Olejnik; Koncepcja pomiaru według Kazimierza Ajdukiewicza.pdf

ARTYKUŁY

ZAGADNIENIAFILOZOFICZNE

WNAUCE

XV/1993,s.69–76

RomanM.OLEJNIK,OMF

KONCEPCAPOMIARUWEDŁUGKAZIMIERZA

AJDUKIEWICZA

„Pomiarsamwymagawprawdziepewnegozabiegumanipulacyjnego,

gdygojednakraznaprzedmiotachwykonamyinatejdrodzeprzypo-

rz¡dkujemyimpewneliczby,wystarczynamdlawykryciawielustosunków

mi¦dzytymiprzedmiotamibada¢tylkostosunkipomi¦dzyprzyporz¡dko-

wanymiimliczbami,osobnezabiegimanipulacyjnedlastwierdzeniatych

stosunkówmi¦dzyprzedmiotamistaj¡si¦zbyteczne,cowi¦cej,odwzoro-

wawszyrazprzedmiotynaliczbach,mo»emybada¢taksubtelneoraztak

skomplikowanestosunkipomi¦dzytymiprzedmiotami,»ewykrycieichna

drodzebezpo±redniejniejestmo»liwe.Odwzorowanieprzedmiotównalicz-

bachpozwalanambowiemzastosowa¢pot¦»nenarz¦dziematematykido

badaniastosunkówmi¦dzyprzedmiotami.Natymprzedewszystkimzasa-

dzasi¦głównazaletapomiaruiopisuilo±ciowego”(K.Ajdukiewicz, Prope-

deutyka... ,142) 1 .

Znaczenieorazbogatezastosowaniepomiaru 2 ,takwyra¹niezaakcento-

wanewprzytoczonejwypowiedziKazimierzaAjdukiewicza,wyja±niaiuza-

sadniazainteresowanietymzagadnieniemzestronyﬁzykówiﬁlozofów.

Współczesnanaukadocieradocorazdalszychobszarówmakro–imikro-

±wiata.Poci¡gatozasob¡stałeudoskonalanieprocesupomiaru.Niewy-

starcz¡tuju»metodyiprzyrz¡dy,zktórychkorzystamywwarunkachszkol-

nychczydomowych.

UWAGA:Tekstzostałzrekonstruowanyprzypomocy±rodkówautomatycznych;mo»-

liwes¡wi¦cpewnebł¦dy,którychsygnalizacjajestmilewidziana(obi@opoka.org).Tekst

elektronicznyposiadaodr¦bn¡numeracj¦stron.

1 Pełnytytułorazinformacjaoka»dymdzielecytowanym,znajdujesi¦wbibliograﬁi

umieszczonejnako«cuartykułu.

2 Patrz:D.Lerner, Qualit`a...

2 RomanM.OLEJNIK,OMF

Zagadnieniempomiaru,waspekciemetodologicznym,zajmowałsi¦mi¦-

dzyinnymiK.Ajdukiewicz 3 .Bezpo±redni¡przyczyn¡podj¦ciaprzezniego

próbydokładniejszegoopracowaniateoriipomiarumogłaby¢powierzchow-

no±¢uj¦ciategozagadnieniaprzezTadeuszaKotarbi«skiego 4 wpracypt.

Elementyteoriipoznania,logikiformalnejimetodologiinauk (Lwów1929) 5 .

K.Ajdukiewiczpisałrecenzj¦tejpracy,wktórejwyra¹nieo±wiadcza:„Naj-

mniejpodobamisi¦paragrafopomiarze,zadawalaj¡cysi¦do±¢powierz-

chownymuj¦ciemkwestii”(K.Ajdukiewicz, Reizm ).

Naspecjaln¡uwag¦,wtwórczo±ciK.Ajdukiewicza,zasługujejegospo-

sóbtraktowaniaproblematykimetodologicznej.Wieloznaczno±¢terminuna-

uka(czynno±¢b¡d¹wytwór)skłoniłaAjdukiewiczadorozró»nieniametodo-

logiiimetanauki.Dyscyplin¦traktuj¡c¡onaucewsensieidealnympropo-

nujeonnazwa¢metanauk¡(systemdedukcyjny;posługiwaniesi¦poj¦ciami

syntaktycznymiisemantycznymi),metodologi¡za±nazywabadanianauki

zuwzgl¦dnieniemosobybadaczaijegorelacjidotwierdze«.Metodologia

musiwi¦cuwzgl¦dnia¢poj¦ciapragmatyczne,natomiastmetanaukabada

formalneaspektyj¦zykanauki.St¡dnazwymetodologia(pragmatyczna),

metanauka(apragmatyczna).

Podr¦cznik,awła±ciwiemonograﬁazatytułowana Logikapragmatyczna 6

stanowiostatnie,niedoko«czoneopracowanieAjdukiewiczawzakresielogiki

imetodologii.Autorwpodr¦cznikutymgłównynaciskpoło»yłnametodo-

3 KazimierzAjdukiewicz—urodziłsi¦12grudnia1890rokuwTarnopolu.Studio-

wałﬁlozoﬁ¦naUniwersytecieweLwowie(1908–1912),jakoucze«K.Twardowskiego,

ucz¦szczałte»nawykładyJ.Łukasiewiczazlogiki.Pouzyskaniudoktoratuzﬁlozoﬁi

(1912)przebywałwGetyndze(1913–1914),gdziewykładaliwtedyD.HilbertiE.Hus-

serl.Wczasiewojnysłu»yłwwojskuaustriackim,anast¦pniepolskim.Słu»b¦wojskow¡

zako«czyłw1920rokuwstopniukapitana.W1921habilitowałsi¦wWarszawie,na-

st¦pniewykładałjakodocentweLwowie(1922–1925).Powołanyzostałnastanowisko

profesoranadzwyczajnegonaUniwersytecieWarszawskim(1925).Wlatach1928–1939

pracowałweLwowie(od1934jakoprofesorzwyczajny).Wczasiedrugiejwojny±wiatowej

uczestniczyłwtajnymnauczaniuweLwowie.Powojnieobj¡łkatedr¦teoriiimetodologii

nauknaUniwersyteciewPoznaniu(1948–1952jakorektor),anast¦pniekatedr¦logiki

naUniwersytecieWarszawskim(1955);jednocze±niekierowałZakłademLogikiwInsty-

tucieFilozoﬁiiSocjologiiPAN,tak»epoprzej±ciunaemerytur¦w1961.Byłinicjatorem

iredaktoremnaczelnympisma„StudiaLogica”,członkiemPolskiejAkademiiUmiej¦t-

no±ciorazPolskiejAkademiiNaukodmomentujejpowstania.Zmarł12kwietnia1963r.

wWarszawie.Natematszkołyﬁlozoﬁcznejlwowsko–warszawskiejijejosi¡gni¦¢napolu

logikipatrz:J.Wole«ski, Filozoﬁcznaszkoła... ;E.Casari, LaScuola...

4 Patrz:T.Kotarbi«ski, Elementy...

5 Por.K.Szaniawski, Filozoﬁawoczachracjonalisty ,w:K.Ajdukiewicz, Zagadnie-

nia... ,14.

6 Patrz:K.Ajdukiewicz, Logikapragmatyczna.

KONCEPCAPOMIARUWEDŁUGKAZIMIERZAAJDUKIEWICZA3

logi¦naukempirycznych,awjejramachnajwi¦cejmiejscaiuwagipo±wi¦cił

teoriipomiaruimetodomwnioskowaniastatystycznego.CoskłoniłoAjdu-

kiewiczadotejbogatejanalizyzagadnieniapomiaru?

Odró»niaj¡cﬁlozoﬁ¦rzeteln¡odpoezjimy±lowej,opowiadałsi¦Ajdu-

kiewiczzapostaw¡racjonalistyczn¡,którejistot¦upatrywałw„przyznawa-

niuwarto±citylkopoznaniuintersubiektywniekomunikowalnemuikontro-

lowanemu” 7 .Dzi¦kiprzyporz¡dkowaniu,któregodokonujemyprzezpomiar,

mo»emykorzysta¢zaparatumatematyki,coumo»liwianamprzewidywa-

nieprzyszłychobserwacji,acozatymidzie,pomiarsłu»ydosprawdzania

prawidłowo±ciihipotez(drugiwarunekracjonalno±cinauki).

Koncepcjepomiaru(jegoistoty)wczterechpracachK.Ajdukiewicza,

wrazzumieszczeniemichwkontek±cieuj¦¢pomiarudokonanychprzezin-

nychautorów,stanowi¡przedmiotrozwa»a«niniejszegoartykułu.

Głównymcelemtegoopracowaniajestprzedstawienieciekawejkoncep-

cjimetodologicznej,mog¡cejmie¢zastosowanieniemalwka»dejdziedzinie

wiedzywykorzystuj¡cejwswychdociekaniachcharakteryzacjeilo±ciowe.

Wrozwini¦ciuartykułuprzedstawi¦prace,wktórychK.Ajdukiewicz

zajmujesi¦zagadnieniempomiaru.Analizuj¡cposzczególneuj¦cia,zauwa-

»ymypewn¡ewolucj¦znaczeniow¡poj¦ciapomiaruwjegonaukowejtwór-

czo±ci.

KONCEPCJEPOMIARUWPRACACHK.AJDUKIEWICZA

KazimierzAjdukiewiczzajmujesi¦zagadnieniempomiaruwczterech

pracach.Pierwszaznichjestzatytułowana: Logicznepodstawynauczania

iznajdujesi¦w EncyklopediiWychowania 8 .Drugie¹ródłostanowi Pro-

pedeutykaﬁlozoﬁi 9 .Obietepracezawieraj¡tylkozasadniczewiadomo±ci

zteoriipomiaru.Trzeci¡prac¦stanowireferatpt. Pomiar 10 wygłoszony

przezK.Ajdukiewiczawroku1957nakonferencjiwykładowcówlogiki

wOsiecznej.Wporównaniuzdwiemapierwszymipracamijesttoju»do±¢

bogateopracowanie.Czwart¡prac¦stanowi Logikapragmatyczna 11 .Warto

tutak»edoda¢,»eautoryzowanyskryptzwykładówprof.Ajdukiewiczana

UniwersytecieWarszawskimwrokuakademickim1927/28,zatytułowany

7 Por.:K.Szaniawski, Filozoﬁawoczachracjonalisty ,w:K.Ajdukiewicz, Zagadnie-

nia... ,14.

8 Patrz:K.Ajdukiewicz, Logicznepodstawy...

9 Patrz:K.Ajdukiewicz, Propedeutyka...

10 Patrz:K.Ajdukiewicz, J¦zyk... ,356–364.

11 Patrz:K.Ajdukiewicz, Logikapragmatyczna .

4 RomanM.OLEJNIK,OMF

Głównezasadymetodologiinaukilogikiformalnej ,niezawieratre±cizwi¡-

zanejzzagadnieniempomiaru,pomimo»etytułmo»ebudzi¢nadziej¦wtym

kierunku.

W55odno±nikupracy: Logicznepodstawynauczania czytamy:

„Pomiar.Obserwacjamo»eby¢jako±ciowaiilo±ciowa.Ilo±ciow¡obser-

wacj¦stanowipomiar.Przedmiotys¡podwzgl¦dempewnejswejwłasno±ci

(np.podwzgl¦demdługo±ci)dost¦pnepomiarowi,je±liprzedmiotomtym

potraﬁmyprzyporz¡dkowa¢(wzajemniejednoznacznie)liczbyrzeczywiste,

wtakisamsposób,wjakipunktomwterenieprzyporz¡dkowujesi¦punkty

namapie.Przyporz¡dkowanieza±mi¦dzypunktaminamapiejesttakie,

»ezestosunkówzachodz¡cychmi¦dzypunktaminamapiemo»emywno-

si¢ozachodzeniuanalogicznychstosunkówmi¦dzyodpowiednimipunktami

terenuinaodwrót.Mierzy¢wi¦cpodpewnymwzgl¦demmo»nab¦dzie

przedmioty,je±lipomi¦dzynimialiczbamirzeczywistymidajesi¦ustali¢

tak¡odpowiednio±¢,abyzestosunkówmi¦dzyliczbamimo»nabyłowno-

si¢oanalogicznychstosunkach,zachodz¡cychpodtymwła±niewzgl¦dem

mi¦dzyodpowiednimiprzedmiotamiinaodwrót.Wyszukanieliczby,która

danemuprzedmiotowiprzezjak¡±odpowiednio±¢,spełniaj¡c¡powy»szewa-

runki,jestprzyporz¡dkowana,stanowiwła±niepomiartegoprzedmiotupod

danymwzgl¦dem”(K.Ajdukiewicz, Logicznepodstawy... ,61).

Wtejpierwszejkoncepcjipomiarjestto:

(I)obserwacjailo±ciowa 12 ,wktórej„mierzy¢podpewnymwzgl¦dem”

mo»nab¦dzieprzedmioty,je±lipotraﬁmyimprzyporz¡dkowa¢

(II):

1.wzajemniejednoznacznie,

2.liczbyrzeczywiste,

3.wtakisposób,abyzestosunkówmi¦dzyliczbamimo»nabyło

wnosi¢oanalogicznychstosunkachzachodz¡cych(podtymwła-

±niewzgl¦dem)mi¦dzyodpowiednimiprzedmiotami(inaod-

wrót) 13 .

12 Czyka»daobserwacjailo±ciowajestjednocze±niepomiarem?Zdanie:„Ilo±ciow¡ob-

serwacj¦stanowipomiar”tegoniepotwierdza,cho¢czytaj¡cjepobie»niemo»namie¢

wra»enieuto»samieniailo±ciowejobserwacjiipomiaru.

13 Jesttowa»nawłasno±¢(oczymsi¦pó¹niejprzekonamy):zachodzeniestosunków

mi¦dzyprzedmiotamiimplikujezachodzenieodpowiednichstosunkówmi¦dzyliczbami,

którezostałyimprzyporz¡dkowaneprzypomiarzeinaodwrót.

KONCEPCAPOMIARUWEDŁUGKAZIMIERZAAJDUKIEWICZA5

WostatnimcytowanymzdaniuK.Ajdukiewiczstwierdza,»ewyszuka-

nieliczby,którajestprzyporz¡dkowanaprzedmiotowiprzezodpowiednio±¢

spełniaj¡c¡powy»szewarunki,nazywasi¦„pomiaremtegoprzedmiotupod

danymwzgl¦dem” 14 .

Drugiopispomiaru(zawartyw Propedeutyceﬁlozoﬁi )jestprzedstawiony

jeszczemniejteoretycznieni»pierwszy(z Logicznychpodstawnauczania ) 15 .

Podajeondwanajwa»niejszezabiegiprowadz¡cedoopisówilo±ciowych:

liczenieipomiar.Mamytuodpowied¹naproblempostawionywanalizie

pierwszejkoncepcjipomiaruK.Ajdukiewicza 16 .Obserwacjiilo±ciowychnie

uto»samiaontuzpomiarem,leczzabiegliczenia(b¦d¡cytak»eobserwacj¡

ilo±ciow¡)odró»niaodpomiaru.Okre±leniepomiaruAjdukiewiczpodaje

wsposóbpraktyczno–opisowy:

„Przezwykonaniepomiaruprzyporz¡dkowujesi¦przedmiotommierzo-

nympewneliczby,zwaneichmiarami,itowtakisposób,»ezestosunkówza-

chodz¡cychpomi¦dzytymiliczbamimo»emywnosi¢oodpowiednichstosun-

kachpomi¦dzyprzyporz¡dkowanymitymliczbomprzedmiotami”(K.Ajdu-

kiewicz, Propedeutyka... ,142).

Zauwa»my,»ewtymopisieautorniewprowadzau±ci±lenia:„pomiarpod

pewnymwzgl¦dem”,orazniemówi,»etoliczboweprzyporz¡dkowaniejest

wzajemniejednoznaczne.Przykładempodanympocytowanymopisiesuge-

ruje,»eprzyporz¡dkowanie,wktórymprzedmiotomprzyporz¡dkowujemy

ichmiary,powinnomie¢własno±¢addytywno±ci.

Wdrugiejcz¦±ciomawianegoopisuK.Ajdukiewiczwymieniaiuzasadnia

zaletypomiaruiopisuilo±ciowego.S¡onenast¦puj¡ce:

1.Mo»liwo±¢wykryciawielustosunkówistniej¡cychmi¦dzyprzedmio-

tamibezzbytecznychzabiegówmanipulacyjnychnatychprzedmiotach 17 .

14 Wpó¹niejszychpracachK.Ajdukiewiczrozdzieliłpomiarogólnyodwła±ciwego,

przezktóryb¦dzierozumiał:wyszukanieliczbyprzyporz¡dkowanejprzezpomiar.

15 WpierwszymzdaniuK.Ajdukiewiczmówiodwojakimrodzajuwynikówobserwacji

(jako±cioweiilo±ciowe),anieodwóchrodzajachsamejobserwacji,któr¡wpracy Logiczne

podstawynauczania dzielinajako±ciow¡iilo±ciow¡.

16 Patrzprzypis12.

17 „Pomiarsamwymagawprawdziepewnegozabiegumanipulacyjnego,gdygojed-

nakraznaprzedmiotachwykonamyinatejdrodzeprzyporz¡dkujemyimpewneliczby,

wystarczynamdlawykryciawielustosunkówmi¦dzytymiprzedmiotamibada¢tylko

stosunkipomi¦dzyprzyporz¡dkowanymiimliczbami,osobnezabiegimanipulacyjnedla

stwierdzeniatychstosunkówmi¦dzyprzedmiotamistaj¡si¦zbyteczne”(K.Ajdukiewicz,

Propedeutyka... ,142).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: