya2006

VLADIMIR NABOKOV

PRAWDZIWE ŻYCIE SEBASTIANA

KNIGHTA

(Przełożył Michał Kłobukowski)

Sebastian Knight urodził się 31 grudnia 1899 roku w niegdysiejszej stolicy mego

kraju. Pewna leciwa Rosjanka, która z niejasnych powodów błagała, żebym zachował w

tajemnicy jej nazwisko, pokazała mi w Paryżu pamiętnik z dawnych lat. W owej zamierzchłej

epoce działo się najwidoczniej tak niewiele, że zapis codziennych drobiazgów (próba

utrwalenia własnej osoby; zawsze nieudana) w notatniku tej damy nieomal się sprowadzał do

krótkiej relacji o pogodzie panującej w poszczególnych dniach; zauważmy przy okazji, że

prywatne dzienniki władców - choćby nie wiedzieć ile nieszczęść spadło na ich królestwo -

poświęcone są głównie temu właśnie tematowi. Ponieważ szczęśliwy traf bywa istotnie

szczęśliwy i trafny tylko wtedy, kiedy nie próbujemy nim sterować, drogą tą wpadł mi w ręce

łup, jakiego nigdy może nie byłbym wytropił polując na upatrzonego. Mogę zatem

poinformować czytelnika, iż ranek w dniu narodzin Sebastiana był bezwietrzny, temperatura

wynosiła minus dwanaście stopni (w skali Reaumura)... innych danych nasza poczciwa dama

nie uznała jednak za godne odnotowania. Po namyśle stwierdzam, że właściwie nie muszę

dochowywać sekretu. Wydaje się niepodobieństwem, aby miała przeczytać tę książkę.

Nazywała się - i nazywa - Olga Olegowna Orłowa: szkoda byłoby zataić przed czytelnikiem

tak jajowatą aliterację.

Komuś, kto niewiele w życiu podróżował, sucha relacja owej damy nie może

uzmysłowić wszystkich uroków zimowego dnia w Petersburgu; wyobraźmy sobie najczystszy

przepych nieba bez chmur, hen, wysoko, które nie ma grzać ciała, lecz tylko cieszyć oko;

połysk kolein wyjeżdżonych przez sanie na przestronnych ulicach pokrytych śniegiem mocno

ubitym, a między śladami płóz zbrązowiałym od soczystego łajna; kolorowy pęk baloników w

ręku przekupnia opasanego fartuchem; łagodny zarys kopuły lśniącej złotem,

przypudrowanym i zmatowionym przez okwiat szronu; brzozy w ogrodach publicznych, aż

do najdrobniejszej gałązki obrysowane bielą; skrzyp i dzwonki ulicznej sanny... a swoją

drogą, gdy człowiek patrzy na starą widokówkę (taką jak ta, którą właśnie położyłem na

biurku, żeby dziecko pamięci mogło chwilę poigrać), zdumiewa go obyczaj dawnych

rosyjskich dorożkarzy, pozwalający skręcać za lada kaprysem, gdziekolwiek i jakkolwiek się

zachce, tak że zamiast równego, świadomego własnej sztuczności strumienia aut znanego

nam z dzisiejszych ulic widzimy - na tejże malowanej fotografii - jezdnię rozległą niby sen i

dorożki sunące skosem, każda inaczej, a wszystko to pod niewiarygodnie błękitnym niebem,

w oddali automatycznie przetapiającym się w różowy rumieniec mnemonicznego banału.

Nie udało mi się zdobyć fotografii budynku, w którym Sebastian przyszedł na świat,

ale dobrze znam ten dom, bo sam się w nim urodziłem jakieś sześć lat później. Mieliśmy

wspólnego ojca: rozwiódłszy się z matką Sebastiana niebawem ożenił się powtórnie. O tym

drugim małżeństwie nie ma, o dziwo, ani słowa w Tragedii Sebastiana Knighta pióra pana

Goodmana (ukazała się w roku 1936; będzie jeszcze okazja, żeby do niej szerzej nawiązać);

jej czytelnicy z pewnością uznają mnie za postać nie istniejącą - podrabianego krewniaka,

rozgadanego samozwańca; ale sam Sebastian w najbardziej autobiograficznym ze swych

utworów (czyli w Utraconej własności) ciepło się wyraża o mojej matce, ja zaś sądzę, że w

pełni zasłużyła ona na tych parę słów. Informacje podane przez prasę angielską po śmierci

Sebastiana, jakoby ojciec jego zginął w pojedynku w roku 1913, też są nieścisłe; prawda jest

taka, że raniony kulą w pierś stopniowo wracał do zdrowia, lecz po upływie całego 6 miesiąca

nabawił się przeziębienia, którego nie wytrzymało na wpół zagojone płuco.

Ten dzielny wojak, a zarazem życzliwy, wesół i pełen werwy człowiek miał w sobie

niepokój i żyłkę awanturniczą; Sebastian odziedziczył te cechy i uzewnętrznił je w swym

pisarstwie. Gdy zeszłej zimy na śniadaniu literackim w londyńskiej dzielnicy South

Kensington rozmowa zahaczyła o przedwczesną śmierć Sebastiana Knighta, pewien

znamienity a leciwy krytyk, którego błyskotliwość i uczoność zawsze podziwiałem,

zauważył:

- Biedny Knight! Miał właściwie w życiu dwa okresy: najpierw był nijakim

człowiekiem i pisał łamaną angielszczyzną, a potem załamał się jako człowiek i zaczął pisać

po angielsku w sposób nijaki.

Brzydki to przytyk, brzydki z kilku powodów, aż nazbyt łatwo jest bowiem mówić o

zmarłym autorze za grzbietami jego książek. Chciałbym wierzyć, że sam żartowniś nie

wspomina z dumą tego akurat dowcipu, skoro recenzując przed paroma laty utwory

Sebastiana Knighta okazywał znacznie większą powściągliwość.

Rzeczywiście trzeba jednak przyznać, że choć życie Sebastiana bynajmniej nie było

nijakie, w pewnym sensie brakowało mu tego niesłychanego wigoru, którym odznacza się

jego pisarstwo. Ilekroć otwieram tę czy inną spośród książek brata, mam wrażenie, że do

pokoju wtargnął mój ojciec; poznaję charakterystyczny ruch, jakim otwierał raptem drzwi i

natychmiast dopadał potrzebnej mu rzeczy lub kochanej istoty. Pierwsze odczucie jest w

takich razach zawsze jednakie: zapiera mi dech, znienacka odrywam się od podłogi i unoszę,

wciąż jeszcze trzymając w ręku pół nakręcanej kolejki, gdy kryształki żyrandola

niebezpiecznie zbliżają się do mej głowy. Za chwilę ojciec spuści mnie z powrotem na

podłogę - równie nagle, jak porwał na ręce, niczym proza Sebastiana, której podmuch

pozbawia czytelnika gruntu pod nogami, aby wnet cisnąć zszokowaną ofiarę w radosną

przyziemność następnego szalonego akapitu. Wydaje mi się też, że pewne ulubione żarty ojca

rozwinęły się w fantastyczne kwiaty na kartach tak typowych dla Knighta powieści, jak

Albinosy w czerni czy Dziwna góra - być może najlepszy z jego utworów, historia piękna i

dziwaczna, która zawsze przywodzi mi na myśl dziecko śmiejące się przez sen.

Ojciec mój, podówczas młody gwardzista na urlopie, poznał Wirginię Knight za

granicą - o ile mi wiadomo, we Włoszech. Ich pierwsze spotkanie miało jakiś związek z

polowaniem na lisa w Rzymie w początkach lat dziewięćdziesiątych, nie umiem jednak

powiedzieć, czy wiem to od matki, czy też podświadomie zapamiętałem nieostre zdjęcie z

albumu rodzinnego. Ojciec długo się starał o rękę panny. Była ona córką zamożnego jego-

mościa nazwiskiem Edward Knight. Nic więcej nie wiem o tym panu, ale babka, kobieta

surowa i władcza (pamiętam jej wachlarz, mitenki, jej zimne, białe palce), zawzięcie się

sprzeciwiała planowanemu małżeństwu i opowiadała o swych ówczesnych zastrzeżeniach

całe sagi nawet wtedy, gdy syn jej miał już drugą żonę, zgaduję więc, że rodzina Knightów

(kimkolwiek byli ci ludzie, których nazwisko znaczy „rycerz”, a zarazem „konik szachowy”)

niezupełnie dorastała do wymagań (cokolwiek wyznaczało ich poziom) karmazynów Rosji

starego ładu. Nie jestem też pewien, czy pierwsze małżeństwo ojca nie kłóciło się w ten lub

inny sposób z pułkową tradycją; w każdym razie zaczął on robić w wojsku prawdziwą karierę

dopiero podczas wojny japońskiej, czyli wtedy, kiedy żona już go opuściła.

Straciłem ojca będąc jeszcze dzieckiem. Dopiero znacznie później - w roku 1922, na

kilka miesięcy przed ostatnią operacją, której już nie przeżyła - matka uznała, że trzeba mi

powiedzieć o paru sprawach. Ojciec nie był szczęśliwy w pierwszym małżeństwie. Ożenił się

z kobietą dziwną, z niespokojną, lekkomyślną istotą, dręczoną jednak innym niepokojem

aniżeli ten, który on sam w sobie nosił. Niepokój ojca skłaniał go do wytrwałych dążeń,

zmieniających kierunek dopiero po osiągnięciu celu. Ona natomiast ścigała swe mrzonki bez

przekonania, kapryśną, krętą drogą, już to mocno z niej zbaczając, już to zapominając o niej

w pół kroku; tak właśnie w taksówce zapomina się parasola. Darzyła ojca jakimś tam

uczuciem, lecz było to uczucie, mówiąc najłagodniej, o niestałej mocy, a gdy pewnego dnia

przyszło jej na myśl, że być może zakochała się w innym (ojciec nigdy nie usłyszał z jej ust

nazwiska rywala), opuściła męża i dziecko z taką samą nagłością, z jaką kropla deszczu

zsuwa się po liściu bzu w stronę czubka. Porzucony liść utraciwszy świetliste brzemię

raptownie targnie się w górę; targnięcie to musiało sprawić ojcu szalony ból. Niechętnie

myślę o tamtym dniu w paryskim hotelu, kiedy to czteroletnim mniej więcej Sebastianem nie

dość starannie zajmowała się zdumiona niańka, a ojciec siedział zamknięty u siebie w pokoju,

„reprezentującym ten specjalny typ pokoi hotelowych, doskonale przystosowanych do roli

scen, na których się rozgrywają najgorsze tragedie: zamarły zegar pokryty śniedzią (z

nawoskowanym wąsem godziny za dziesięć druga), stojący pod szklaną kopułą na niecnym

kominku, weneckie okno z oszołomioną muchą między muślinem a szybą, na mocno zużytej

bibule próbka papieru z hotelowej papeterii”. Cytat ten, pochodzący z Albinosów w czerni, nie

wiąże się dosłownie z tą akurat katastrofą, zawiera jednak wspomnienie dziecka

grymaszącego na ponurym dywanie hotelowym: nie ma co robić, a czas tak dziwacznie się

rozciąga, czas zbłąkany, rozlazły...

Dzięki wojnie na Dalekim Wschodzie ojciec mógł na szczęście pogrążyć się w

działaniu, które - nawet jeśli nie pozwoliło mu zapomnieć Wirginii - przywróciło wiarę w to,

że jednak żyć warto. Jego żywiołowy egotyzm był jedynie przejawem męskiej witalności,

wcale zatem nie kłócił się z właściwą ojcu wielkodusznością. Wiekuista udręka, nie mówiąc

już o samozniszczeniu, z pewnością wydałaby mu się niegodnym rozwiązaniem, haniebną

kapitulacją. Gdy w 1905 roku ponownie się ożenił, niewątpliwie doznał satysfakcji, oto

bowiem wziął górę w rozgrywce z przeznaczeniem.

W roku 1908 znów pojawiła się Wirginia. Podróżowanie było jej nałogiem; wiecznie

się przenosiła z miejsca na miejsce, czując się wszędzie jak u siebie w domu - czy to w

małych pensjonatach, czy w drogich hotelach, bo słowo „dom” oznaczało dla niej wyłącznie

swobodę, umożliwiającą nieustanne zmiany. Sebastian odziedziczył tę dziwną, nieledwie

romantyczną namiętność do sypialnych wagonów i ekspresów transeuropejskich: „cicho

zgrzytają polerowane blachy w granatowym cieniu nocy, smutno, przeciągle wzdychają

hamulce na domniemywanych w półmroku stacjach; zasłonka z wytłaczanej skóry sunie w

górę i oto widać peron: mężczyzna pcha wózek z bagażem; wokół mlecznego klosza latarni

wiruje blada ćma; metaliczny stuk młotka: ktoś sprawdza koła; posuwisty ruch w ciemność;

uchwycony mimochodem obraz: samotna kobieta palcami dotyka przedmiotów lśniących

srebrzyście w walizeczce, która stoi na niebieskim pluszu w jasno oświetlonym przedziale”.

Wirginia przyjechała w pewien zimowy dzień pociągiem Nord Express, ani słowem

nikogo nie uprzedziwszy, i w zwięzłym liście poprosiła o spotkanie z synem. Ojciec akurat

polował gdzieś w lasach na niedźwiedzie, toteż moja matka bez zbędnego hałasu zawiozła

Sebastiana do hotelu zwanego Hotel d'Europe, w którym podróżna zatrzymała się na jedno

popołudnie. W hotelowym hallu matka ujrzała pierwszą żonę swego męża - szczupłą, nieco

kościstą kobietę o drobnej twarzy, rozedrganej pod ogromnym czarnym kapeluszem. Wirginia

uniosła woalkę, żeby pocałować chłopca, ale zaledwie go dotknęła, wybuchła płaczem, jak

gdyby smutek jej miał swe źródło w ciepłej, wrażliwej skroni Sebastiana, a w zetknięciu z nią

Vladimir Nabokov - Prawdziwe życie Sebastiana Knighta.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: