Tworzenie prawa. Źródła polskiego prawa.
1. sposoby powstania prawa.
2. efekty i zasady stanowienia prawa, procedura prawodawcza.
3. system źródeł prawa w Polsce:
· Źródła powszechnie obowiązującego prawa;
· Konstytucja;
· Ustawa;
· Ratyfikowane ustawy międzynarodowe;
· Rozporządzenia;
· Akty prawa miejscowego;
4. Źródła prawa o charakterze wewnętrznym (uchwały, zarządzenia)
5. Źródła prawa w stanach nadzwyczajnych
· stan nadzwyczajny;
· stan wojenny;
· stan wyjątkowy;
6. Budowa formalna aktów normatywnych i ich publikacje.
7. Tworzenie dobrego prawa.
1. Sposoby powstania prawa.
Powstawanie prawa, czyli tworzenie reguł prawnych, występuje w rozmaitych postaciach. Obecnie najbardziej typowe sposoby to stanowienie prawa i praktyka (precedensy). Inne formy powstawania prawa, które miały miejsce w historycznym rozwoju prawa, to m.in. kształtowanie prawa na podstawie zwyczajów, opinii uczonych jurystów, poprzez zawieranie umów o charakterze prawotwórczym. Jeśli się uwzględni porządek chronologiczny, to pojawiały się następujące sposoby tworzenia prawa :
A. Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo
Zwyczaje, czyli powszechnie stosowane w danym okresie i danym środowisku praktyki pewnego postępowania, zostają przez władzę publiczną uznane za obowiązujące i przez nią sankcjonowane. Sankcjonowanie zwyczaju przez bardzo długi czas było podstawową formą tworzenia prawa w średniowiecznej Europie. Obecnie rola prawa zwyczajowego jest w systemie prawa społeczeństw europejskich niewielka. Natomiast w prawie międzynarodowym publicznym prawo zwyczajowe i zwyczaje mają nadal duże znaczenie.
B. Kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych
Ten typ tworzenia prawa był znany cywilizacji rzymskiej, kiedy opinie wybitnych prawników rzymskich otrzymywały moc wiążącą. Współcześnie w Europie opinie naukowców nie mają mocy prawnej, ale są niezwykle pomocne w procesie tworzenia prawa przez organy państwa oraz w procesie stosowania prawa.
C. Precedensowe orzecznictwo sądowe
Prawo precedensowe powstaje w toku orzecznictwa sądów w sprawach indywidualnych. Rozstrzygając konkretny przypadek, sędzia, nie mając innych podstaw, tworzy odpowiednią regułę decyzyjną.. Decyzja, którą posiada moc wiążącą dla dalszego stosowania prawa w analogicznych przypadkach, stanowi precedens. Następne decyzje są, lub powinny być, podejmowane tak jak w decyzji precedensowej. Jeżeli reguła decyzyjna pochodzi od szanowanego, uznanego autorytetu prawnego, może się stać podstawą stałej decyzji, przy czym stałość ta dotyczy podstawy rozstrzygnięcia, którą jest ogólna norma tkwiąca w dotychczasowych decyzjach.
Tworzenie prawa przez precedensy jest charakterystyczne dla systemu występującego w Anglii, USA i innych państwach anglosaskich. W prawodawstwie tych państw, obok prawa precedensowego, istnieje także prawo stanowione.. W Polsce precedensy odgrywają pewną rolę w praktyce orzecznictwa sądów. Decyzje zapadłe w sądzie mogą stanowić dodatkowy argument uzasadniający podjęcie decyzji w podobnej sprawie. W szczególności działalność Sądu Najwyższego ma charakter twórczy, wpływając znacząco na treść orzeczeń wydawanych w innych sądach.
D. Stanowienie prawa
Stanowienie prawa sensu stricto można określić jako jednostronne wydanie aktu prawotwórczego przez kompetentny organ władzy publicznej zgodnie z ustalonymi procedurami. Efektem stanowienia prawa jest dokument władzy publicznej, głównie państwowej, wydany i opublikowany w przewidzianej prawem formie, zawierający normy prawne ujęte w przepisy. Jest to akt prawny normatywny (generalny).
Stanowienie prawa jest rezultatem aktywności rozmaitych organów państwa lub innych podmiotów władzy publicznej, działających na podstawie udzielonych im kompetencji prawodawczych. Stanowienie prawa jest to zorganizowany i sformalizowany proces, na który składa się zespół czynności, takich jak np. przygotowanie i rozważenie projektu, następnie głosowanie nad projektem, jego podpisanie itd. Efektem stanowienia prawa są akty prawne normatywne (generalne), powszechnie obowiązujące, zawierające normy ogólne i abstrakcyjne.
Akty te mają określoną prawnie formę i podane są do publicznej; wiadomości w określony prawem sposób.
E. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym
Umowa jest czynnością prawotwórczą co najmniej dwustronną. Strony uczestniczące w umowie kreują) wiążące je normy wzory postępowania. Umowa jest drugą formą tworzenia prawa przez stanowienie sensu largo. Umowa jako forma stanowienia prawa występuje wówczas, gdy reguluje prawa i obowiązki stron, które przynajmniej formalnie wyrażają zgodę na przystąpienie do niej.
Współcześnie umowa publicznoprawna występuje bardzo często jako akt kreujący prawo międzynarodowe publiczne. Umowy międzynarodowe wiążą strony, które zawierają tę umowę. Podstawową zasadą prawa międzynarodowego jest dotrzymywanie umów (pacta sunt servanda-umów należy dotrzymywać).
Od umów tworzących prawo powszechnie obowiązujące należy odróżnić umowy prywatne (przede wszystkim umowy prawa cywilnego), które „tworzą" ' ;prawo, tj. uprawnienia i obowiązki, między stronami umowy. Nie są one aktami prawnymi powszechnie obowiązującymi.
2. Efekty i zasady stanowienia prawa, procedura prawodawcza.
W procesie stanowienia prawa powstają różne akty prawne normatywne. Tradycyjne, klasyczne już akty to: ustawy, dekrety, rozporządzenia, zarządzenia, uchwały. Te „produkty" stanowienia prawa określa się także mianem źródeł;; prawa, Termin „źródło prawa" nie jest jednoznaczny.
Wieloznaczność terminu „źródło prawa" prowadzi nawet do postulatu wyeliminowania go z języka prawniczego. Biorąc pod uwagę istniejący stan wiedzy prawniczej, można podać kilka znaczeń zwrotu „X jest źródłem prawa":
1) źródło prawa w ujęciu normatywnym oznacza, że „X ustanawia reguły prawa obowiązującego",
2) źródło prawa w ujęciu funkcjonalnym oznacza, że „X wpływa na treść źródeł prawa",
3) źródło prawa w rozumieniu walidacyjnym oznacza, że „X stanowi podstawę obowiązywania reguły prawnej",
4) źródło prawa w ujęciu decyzyjnym oznacza, że „X jest powoływane w uzasadnieniach decyzji prawotwórczych lub decyzji stosowania prawa",
5) źródło prawa w ujęciu informacyjnym znaczy tyle, że „X zawiera informacje o prawie obowiązującym”
Obecnie w Polsce system źródeł powszechnie obowiązującego prawa tworzą akty prawne normatywne i umowy międzynarodowe ratyfikowane.
Konstytucja
Ustawy i umowy międzynarodowe ratyfikowane
Rozporządzenie
Akty prawa miejscowego
PROCES LEGISTLACYJNY zapamiętać
Stanowienie aktów prawnych to pracochłonny proces w który zaangażowany jest .wysiłek wielu ludzi. Szczególnie procedura ustawodawcza jest skomplikowana. Projekty ustaw mogą powstawać poza sferą działania organów państwa, lale ich j prawnie skuteczne wniesienie pod obrady parlamentu musi się. wiązać z wykonaniem tzw. inicjatywy ustawodawczej. Jest to prawo wniesienia do parlamentu przez określone podmioty projektu ustawy, z tym skutkiem, że parlament ma obowiązek uczynić ten projekt przedmiotem swoich obrad. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje w Polsce posłom, Senatowi, Prezydentowi , Radzie Ministrów i grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
Po otrzymaniu projektu ustawy od uprawnionego podmiotu („projekt wpłynął do laski marszałkowskiej") uruchamia się procedurę legislacyjną. Pierwsze stadia prac nad ustawą określa się jako „czytanie' projektu. Czytanie oznacza przedstawienie uzasadnionego projektu i wymianę poglądów między osobą reprezentująca wnioskodawcę a posłami. Liczba czytań i ich charakter są różne w konkretnych rozwiązaniach prawnych. Projekt ustawy najczęściej wnosi do parlamentu rząd i jest to poprzedzone pracami przygotowawczymi, szczegółowymi konsultacjami z różnymi resortami, środowiskami naukowymi, ekspertami itd.
Decyzje w sprawie projektu ustawy podejmuje się w głosowaniu. Ustawę w Polsce uznaje się za przyjętą, gdy Sejm uchwali ją zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (kworum). Zwykła większość głosów oznacza taką, w której liczba zwolenników tej decyzji jest większa niż przeciwników. W przewidzianych przez przepisy przypadkach .wymagana jest kwalifikowana większość głosów. Większość ; kwalifikowana jest większa od połowy i określona, może ona wynosić na przykład 2/3 wymaganego kworum.
W parlamencie dwuizbowym projekt uchwalony przez pierwszą izbę zostaje . przekazany drugiej, w której jest merytorycznie rozpatrywany i dyskutowany Kompetencje drugiej izby w zakresie ustawodawstwa są różnie określane. I tak w Polsce druga izba (Senat) może zaaprobować ustawę bez zmian, wyprowadzić poprawki lub ją odrzucić. W przypadku odrzucenia lub wprowadzenia poprawek ustawa wraca do Sejmu. Sejm może decyzję Senatu odrzucić. Jeżeli tego nie uczyni bezwzględną większością głosów (więcej niż połowa głosujących), ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu zaproponowanym przez Senat lub za ""odrzuconą, gdy Senat tak zaproponował.
Podpisanie jest kolejnym etapem procedury ustawodawczej. Istnieją różne ( rozwiązania dotyczące możliwości zastosowania tzw. weta w stosunku do ustaw uchwalonych przez parlament. W Polsce prezydent ma prawo weta, którego odrzucenie możliwe jest uchwałą Sejmu podjętą większością co najmniej 3/5 głosów (weto zawieszające).
Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent RP nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją.
Ostatnim etapem jest ogłoszenie ustawy w urzędowym dzienniku promulgacyjnym. Ogłoszenie ustawy, jak i każdego innego aktu normatywnego w urzędowym dzienniku promulgacyjnym jest warunkiem jego obowiązywania.
3. System źródeł prawa w Polsce:
System źródeł prawa reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, póz. 483), w rozdz. III zatytułowanym, „Źródła prawa".
Konstytucja wyodrębnia dwa rodzaje aktów prawnych generalnych:
1. Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły, są źródłami powszechnie obowiązującego prawa.
2. Uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów są źródłami prawa o charakterze wewnętrznym.
Wyodrębnione w Konstytucji RP źródła prawa różnią się pod względem zakresu obowiązywania oraz ich treści.
Źródła powszechnie obowiązującego prawa obowiązują wszystkich znajdujących się pod jurysdykcją polską (ludzi, organizacje, organy państwa). Akty normatywne należące do tej grupy składają się na system zbudowany na zasadzie kolejnych delegacji i oparty na aktach ustawodawczych. Normy wynikające z tych aktów są to normy prawne w ścisłym znaczeniu, które można określić jako „sytuujące" . Normy te tworzą prawa i obowiązki ludzi i innych podmiotów prawa. W prawie publicznym normy te określają ponadto kompetencje organów państwa oraz same organy.
System tych aktów należy uznać za zamknięty. Oznacza to, że Konstytucja nie dopuszcza tworzenia innych źródeł powszechnie obowiązującego prawa,
Jest tylko jeden akt prawny normatywny tego typu w państwie. Konstytucja posiada wszystkie cechy ustaw, ale wśród innych ustaw wyróżnia się :
a) szczególną mocą,
b) szczególną treścią (przedmiotem regulacji),
c) szczególną formą.
Ad a) Konstytucja jest podstawą całego systemu źródeł prawa. Jest to akt prawny normatywny o najwyższej pozycji i mocy obowiązywania.
Ad b) Przedmiotem regulacji konstytucyjnych są zagadnienia fundamentalne i podstawowe dla ustroju państwa i jego obywateli. Oczywiste jest, że w różnych systemach różne kwestie mogą być uznane za podstawowe. Należy zgodzić się z poglądem, że treść konstytucji zależy od warunków społecznych i politycznych, w jakich ona powstaje. Świadczą o tym porównania treści pierwszych nowoczesnych konstytucji pochodzących z końca XVIII wieku z obecnymi, które są o wiele szersze. Współczesne konstytucje różnią się też stopniem szczegółowości i zakresem normowania poszczególnych kwestii. Niezależnie od tego współczesne konstytucje regulują zagadnienia fundamentalne dla państwa i jego obywateli.
Ad c) Szczególna forma konstytucji wyraża się w jej nazwie i specjalnej procedurze uchwalania i zmiany. Nazwy najczęściej spotykane to: konstytucja, ustawa zasadnicza, ustawa konstytucyjna.
Specyfika trybu uchwalania i zmiany konstytucji może być osiągana za pomocą różnych rozwiązań. Sposób uchwalania konstytucji ma podkreślać szczególne znaczenie tego aktu prawnego. Tak np. obecna Konstytucja RP została uchwalona na podstawie ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, póz. 336 z późn. zm.). Zmiany konstytucji są utrudnione w stosunku do innych ustaw, najczęściej wymaga się podwyższonego kworum oraz kwalifikowanej większości głosów.
Ustawy są normatywnymi aktami prawnymi stanowionymi przez parlament. W hierarchii aktów prawnych normatywnych zajmują one miejsce o jeden stopień niższe niż konstytucja.
Przedmiotem regulacji ustawowej może być każda sprawa. Nieograniczoność przedmiotu ustawy jest jedną z cech konstytucyjnych i podstawowym elementem tego aktu. Ograniczenia przedmiotu ustawy mogą wynikać z możliwości odrębnego uregulowania tej sprawy w konstytucji. Pewne sprawy nie mogą być uregu...
s.renatka