MALKOM qrt50 2ee60945 3011fe19 a36 32 d474 0 1 p t c 0 2 z 0 48 0 0 0 0 n n 12.00 0.0 2.0 --- d 1 8 1 1 1 1 ff 0 32 1 HENRYK SAMSONOWICZ POLSKA W GOSPODARCE EUROPEJSKIEJ polegajšca na przekazywaniu towarów wspólni- kowi w komis, oddawaniu w "wierne ręce", czy też spółki między szyprami, gwarantujšcymi prze- wóz towaru, a włacicielami, między finansistami a przedsiębiorcami górniczymi i rzemielniczymi, wreszcie - między przedstawicielami różnych miast, udziałowcami ponoszšcymi wspólnie ryzy- ko itp. Poczynajšc od XIV wieku, mieszczanie Lwowa zwišzani byli interesami z mieszkańcami Wrocławia, ci z kupcami Lipska i Pragi czeskiej. Gdańszczanie mieli swe udziały handlowe w fir- mach flamandzkich, angielskich i lubeckich. Sy- tuacja rynkowa w Polsce zaczęła wišzać się z sy- tuacjš rynkowš innych krajów Europy. Innym, istotnym skutkiem dla ziem Polski spowodowanym przez kryzys na zachodzie Euro- py wydaje się częciowe wyrównanie dyspropor- cji demograficznej, widocznej najwyraniej w ska- li ludnoci miejskiej. Miasta takie jak - Kraków, Gdańsk, Wrocław reprezentowały, poczynajšc od schyłku XIV wieku, poziom dużych miast rodko- woeuropejskich, liczšcych powyżej 10000 miesz- kańców. Poznań, Toruń, Sandomierz, Nowy Sšcz, Lwów i wiele innych - nie odbiegały od red- nich orodków tej częci kontynentu, liczšcych 4000-5000 mieszkańców. Trudno sšdzić, aby wzrost ich spowodowała głównie migracja z za- chodu. W grę musiało wchodzić także nasycenie - rozwijajšcych się stale i szybko - orodków miejskich ludnociš wiejskš. Efektem tego był wzrost znaczenia miast w ogóle, zmiana ich roli w życiu państwa, zmiana ich funkcji gospodar- czych i społecznych. Powišzania z rozwiniętymi orodkami miejskimi Europy zachodniej, wprowa- dzanie wzorów ustrojowych i administracyjnych wykorzystywały władze państwowe. Kazimierz Wielki wiadomie prowadził politykę umacniania miast, jako czynnika zapewniajšcego bezpieczeń- 384 stwo i stabilizację politycznš. Dzisiejsze wyobra- żenie miasta redniowiecznego, utrwalone w re- konstrukcjach Starych Miast - Warszawy czy Gdańska, opiera się częciowo na danych pocho- dzšcych włanie z tego okresu. Inwestycje miesz- czaństwa - kamienice, składy, spichrze, mury obronne - stały się powszechne w krajobrazie pónoredniowiecznego miasta Polski kazimie- rzowskiej. Sumujšc powyższe uwagi można by stwier- dzić, że w wyniku przemian zachodzšcych w XIV wieku ziemie Polski, Prus i innych krajów sšsiednich, leżšce dotychczas na doć odległych peryferiach życia gospodarczego Europy, zostały cilej włšczone w obręb wspólnych interesów kontynentu. Doprowadziło to do poczštków współ- zależnoci ekonomicznej oraz do wyrównania za- cofania gospodarczego i społecznego w bardzo różnorakich dziedzinach życia, w tym - również w życiu miast polskich. Przemiany gospodarki europejskiej w XV wieku Włšczanie się Polski i krajów sšsiednich w rynek ogólnoeuropejski przyspieszyła w pierw- szej połowie wieku XV pogłębiajšca się specja- lizacja różnych stref gospodarczych w zakresie produkcji. Masowo sprowadzane towary stały się niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania spo- łeczeństwa. Również i to zjawisko można by wiš- zać ze skutkami kryzysu XIV wieku. Poszukujšc dróg' wyjcia ze stagnacji gospodarczej, znaleziono wiele różnych form działalnoci, majšcych z cza- sem doprowadzić Europę do wczesnego kapitaliz- mu. Szlachta portugalska zaczęła szukać zysków i łupów na wybrzeżu afrykańskim, otwierajšc epokę wielkich odkryć geograficznych. Pierwsze 385 ogrodzenia ziemi należšcej do gmin wiejskich, dokonywane przez wielkich panów w Anglii, po- zwoliło na rozwój hodowli owiec. Jednoczenie niemal wełnę angielskš zaprzestano wywozić do warsztatów Flandrii, natomiast rozwinšł się ro- dzimy angielski przemysł sukienniczy, produku- jšc więcej, gorzej i taniej. Na podobnych zasa- dach zaczęło rozwijać się tak zwane "nowe sukien- nictwo" w Holandii. Kupcy, organizujšc produk- cję chałupniczš, dostarczali chłopom surowców, warsztaty i tworzyli tym samym pierwsze formy manufaktury rozproszonej. Powstały nowe wiel- kie banki włoskie, kapitał kupiecki zaczšł intere- sować się górnictwem. Efektem tych poczynań było pogłębianie podziału pracy między poszcze- gólnymi krajami, goršczkowe poszukiwanie tak nowych chłonnych rynków zbytu, jak i surowców niezbędnych dla rozwijajšcego się przemysłu. Jak się wydaje, rozwój stosunków europej- skich wpłynšł bezporednio na ziemie polskie, i to po raz pierwszy w skali całego kraju, w okre- sie wielkiego zapotrzebowania na drewniany ma- teriał budowlany. Od poczštku XV stulecia roz- poczyna się ekspansja zamorska Portugalii, zasad- niczym przeobrażeniom ulegajš floty holenderska i angielska. Popyt na drewno okrętowe wišzać można w owym czasie tak z budowš wieluset no- wych jednostek morskich, jak i z krótkim, prze- ciętnie 3-4 letnim zaledwie, okresem ich funk- cjonowania. Rozwój miast i potrzeby budownictwa mieszkaniowego dodatkowo wpływały na zwięk- szenie popytu na drewno. Odkrycie dla wielkiego handlu europejskiego polskich lasów nastšpiło wówczas, kiedy ziemie nad Visłš i Bugiem były już często penetrowane i kiedy miasta leżšce nad spławnymi rzekami potrafiły wykorzystać ko- niunkturę europejskš. Obok drewna wywożono z Polski na Zachód 1 1 1 ff 0 1 1 386 także inne towary. Zboże, futra, mied, mięso. Ale, nie wydaje się, by w poczštkach XV wieku one włanie wpływały na kształtowanie się więzi gospodarczych Polski z Zachodem. Zboże zapewne produkowano głównie na potrzeby rynku we- wnętrznego. W pierwszych latach XV stulecia je- go udział w polskim wywozie niewiele przekra- czał 10% wartoci całego eksportu. Kraje prze- mysłowe zachodniej Europy korzystały z dowozu zboża z Francji, Brabantu. Dopiero wielkie kry- zysy głodowe z dwudziestych i końca trzydzie- stych lat XV wieku skierowały większš częć polskiej nadwyżki towarowej drogš morskš do krajów zachodnich. Jednakże niepomylny układ sił politycznych - odcięcie Polski od Bałtyku stanowišcego głównš drogę handlowš biegnšcš na Zachód, zbyt mała jeszcze produkcja zboża, nie pozwoliły chyba na poczynienie zbyt dużych zmian w gospodarce wewnętrznej naszego kraju pod kštem potrzeb eksportowych. Mied wywożona była z Węgier, ale poza ko- rzyciami płynšcymi z tranzytu nad Bałtyk- również i ten handel nie wpływał na zmiany w strukturze wewnętrznej gospodarki. Futra, któ- re pochodziły przede wszystkim z danin składa- nych przez chłopów bojarom ruskim i litewskim, eksportowano chyba z ominięciem ziem polskich. Natomiast drewno oraz przeroby drewniane- smoła, popiół, węgiel - stanowiły produkt puszcz mazowieckich i małopolskich. Tania eksploatacja nadrzecznych zalesień, łatwy spław, nastawiły na handel drzewem mieszczan Łomży, Makowa, Ró- żana, Zakroczymia, nawet Sandomierza i Krako, wa, nie mówišc już o miastach pruskich. Sšdzić należy, że i szlachta włšczyła się do tego handlu, co potwierdza konstytucja 1447 roku, w której Kazimierz Jagiellończyk gwarantuje swobodny spław rzekami swego królestwa. 387 Skutki integracji gospodarczej dla ziem polskich. Nowe formy pracy Wywóz produktów lenych - i to jak wie- my ze ródeł gdańskich wywóz masowy - do- prowadził do dwóch widocznych konsekwencji go- spodarczych. Eksport surowców z puszcz polskich zetknšł szlachtę, bogate duchowieństwo, miesz- czaństwo, niekiedy zapewne i chłopów z kupcami zagranicznymi. Włanie ten okres - pierwsza po- łowa XV wieku - stał się decydujšcym w pro- cesie tworzenia polskiego rynku zbytu na produk- ty przemysłowe przywożone w zamian za surowce przez Holendrów, póniej Anglików. Wszystkie- dodatnie i ujemne - konsekwencje tego stanu rzeczy zaczęły już wówczas występować: niepo- mylna koniunktura dla polskiego przemysłu su- kienmiczego i częciowo metalowego, koncentracja zarobków handlowych w rękach szlachty, uzależ- nienie producentów polskich od kapitałów kupiec- kich penetrujšcych teren miast i folwarków, udzielanie "na pniu" zaliczek, prawadzšcych do chronicznego zadłużenia kraju. Drugim efektem eksportu drewna był olbrzymi wzrost cen na pro- dukty lene w Polsce. Ceny nominalne drewna budowlanego wzrosły w cišgu XV wieku czter- dziestokrotnie! Trzebież lasów poza zmianš kraj- obrazu naturalnego na abszarze Polski doprowa- dziła do trudnoci w uzyskaniu materiałów budo- wlanych na rynku wewnętrznym. Większe inwe- stycje mogli przeprowadzać tylko bogaci, których stać było jeszcze na drewno lub na cegłę odgry- wajšcš coraz większš rolę w polskim budow- nictwie. Trudnoci ze zdobywaniem drewna szły w parze z rozwojem konkurencji norweskiej i ro- syjskiej. W drugiej połowie XV wieku eksport drewna polskiego traci swoje znaczenie, tym bar- 388 dziej że przemiany, jakim podlegał kontynent europejski, stwarzyły wówczas wielkie zapotrze= bowanie na inne towary, które wywożone były z naszego kraju, i których wywóz decydujšco zmienił strukturę handlu zagranicznego Polski. Należały do nich: zboże, w coraz większym stop- niu wywożane z ziem nad Wisłš i Wartš, futra - dostarczane z puszcz litewsko-ruskich, wresz- cie woły hodowane na stepach Ukrainy. Nie moż- na negować tu znaczenia innych towarów dla dalszego rozwoju gospodarczego dawnej Rzeczy- pospolitej - czerwca, lnu, wosku i wielu innych. Ale upraszczajšc na pewno zagadnienie, trzy wy- mienione wyżej towary stały się reprezentatywne dla Polski w nowym układzie stosunków go- spodarczych w Europie. Zboże umożliwiało wy- żywienie ludzi,pracujšcych w przemyle na Zachodzie, podobnie jak mięso produkowa...
MarekMaly