histereza bezrobocia.pdf
(
338 KB
)
Pobierz
Microsoft Word - Arendt_Histereza.doc
Łukasz Arendt
†
Histereza bezrobocia – przypadek Polski
“It is clear that unemployment
exhibits persistence.”
„Jest oczywiste,
e bezrobocie
charakteryzuje si
uporczywo
ci
.”
N. Nickell [1993]
Wst
p
Teoria histerezy bezrobocia nabrała znaczenia w latach 80-tych XX wieku, w zwi
zku
z sytuacj
, w jakiej znalazły si
gospodarki Europy Zachodniej. Pocz
wszy od lat 70-tych
ubiegłego wieku stopa bezrobocia w tych krajach rosła, przy czym w latach 1980-1985 wzrost
ten był niepokoj
co wysoki – w Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech Zachodnich stopa
bezrobocia w tym okresie wzrosła niemal
e dwukrotnie. Na dodatek prognozy przewidywały,
e wysokie bezrobocie b
dzie utrzymywa
si
przez kolejne lata: prognoza
redniej stopy
bezrobocia dla krajów członkowskich Wspólnot Europejskich wynosiła 10,4% dla roku 1990,
w porównaniu z rokiem 1985, kiedy stopa bezrobocia osi
gn
ła poziom 10,8%.
Zastanawiaj
cy był równie
fakt,
e wyst
powały znaczne ró
nice w tendencjach
i charakterystyce bezrobocia mi
dzy krajami Europy Zachodniej a Stanami Zjednoczonymi.
Co prawda równie
w Stanach Zjednoczonych wyst
powały fluktuacje stopy bezrobocia,
niemniej jej warto
ci na pocz
tku lat 80-tych i w roku 1985 oscylowały wokół poziomu
około 7%.
Teoria ekonomii nie była w stanie wytłumaczy
przyczyn wysokiego i trwałego
bezrobocia w krajach Europy Zachodniej, a tym bardziej ró
nic wyst
puj
cych mi
dzy
Europ
a Stanami Zjednoczonymi. Zawiodły zarówno teorie wywodz
ce si
z nurtu
neoklasycznego, jak równie
neokeynesistowskiego, które opierały si
na zało
eniu,
e
gospodarka oscyluje wokół poziomu stopy bezrobocia równowagi (naturalnej stopy
bezrobocia <NSB> w przypadku neoklasyków oraz stopy bezrobocia nie przyspieszaj
cej
inflacji <
NAIRU
–
Non Accelerating Inflation Rate of Unemployment
> w przypadku
neokeynesistów). Pojawiła si
zatem potrzeba stworzenia nowej teorii opisuj
cej wydarzenia
†
mgr, Katedra Polityki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego.
1
lat 80-tych – odpowiedzi
na to zapotrzebowanie była teoria histerezy, zapo
yczona z nauk
przyrodniczych, zaproponowana przez Blancharda i Summersa [1986b].
Sytuacja, w jakiej znajduje si
Polska, szczególnie w ostatnich latach, wykazuje
pewne podobie
stwa do wydarze
, jakie miały miejsce w latach 80-tych ubiegłego wieku
w krajach Europy Zachodniej. Mimo,
e proces transformacji w Polsce trwa ju
pi
tna
cie lat,
a wyniki gospodarcze wydaj
si
wskazywa
na to,
e gospodarka si
stabilizuje, stopa
bezrobocia, po okresie znacznego wzrostu, utrzymuje si
nadal na wysokim poziomie,
stanowi
c jeden z powa
niejszych problemów społeczno-gospodarczych, z jakimi boryka si
Polska.
Ju
w 1994 roku A. Wojtyna zastanawiał si
czy Polsce grozi efekt histerezy
1
. Bior
c
pod uwag
kształtowanie si
stopy bezrobocia po roku 1998 mo
na powiedzie
,
e pytanie
postawione przez A Wojtyn
było trafne, a co wi
cej, w ostatnim okresie nabiera coraz
wi
kszego znaczenia. Mimo wysokiego tempa wzrostu notowanego w gospodarce polskiej
w ostatnich dwóch latach stopa bezrobocia osi
gn
ła rekordowe wielko
ci dla całego okresu
transformacji (w zale
no
ci od
ródła: nawet około 20%). Ponadto, badania prowadzone
przez ekonomistów dotycz
ce szacowania stopy bezrobocia równowagi w Polsce wskazuj
,
e po pierwsze jest ona wysoka, a po drugie,
e nast
pował jej wzrost pocz
wszy od drugiej
połowy lat 90-tych. Wyst
powanie w polskiej gospodarce jednocze
nie wysokiego
bezrobocia i niskiego tempa inflacji sprawia powa
ne problemy interpretacyjne – sytuacja
powy
sza jest trudna do wytłumaczenia w oparciu zarówno o teori
krzywej Phillipsa jak
i o teori
stopy bezrobocia równowagi
NAIRU/NSB
.
Zarysowana argumentacja wskazuje,
e wielce prawdopodobne wydaje si
by
wyst
powanie zjawiska histerezy bezrobocia w Polsce. Co za tym idzie, hipoteza histerezy
mo
e sta
si
przydatna w formułowaniu zalece
co do sposobów i instrumentów
wykorzystywanych do obni
ania tak wysokiego i trwałego bezrobocia w polskiej gospodarce.
Niniejsze opracowanie jest po
wi
cone próbie odpowiedzi na pytanie, czy w Polsce
wyst
puje efekt histerezy. Jest to istotny problem, szczególnie z punktu widzenia polityki
ekonomicznej, poniewa
wyst
powanie histerezy oznacza odmienne wskazania dla polityki
w porównaniu ze wskazaniami formułowanymi w ramach teorii naturalnej stopy bezrobocia
czy
NAIRU
.
1
Pytanie stanowiło tytuł artykułu opublikowanego w Gospodarce Narodowej [Wojtyna 1994].
2
Histereza – zarys teoretyczny
Histereza jest słowem pochodzenia greckiego i oznacza „nadej
pó
niej”. Poj
cie
histerezy zwi
zane jest przede wszystkim z naukami przyrodniczymi, a pocz
tki jej
zastosowania zwi
zane s
z nazwiskami takich fizyków jak Ewing i Kohlraush [Mikhail et al.
2003]. W naukach ekonomicznych histereza znalazła zastosowanie przede wszystkim
w badaniach nad problematyk
zatrudnienia/bezrobocia oraz handlu mi
dzynarodowego. Jak
zabawnie formułuje to Nickell [1993], ekonomi
ci, a w szczególno
ci on, Layard, i Jackman,
„porwali” słowo histereza i wypaczyli jego znaczenie w stosunku do tego u
ywanego
w fizyce. Zasady histerezy na gruncie ekonomii zostały rozpoznane przez takich
ekonomistów jak Frisch, Kaldor czy Schumpeter na długo przed wzrostem zainteresowania t
tematyk
w literaturze ekonomicznej lat 80-tych XX wieku. Istota histerezy sprowadza si
do
tego,
e równowaga systemu nie zale
y tylko od sił zewn
trznych, ale równie
od jego
własnej historii [Wojtyna 1994]. W odniesieniu do bezrobocia histereza oznacza,
e
bezrobocie b
dzie si
utrzymywało na poziomie wywołanym przez oddziaływanie ró
nych
impulsów nawet wówczas, gdy przestan
one wyst
powa
, na co zwracał uwag
Phelps ju
w 1972 roku.
Jak wskazuj
niektórzy autorzy w literaturze nie ma zgodno
ci co do jednolitej
definicji histerezy. Amable et al. [1993] twierdz
,
e ekonomi
ci w swoich badaniach w ró
ny
sposób rozumiej
poj
cie histerezy, co za tym idzie definiuj
j
w ró
ny sposób. W efekcie
pojawia si
brak spójno
ci, gdy
ten sam termin jest u
ywany dla ró
nych celów w obr
bie tej
samej dyscypliny naukowej. Niemniej autorzy wskazuj
,
e histereza w badaniach
zatrudnienia/bezrobocia rozumiana jest zazwyczaj na dwa sposoby:
-
Jako zale
no
od
cie
ki, po której porusza si
bezrobocie (
dependence on the path
followed
), w której stan równowagi systemu uzale
niony jest od
cie
ki, po której
system porusza si
w kierunku stanu równowagi;
-
Jako długotrwałe efekty pryej
ciowych działa
(
permanent effects of transitory
actions
), gdzie system pozostaje na
cie
ce, na któr
wszedł w zwi
zku z efektami
zewn
trznymi, nawet je
li ustaje oddziaływanie tych czynników.
Blanchard i Summers [1986b] stoj
na stanowisku,
e histereza powinna by
rozwa
ana tylko w przypadku, w którym wyst
puje zale
no
mi
dzy stanem równowagi
a
cie
k
dochodzenia do tego stanu. Niemniej zaznaczaj
,
e b
d
traktowa
termin histereza
w sposób bardziej obszerny, równie
w przypadkach, w których aktualna stopa bezrobocia
oddziałuje na stop
bezrobocia równowagi. Tym samym zakładaj
,
e wzrost aktualnej stopy
3
bezrobocia mo
e wpływa
na podnoszenie si
stopy bezrobocia w równowadze.
W niniejszym opracowaniu histereza b
dzie rozumiana wła
nie w taki sposób.
Problematyczne jest równie
rozró
nienie histerezy od uporczywo
ci bezrobocia.
Mikhail et al. [2003] w swoim artykule dokonali przegl
du wybranych bada
dotycz
cych
histerezy lub uporczywo
ci bezrobocia. Według nich histereza bezrobocia wyst
puje, je
li
krótkookresowe odchylenia stopy bezrobocia od naturalnego poziomu prowadz
do zmian
w stopie
NAIRU
. Natomiast uporczywo
rozumiej
jako pozostawanie aktualnej stopy
bezrobocia poni
ej/powy
ej stopy naturalnej przez co najmniej dwa okresy (lata) z rz
du.
Layard, Nickell i Jackman [1991] wyró
niaj
dwa przypadki histerezy: pełn
oraz
cz
ciow
, uto
samian
cz
sto wła
nie z uporczywo
ci
bezrobocia. Pełna histereza według
ich definicji ma miejsce, je
li poziom cen lub płac zale
y od zmian w stopie bezrobocia b
d
aktywno
ci gospodarczej. Z kolei cz
ciowa histereza oznacza,
e zarówno poziom jak
i zmiany w aktywno
ci gospodarczej czy bezrobociu oddziałuj
na płace i ceny.
Hipoteza histerezy w badaniach nad problematyk
bezrobocia wypełniła luk
teoretyczn
w obliczu słabo
ci dotychczasowej teorii ekonomii. Hipoteza naturalnej stopy
bezrobocia czy
NAIRU
nie była bowiem w stanie wyja
ni
wysokiego i trwałego bezrobocia
w krajach Europy Zachodniej w latach 80-tych ubiegłego wieku. Procesy stagflacji, jakie
miały miejsce w latach 70-tych w
wiatowej gospodarce postawiły pod znakiem zapytania
istnienie prawidłowo
ci okre
lonej przez standardow
krzyw
Phillipsa, mówi
cej
o wymienno
ci mi
dzy inflacj
a bezrobociem. Odpowiedzi
na te słabo
ci była hipoteza
naturalnej stopy bezrobocia autorstwa Friedmana-Phelpsa, bazuj
ca na zało
eniu,
e
w gospodarce wyst
puje pewien poziom bezrobocia charakterystyczny dla stanu równowagi,
w tym równie
równowagi na rynku pracy, który nie jest wra
liwy na zmiany agregatowego
popytu [Kwiatkowski 2002b]. Poziom stopy równowagi wyznaczany jest poprzez czynniki
realne, takie jak: system zasiłków dla bezrobotnych, stopie
regulacji rynku pracy,
skuteczno
słu
b zatrudnienia, mobilno
zawodowa ludno
ci, itp.. Istnienie dodatniej
naturalnej stopy bezrobocia jest wynikiem niedoskonało
ci rynku – poniewa
rynek pracy
funkcjonuje niezgodnie z modelem konkurencji doskonałej, tym samym wyst
puje
nieunikniony poziom bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Odchylenia stopy bezrobocia
od poziomu naturalnego mo
liwe s
wył
cznie w krótkim okresie, gdy
w okresie długim
wyst
puj
mechanizmy sprowadzaj
ce aktualna stop
bezrobocia do poziomu naturalnego.
W my
l tej teorii krótkookresowa krzywa Phillipsa jest ujemnie nachylona, natomiast
w okresie długim krzywa Phillipsa staje si
pionow
prost
, a bezrobocie ustala si
na
poziomie bezrobocia równowagi, przy naturalnej stopie bezrobocia, która nie jest zale
na od
4
wielko
ci inflacji, czy tempa wzrostu płac [Phelps 1968]. Prowadzenie polityki ekspansji
popytu agregatowego w tym
wietle jest skuteczne jedynie w krótkich okresach, natomiast
staje si
bezzasadnie w długim horyzoncie czasowym, gdy
powoduje jedynie przesuni
cia
krótkookresowej krzywej Phillipsa na zewn
trz układu współrz
dnych, w wyniku czego stopa
bezrobocia powraca do poziomu naturalnego a jedynym efektem tych działa
jest wzrost
poziomu cen.
Nastawienie przedstawicieli nowej ekonomii klasycznej do polityki
makroekonomicznej jest jeszcze bardziej sceptyczne. Twierdz
oni bowiem, w oparciu
o model bł
dnych percepcji Lucasa [1973], który bazuje na zało
eniu racjonalnych
oczekiwa
,
e polityka gospodarcza jest nieefektywna tak
e w krótkim okresie w zwi
zku
z czym równie
krótkookresowa krzywa Phillipsa jest pionowa. Polityka pobudzania popytu
agregatowego w tym
wietle mo
e by
skuteczna jedynie w przypadku zaistnienia
nieprzewidywalnych szoków poda
owych lub popytowych oraz nieprzewidzianych
niespodzianek pieni
nych [Snowdon et al. 1998, s. 212]. Podstawowy wniosek, jaki płynie
z teorii nowej ekonomii klasycznej jest nast
puj
cy: redukcja bezrobocia za pomoc
ekspansji
pieni
nej nie przynosi rezultatów i jest wr
cz bezzasadna w przypadku nieefektywnej
polityki monetarnej, natomiast polityka dezinflacji jest jak najbardziej wskazana, gdy
nie
poci
ga za sob
realnego kosztu w postaci wzrostu bezrobocia.
Teoria naturalnej stopy bezrobocia wpisuje si
w szeroko rozumiany nurt ekonomii
neoklasycznej. Z kolei modele nowej ekonomii keynesistowskiej, nurtu który powstał
w połowie lat 80-tych XX wieku na fali renesansu keynesizmu, jako miar
bezrobocia
równowagi posługuj
si
NAIRU.
Koncepcja
NAIRU
została zapocz
tkowana przez
Layarda, Nickella oraz Jackmana i przez niektórych autorów [Ball, Mankiw 2002] jest nawet
uto
samiana z naturaln
stop
bezrobocia, mimo,
e wyst
puj
mi
dzy nimi istotne ró
nice
[Snowdon et al. 1998, s. 339-340].
NAIRU
jest stop
bezrobocia stabilizuj
c
procesy inflacyjne (je
li aktualna stopa
bezrobocia równa jest
NAIRU
wtedy stopa inflacji wynosi zero
2
). W my
l teorii
NAIRU
utrzymywanie si
aktualnej stopy bezrobocia poni
ej
NAIRU
prowadzi to do wzrostu inflacji,
natomiast je
li aktualna stopa bezrobocia znajduje si
powy
ej
NAIRU
nast
puje dezinflacja.
Implikacje teorii
NAIRU
dla polityki gospodarczej s
niezmiernie istotne - wynika z niej
bowiem,
e obni
anie inflacji musi poci
gn
za sob
wzrost stopy bezrobocia ponad
NAIRU
.
Innymi słowy, wzrost stopy bezrobocia ponad
NAIRU
stanowi nieodł
czny koszt dezinflacji,
2
Jak zauwa
a Cross [1993] wła
ciwszym okre
leniem na t
stop
bezrobocia byłoby
CIRU – Constant Inflation
Rate of Unemployment
.
5
Plik z chomika:
rachun_cosinus
Inne pliki z tego folderu:
mat_dp15_mat_dp15.pdf
(729 KB)
mat_dp14_mat_dp14.pdf
(106 KB)
mat_dp13_mat_dp13.pdf
(756 KB)
mat_dp12_mat_dp12.pdf
(1741 KB)
mat_dp11_mat_dp11.pdf
(1498 KB)
Inne foldery tego chomika:
Inne
Mikroekonomia
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin