Behawioryzm.pdf

BEHAWIORYZM

Behawioryzm - kierunek w psychologii b. wieku (szczególnie z okresu

1915-1930; od ang. to behave = zachowywać się), którego rzecznicy

akcentowali potrzebę: I. wyłącznie obiektywnych badań w psychologii, tzn.

badań nad obiektywnie dostrzegalnym zachowaniem się zwierząt lub ludzi,

II. rezygnacji z metody introspekcyjnej i pojęcia świadomości, III.

poszukiwania prawidłowych związków między podnietami a reakcjami

organizmu (stimulus-response psychology).

Ewolucjonizm przyzwyczaił przyrodników do traktowania człowieka jak

gatunku zwierzęcego, jako ostatniego szczebla na drabinie filogenetycznej

świata zwierzęcego. Rozumiało się, że również zachowanie się i tryb życia

człowieka należy związać pojęciowo z zachowaniem się zwierząt.

Eksperymenty zoopsychologiczne Smalla, Thorndike'a i kontynuatorów

pozwalały uniknąć kłopotliwej sprawy, w jakich granicach należy liczyć się

z introspekcją, jako z rzeczywiście nieodzownym źródłem spostrzeżeń

naukowych. W tym stanie rzeczy wniosek wisiał w powietrzu: metody

zoopsychologiczne należy zastosować również do ludzi. Nie było

to więc rewelacją, gdy w r. 1913 John Watson wypowiedział imperatyw ten

radykalnie i ogłosił wyznanie wiary zdecydowanego behawiorysty w pracy

Psychologia, jaką widzi behawiorysta. Był to pamflet, protest przeciwko

psychofizjologii, pojęciu świadomości, paralelizmowi psychofizycznemu,

metodzie instrospekcyjnej, poniekąd również program nowej psychologii,

"naprawdę naukowej".

J. Watson odbył swe studia w Chicago, głównie w pracowni psychologii

porównawczej, i startował w nauce badaniami eksperymentalnymi, metodą

labiryntu, nad białymi szczurami. Przez pewien czas współpracował z

Yerkesem, specjalistą psychologii małp człekokształtnych. Od psychologii

zwierząt stopniowo przechodził do psychologii ludzi. Zaznaczył się

pomysłowymi eksperymentami nad zachowaniem się niemowląt i małych

dzieci. Redagował od r. 1910 czasopismo "Przegląd Psychologiczny"

("Psychological Review"). Publikował niewiele. Głośne jego prace:

Zachowanie się - wstęp do psychologii porównawczej, 1914; podręcznik

Psychologia z punktu widzenia behawiorysty, 1919, i popularno-polemiczna

walka o behawioryzm, 1925 (razem z W. McDougallem, jako oponentem).

W pełni sił Watson wycofał się z życia naukowego.

Jako behawiorysta, Watson rozpoczął od radykalnej krytyki psychologii

świadomości: "Psychologia ogranicza swój przedmiot do tak zwanych stanów

świadomości - do ich analizy i syntezy. Otóż >>stany świadomości<< istniały,

istniałyby one jako - od osoby do osoby - izolowane nieużyteczne ciekawostki

mentalne".

"Świadomość ze swymi strukturalnymi atomami, tj. z

niesprawdzalnymi dalej wrażeniami i z wyobrażeniami, jako ich sobowtórami,

oraz zabarwieniami wzruszeniowymi, ze swymi procesami w rodzaju uwagi,

spostrzegania, wyobrażania sobie itp. jest po prostu nieokreślonym

frazesem. Jeśli w ogóle znaleźlibyśmy coś naukowo wartościowego w

kolosalnej liczbie tomów napisanych w terminologii świadomościowej, to coś

można by znacznie lepiej zdefiniować i wyrazić, jeśli odpowiednie

problemy psychologiczne będziemy rozwiązywali przy pomocy naprawdę

obiektywnych metod naukowych" (Psychologia, 1919, rozdz. I - Problemy i

zadania psychologii).

Psycholog powinien więc zrezygnować z pojęcia świadomości i z introspekcji

jako metody subiektywnej. Powinien natomiast inaczej niż dotychczas pojęć

przedmiot swych badań i zastosować do badań metodę wyłącznie

obiektywną, jak to robi każdy przyrodnik. Przedmiotem obiektywnych badań

psychologicznych może być tylko zachowanie się człowieka lub zwierzęcia.

Poznawanie tegoż stanowić powinno cel pracy psychologa. "Psychologia

behawiorystyczna zmierza do sformułowania poprzez systematyczną

obserwację i eksperyment uogólnień, praw i zasad, którym podlega zachowanie

się człowieka".

Zachowanie się jest to obiektywnie poznawalna, ruchowa odpowiedź człowieka

lub zwierzęcia na daną podnietę lub na układ podniet, czyli na sytuację.

"Sytuacja" i "zachowanie się" - oto kapitalne

pojęcia behawioryzmu.

Pojęcia te i argumenty wyżej przedstawione mogły się wydawać

przekonywające w odniesieniu do względnie prostych czynności jako

odpowiedzi na podniety, np. proste odruchy. Rzecz komplikowała się

jednakże, gdy trzeba było przystąpić do obiektywnych badań nad takimi

"odpowiedziami", jak rozwiązywanie zadań intelektualnych, np. problemów

naukowych lub niewidocznych dla oka, lecz w skutkach doniosłych.

Obiektywna analiza "skurczów mięśniowych", nie wiedzieć jak dokładna,

niewiele, jeśli cokolwiek, takie zjawiska wyjaśnia. Watson poniekąd zdawał

sobie sprawę z tego kłopotu i celem wybrnięcia z niego rozróżnił dwa rodzaje

obiektywnego zachowania się; "odpowiedzi zewnętrzne" explicit responses) i

"odpowiedzi wewnętrzne" (implicit responses). Do drugich zaliczał ciche

słowa (myślenie

słowno-pojęciowe).

Tu jednakże rozpoczynała się trudność istotna. Najpierw w badaniach nad

"odpowiedziami wewnętrznymi" potrzebne są wypowiedzi osób badanych.

Przecież przypatrywanie się lub jakieś

inne obiektywne badania nie umożliwią poznania takich "odpowiedzi".

Co ważniejsze, nie wystarczy usłyszeć słów osób badanych i zaprotokołować

je, trzeba je ponadto zrozumieć i objaśnić. Słowo nie jest po prostu

układem dźwięków, lecz układem z określonym znaczeniem. A to już jest

coś, co przekracza obiektywność w sensie fizykalnym i w ogóle

przyrodniczym. Od tego też rozpoczęła się "walka o behawioryzm". Okazało

się rychło, że w obiektywizmie przyrodniczym behawiorystów - to samo

odnosi się do rosyjskich refleksologów - tkwią zasadnicze nieporozumienia

metodologiczne i epistemologiczne i że stanowisko to jest dla postępu

wiedzy naukowej o życiu psychicznym niewystarczające, nieprzydatne.

Okazało się również w toku zawziętych sporów między zwolennikami i

przeciwnikami behawioryzmu, że jednym ze źródeł nieporozumień jest

wieloznaczność pojęć: obiektywny - subiektywny, psychiczny - fizyczny.

Początkowo argumenty Watsona, przedtem jeszcze Thorndike'a, Cattella

Smalla i innych wydawały się mocne. Niezadowolenie z psychologii pokroju

wundtowskiego (w Ameryce titchenerowskiego) było wielkie, osiągnięcia w

badaniach nad zachowaniem się zwierząt zachęcające. Nie dziw, że za ideami

i programem Watsona opowiedziało się wielu psychologów, głównie wprawdzie

w Ameryce, ale również w krajach europejskich.

Do behawioryzmu przyznawali się przede wszystkim zoopsycholodzy, z kolei

również neurofizjolodzy, dotykający w swoich badaniach spraw

psychologicznych, wreszcie również rzecznicy psychofizjologii zmysłów.

O trudność z "reakcjami wewnętrznymi" ocierali się tylko mimochodem,

zresztą i tak w zasadzie prowadzili badania obiektywne, a więc behawioryzm

wydawał się im - jednym w "zasadzie", innym "jedynie" - stanowiskiem

słusznym.

Co prawda nie było w tej sprawie poglądu jednolitego. Raczej było tyle różnych

behawioryzmów, ilu było psychologów, mniej lub więcej zdecydowanie

opowiadających się za Watsonem. Z grubsza rozróżnić można przy tym trzy

formy behawioryzmu: krańcowy, typu Watsona, umiarkowany, typu

Thorndike'a lub Tolmana, i eklektyczny, typu Woodwortha (poza tym

"hormisty", zwolennika teorii W. McDougalla). Formę krańcową znamy.

Poniekąd do niej zbliżali się w swych zapatrywaniach: wybitni cerebro-

fizjolodzy S.I. Franz i K.S. Laschley i psycholodzy W.S. Hunter, teoretyk tzw.

przez siebie "antroponomii", tj. obiektywnej nauki o postępowaniu

ludzkim, A.P. Weiss, m.in. autor dzieła teoretycznego o podstawach

behawioryzmu (Podstawa teoretyczna zachowania się człowieka, 1925), M.

Mayer i kilku innych. Do tego stanowiska zbliżony jest wybitny psycholog

francuski H. Piron, następca Bineta w Sorbonie i kontynuator wielkich

tradycji w zakresie neurofizjologii francuskiej, wywodzących się jeszcze od

Flourensa.

Do umiarkowanych zaliczamy behawiorystów uznających programowo

potrzebę prowadzenia badań psychologicznych zarówno obiektywnych,

jak też introspekcyjnych (odnośnie do człowieka) i uznających "celościowy"

punkt widzenia w psychologii zwierząt. Tu należą np. autorzy znanej książki

(tłumaczonej na jęz. polski) Postępowanie człowieka - Bagley i Colvin,

zoopsycholog E.C. Tolman, autor dzieła Celowe zachowanie się u ludzi i u

zwierząt, 1932, i inni.

Największa jest grupa trzecia, tj. tych psychologów, którzy w zasadzie

uznawali bądź uznają potrzebę obiektywnego stanowiska w psychologii - i o

tyle potwierdzają krytykę i program Watsona - lecz faktycznie, nie krępując

się względami teoretycznymi, w nauce o tzw. wyższych procesach

psychicznych opierają się na metodach mniej lub więcej introspekcyjnych.

Na ogół Ameryka poszła początkowo za Watsonem, natomiast Europa,

spadkobierczyni wielu subtelnych rozważań nad umysłem ludzkim i wielkiej

kultury filozoficznej, obstawała przy świadomościowej koncepcji psychiki i

przy psychologii programowo opartej na introspekcji.

Spór o behawioryzm bądź introspekcjonizm, bardzo ostry mniej więcej do

lat trzydziestych bież. wieku, jeszcze wprawdzie nie ucichł, ale temperatura

walki dawno już opadła i jest czas na

refleksję krytyczną lub przynajmniej próbę tejże.

Behawioryzm był przede wszystkim buntem. W takim razie, podobnie jak w

odniesieniu do wszelkiego buntu, chcielibyśmy przede wszystkim znać

przyczyny. Czemu? Przyczyny znamy poniekąd z argumentacji

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: