Kokowski; Próba uniknięcia podstawowego błędu filozofii fizyki Kuhna.pdf

(149 KB) Pobierz
233335660 UNPDF
ARTYKUŁY
ZAGADNIENIAFILOZOFICZNE
WNAUCE
XV/1993,s.77–98
MichałKOKOWSKI
PRÓBAUNIKNICIAPODSTAWOWEGOBŁDU
FILOZOFIIFIZYKIKUHNA
WSTP
Celemniniejszejpracyjestprzedstawieniepodstawowegobł¦dufilozofii
fizykiKuhnaipróbasugestii,jakfilozofi¦fizykipowinnosi¦uprawia¢ 1 .By
tenzamierzonycelosi¡gn¡¢,rozpoczynamyprac¦odzwróceniauwagina
zasadnicz¡intuicj¦kieruj¡c¡post¦pemprzeró»nychdziedzin,pocz¡wszyod
filozofiiczłowieka,kultury,j¦zykainauki,asko«czywszynaprzedmiotowej
wiedzynaukowejitechnicznej.StylKuhnanarzucakonieczno±¢drobiazgo-
wychanaliz,dlategozajmiemysi¦wył¡cznieprac¡pt. Strukturarewolucji
naukowych 2 .Wybórnaszpodyktowanyjestnietylkohistoryczn¡rol¡,jak¡
tapracaodegrała,aletak»eci¡gł¡aktualno±ci¡tegotypuuj¦¢filozofiina-
uki 3 .PonadtorezygnujemyzprzedstawieniaogólnychkoncepcjiKuhna,od-
syłaj¡cnp.dociekawychopracowa«Amsterdamskiego.Uwa»amy,»eKuhn
faktycznieodkryłniewspółmierno±¢strukturpoj¦ciowychkoresponduj¡cych
zsob¡teorii.S¡dzimyte»,»ejegokrytyki:ahistorycznegorozumieniaroz-
UWAGA:Tekstzostałzrekonstruowanyprzypomocy±rodkówautomatycznych;mo»-
liwes¡wi¦cpewnebł¦dy,którychsygnalizacjajestmilewidziana(obi@opoka.org).Tekst
elektronicznyposiadaodr¦bn¡numeracj¦stron.
1 Wcałejpracyprzezfizyk¦(achodzinamtutajopewn¡dziedzin¦kultury,anie
osam¡nazw¦),rozumiemynauk¦zajmuj¡c¡si¦matematyzacj¡zjawiskprzyrodyib¦d¡c¡
twórczympoł¡czeniemdziałalno±citeoretycznejiobserwacyjnejczyeksperymentalnej.
Ztegopowodujejhistoriazacz¦łasi¦conajmniejwstaro»ytnejGrecjiitrwazwi¦kszym
czymniejszympowodzeniemdodzisiaj.
2 T.S.Kuhn, Strukturarewolucjinaukowych ,PWN,1968,tłum.H.Ostrom¦cka,kon-
sult.S.Amsterdamski.Pracatab¦dziewartykuleoznaczanaskrótemSRN.
3 KuhnwSRNwspominałwostatnimrozdzialept. Post¦ppoprzezrewolucje oRe-
wolucjiDarwinowskiej,alewswejpracyrozwa»ałjedynierewolucjewfizyce(wsensie
przeznasu»ywanymwtejpracy),aczkolwiekwczwartymwydaniustwierdzi,i»swoj¡
argumentacj¦mógłbytzk»eoprze¢naprzykładachzaczerpni¦tychzzakresunaukbiolo-
gicznych.
233335660.001.png
2 MichałKOKOWSKI
wojunaukiipoprawionejhistoriinauki,koncepcjiczystychfaktów,naiwnej
falsyfikacjiPoppera,weryfikacjiiindukcjiprobabilistycznejneopozytywi-
stów,s¡wswejistociesłuszne.Nasz¡uwag¦skupiamynasposobiewprowa-
dzeniaprzezKuhnakluczowychdlajegofilozofiifizykispecyficznychpoj¦¢
socjologicznych,psychologicznychibiologicznychoraznakonsekwencjach
st¡dwynikaj¡cychdlajegokoncepcji.
Zamierzeniemniniejszegoartykułubyłoopisoweprzedstawieniewybra-
nychrozumowa«Kuhnadotycz¡cychomawianychkwestiiumieszczonych
wSRN.Jednak»ena»yczenieredakcji,zewzgl¦dówczystotechnicznych,
przedstawiamytutylkoichrekonstrukcj¦.Musimyby¢jednak±wiadomi,»e
niezamierzonymowocemtakiejdecyzjimo»eby¢fakt,i»nieodczujemyspe-
cyficznegoklimatumy±liKuhna,specyficznego Ethosu przenikaj¡cegojego
sposóbmy±lenia,comaznaczeniedlakrytykijegopogl¡dów 4 .Zpodobnych
wzgl¦dów,nieprzeprowadzamydyskusjiwprowadzeniapoj¦¢estetycznych.
Poszkicowymprzedstawieniurozumowa«Kuhnapróbujemyukaza¢ich
niedoskonało±¢isłabo±¢wynikaj¡cychst¡dwniosków.Czynimytow±wietle
wspomnianejpowy»ejintuicjiiwiedzyprzedmiotowejzzakresumetodologii
iepistemologiifizykiorazelementówmetodologiiiepistemologiiogólnej.Na
ichtleprzedstawiamysugesti¦,wjakimkierunkupowinnaby¢rozwijana
filozofiafizyki,byniekłóciłasi¦onazpodstawow¡ispecyficzn¡intuicj¡
zwi¡zan¡ztwórcz¡działalno±ci¡wtejdyscyplinie.
OODRBNOCIDYSCYPLINIWYNIKAJCYCHSTDKONSEKWEN-
CJACH
Bymówi¢zasadnienajakikolwiekprzedmiotowytemat,musimydyspo-
nowa¢specjalniedostosowanymdotegoceluj¦zykiem—mniejczybardziej
±cisł¡teori¡.Maonujawnia¢,odkrywa¢,na±wietla¢,czyni¢zrozumiałym
to,copierwotnieniejawne,zakryte,ciemneiniezrozumiałe.wiadomo±¢
wagitegoproblemuzawszetowarzyszyłafilozofii.Byłonju»doskonale
znanySokratesowi,PlatonowiczyArystotelesowi.Dlaprzykładu,Arysto-
telesw EtyceNikomachejskiej twierdził,i»±cisło±¢wypowiedzij¦zykowych
musiby¢dostosowanadorozwa»anegoprzedmiotu.Innajest,gdytworzymy
teoriematematyczne;innaza±,gdymówimyozagadnieniachetycznychczy
kwestiachdotycz¡cychzdrowia.
Wybórkonkretnegoj¦zykazawszeoznaczawybórspecyficznegosłownic-
twa,atak»ewewn¦trznychrelacji,jakiewnimzachodz¡,maj¡cychzarówno
4 Por.wtejostatniejkwestiinaszeuwaginas.79niniejszegoartykułu.
 
PRÓBAUNIKNICIAPODSTAWOWEGOBŁDU... 3
swoj¡okre±lon¡struktur¦,jakiwyra»alnyju»tylkonawpółintelektualny
iwpółemocjonalnysposób,specyficznynastrój,swoist¡poezj¦czymelodi¦,
któr¡zaTischneremnazywamy Ethosem 5 .Czystodeklaratywnawarstwaj¦-
zykajesttuoczywista.Bardziejproblematycznyjestównastrój.Przybli»my
gosłowamiTischnera:„Ka»d¡filozofi¦przenikapewienjejwła±ciwy Ethos .
Ujawniaj¡gopo±rednio:styl,rytmpłyn¡cychzda«,dobórsłów,stawiane
znakizapytania,momentyprzemilcze«,kwalifikacjaproblemówwedługich
wa»no±cilubniewa»no±ci,jaka±ideatego,komuiczemutowszystkoma
słu»y¢,lubniesłu»y¢.Niejestten Ethos łatwydoopisania,aczkolwiek
dajesi¦odczu¢ju»napierwszychstronicachpracreprezentatywnychdla
danegokierunku.Warto±ci,jakiesi¦naniegoskładaj¡,s¡warto±ciamime-
tafizycznymi,estetycznymi,zwi¡zanyminiczymwspólnymmianownikiem,
jak¡±warto±ci¡szczególn¡ipodstawow¡,t¡,któradladanegonurtujest
najbardziejznamienna” 6 .
T¡słuszn¡,naszymzdaniem,koncepcj¦mo»nadodatkowouporz¡dko-
wa¢stosuj¡cpodej±cieLakatosaiHoltona,wyró»niaj¡cwdanejfilozofiijej
specyficznyrdze«iwzajemnieprzenikaj¡cesi¦warstwymniejczybardziej
gł¦bokichifundamentalnychzało»e«,reguł,heurystykitp.Krokutegonie
podejmujemywtejpracy,chodzi¢bowiemnamb¦dzieprzedewszystkim
ointuicj¦zasadniczychproblemówfilozofiifizyki,które,rzeczjasna,mo»na
nast¦pniestara¢si¦wykłada¢precyzyjnieji±ci±lej.
Ztejperspektywygłównymzadaniem,jakiestoiprzedmy±licielem,jest
wybórwła±ciwegodladanychcelówprzedmiotowegoj¦zyka.Chodzioto,
byj¦zyktenstawiałwcentrumswegozainteresowaniato,conajwa»niej-
sze,cofundamentalnedladanegoprzedmiotu,atraktowałmarginalnieto,
cofaktyczniejestdlategoprzedmiotunieistotne,itozarównowwarstwie
logicznejargumentacji,jakiwizjiczy Ethosu .Odtegodopasowaniazale»y
szybko±¢uzyskiwanianowych,cennychwyników,którestanowi¡przecie»cel
ka»dejracjonalnejdziałalno±ci.Zdrugiejza±strony,braktakiegodopaso-
waniaprowadzidokryzysówczyanomalii.Istniejenatowieledowodówito
wwielu,zupełnieodmiennychdziedzinach.Dlaprzykładu,wfilozofiiczło-
wiekaniezwykletrudnobyłomówi¢odramacielosuludzkiego,odramacie
»yciai±mierci,ohoryzoncieagatologiczno–aksjologicznym,gdyujmowano
człowiekaprzyu»yciuj¦zykaontologiijakorzeczczysubstancj¦.Owiele
za±łatwiej,gdyzdanosobiespraw¦zeznaczenia,dlaczłowieka,jegosamo-
5 Zwolennicyfilozofiianalitycznej,np.Gawro«ski,wyró»niaj¡wsystemiefilozoficznym
warstw¦racjonalnejargumentacjiiwizj¦.
6 J.Tischner, Egzystencjaiwarto±¢ ,„Znak”217–218,1972,917–931,tu:917.
 
4 MichałKOKOWSKI
±wiadomo±ci.„Chodzioto,byoczłowiekuijegosprawachmówi¢j¦zykiem
wyprowadzonymwprostzdo±wiadcze«człowieka,byrozumie¢człowieka
przezto,conajbardziejludzkie.Troskaoautonomi¦j¦zykajestwyrazem
przekonania,»eczłowiekjakobytniedajesi¦sprowadzi¢do»adnejinnejni»
ludzkakategoriiistnienia.Nale»ywmówieniuoczłowiekuoperowa¢takim
j¦zykiem,którybyt¦niesprowadzalno±¢wyra»ałipotwierdzał” 7 .
Analogicznatroskaprzy±wiecałaantropologiispołecznejzajmuj¡cejsi¦
badaniamifenomenukultury.„Tylkoprzy defacto kulturowympodej±ciu
dozjawiskkulturowychmog¡by¢stwierdzoneniektórezichnajbardziej
podstawowychwłasno±ci” 8 .Odr¦bno±¢ta,zdaniemSztompki,polegałana
niemo»liwo±ciprzeprowadzeniaredukcjidefinicyjnejieksplanacyjnej,tj.na
niemo»liwo±cizredukowaniapoj¦¢stosowanychdoopisuzjawiskkulturo-
wych,takichjaknp.wzórkulturowy,styl,warto±¢,normaitp.,dopoj¦¢
psychologicznych,takichjaknp.pop¦d,nagroda,nawyk,atymbardziej
fizjologicznychczyfizykalnychjakodruch,masaczyenergiaoraznanie-
mo»liwo±cizredukowaniaprawcharakteryzuj¡cych„konfiguracj¦rozwoju
kultury”doprawewolucjiorganicznej,czyte»prawdotycz¡cychdyfuzji
elementówkulturowychdoprawdyfuzjigazów 9 .
wiadomo±¢tegotypuzagadnie«niejestbynajmniejwłasno±ci¡nauk
humanistycznych.Ztegotypuproblemamifizykazapoznałasi¦np.wXIX
wiekuwzwi¡zkuzwielkimsporemnaturyontologiczno–metodologicznej
omo»liwo±¢redukcjiogółuzjawiskiteoriido,odpowiednio,zjawiskmecha-
nicznychimechanikinewtonowskiej.RozwójXIX–wiecznejfizyki,m.in.
termodynamikiielektrodynamiki,wykazał,»ewogólnymprzypadkutakie
marzeniabyłypozbawioneracji.Okazałosi¦jednak,»ewwieluprzypad-
kachzachodziłaanalogiaontologiczno–metodologicznami¦dzyteoriami,ale
zdanosobiespraw¦,»estosowanieanalogiimaswojegraniceimo»nazniej
korzysta¢wówczas,gdyistniejejaka±odr¦bno±¢dziedzintychteorii,przy
jednoczesnymcz¦±ciowympodobie«stwieichstruktur.Ituwła±nietkwił
problem,wtrakcierozwojuXIX–wiecznejfizykiokazałosi¦bowiem,»ewy-
bórokre±lonejteorii,słu»¡cejjakomodeldlainnychteorii,mo»ewogól-
nymprzypadkunarzuca¢bł¦dnewyobra»eniaoprocesachzachodz¡cych
w±wiecie,aprzeztote»utrudnia¢ichzrozumienie.Tymsamymfizykado-
wiedziałasi¦,»esamopodobie«stwowogólnymprzypadkuniemo»eby¢
7 J.Tischner, Filozofiailudzkiesprawy ,„Znak”,223,1973,18–30,tu:18.
8 A.L.Kroeber, Istotakultury ,Warszawa1973,13.
9 P.Sztompka, Wst¦pdowydaniapolskiego ,A.L.Kroeber, Istotakultury ,dz.cyt.,
VII–XXXIX,tu:XXIV.
 
PRÓBAUNIKNICIAPODSTAWOWEGOBŁDU... 5
przyczyn¡dokonaniauto»samieniastrukturteorii,au»yciej¦zykaanalogii
niemusiwła±ciwieujmowa¢istotnegordzenia,podstawowejcechy,istoty
b¦d¡cejgłówn¡tre±ci¡dziedzinydrugiejteorii.Ztychtopowodówu±wia-
domionosobiebardzojasno,»ewrozumowaniachtegotypuzachowa¢trzeba
dalekoposuni¦t¡ostro»no±¢.
Poruszmyinnyaspektrozwa»anegozagadnienia.Takjakwfilozofiiczło-
wiekatrudnobyłomówi¢oczłowieku,dysponuj¡cj¦zykiemurzeczowiaj¡-
cymiuprzedmiotawiaj¡cym,podobniete»działosi¦wfizyce.Stosunkowo
niewielemo»nabyłopowiedzie¢oruchachplanetarnychzperspektywyteo-
riiKopernika,wi¦cejzperspektywyteoriiKeplera,aju»znaczniewi¦cej
zpunktuwidzeniateoriiNewtona,czywko«cuogólnejteoriiwzgl¦dno±ci
Einsteina.Cociekawe,nawetzmianaoznacze«,azatemkwestiaczystofor-
malnadoprowadzi¢mo»ebardzoszybkodocennychrezultatów.Takwła±nie
byłozrozwojemmechanikiiteoriigrawitacjiNewtonawosiemnastymwieku
weFrancjiiwogólewEuropie,gdziezastosowanonotacj¦Leibniza,pod-
czasgdywtymsamymczasiekonserwatywniAnglicy,stosuj¡cklasyczne,
alebardziejzawiłepodej±cieNewtona,nieosi¡gn¦litakichsukcesów,mimo
i»zasadniczoniemo»napowiedzie¢,»emielimniejwybitnychuczonych.
Ztychszkicowychrozwa»a«wynikawniosek,i»wsytuacjigdyprzy
u»yciuwszelkichdost¦pnych±rodków,mniejlubbardziejracjonalnych,do-
strzegamyistnieniewdanymmomenciedziejów,tuiteraz,wjakim±sen-
sieabsolutn¡,b¡d¹te»wzgl¦dn¡autonomi¦zjawiskszerokorozumianego
±wiata—czytozjawiskkultury,czyNatury—którychniemo»emyzre-
dukowa¢bezstratyjakiej±wa»nejinformacjidozjawisk,daj¡cychsi¦ju»
uj¡¢wdostatecznie±cisłyazarazemprostysposóbprzyu»yciuspecjalnie
dostosowanegodotegoceluj¦zyka,wówczasnale»yzbudowa¢—zmodyfiko-
wa¢lubstworzy¢—nowyj¦zyk.Zwymienionychwzgl¦dówtakadziałalno±¢
zawszemacharakterfilozoficzny.
ROZUMOWANIAKUHNA
PrzedstawmysposóbwprowadzeniaprzezKuhnapoj¦¢socjologicznych,
psychologicznych,biologicznychdospecyficznychproblemówfilozofiifizyki.
wiadomo±¢specyfikiprzedmiotowej
j¦zykówsocjologii,psychologiiibiologiiaproblem
ichzastosowaniawfilozofiifizykiwedleKuhna
Kuhnjest±wiadomyspecyficzno±ci„dopasowania”j¦zyków,jakimisi¦
posługuj¡socjologia,psychologiaibiologiadoichprzedmiotowychzagad-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin