CHEMICZNE ZAGROŻENIA ZDROWIA.pdf

ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE...

LEKCJA 2

Temat: „Pamiętaj chemiku młody …”

– czyli chemiczne zagrożenia zdrowia i życia

Formy realizacji:

• Œcie¿ka miêdzyprzedmiotowa – lekcja chemii.

Cele szczegółowe:

• uœwiadomienie uczniom, ¿e substancje chemiczne s¹ wszechobecne w naszym codziennym ¿yciu,

• prezentacja substancji chemicznych znajduj¹cych siê w ka¿dym domu (proszki do prania, p³yny do zmywania,

farby, kosmetyki, ¿ywnoœæ itp.),

• uœwiadomienie uczniom szkodliwoœci substancji chemicznych,

• kszta³towanie umiejêtnoœci rozpoznawania zagro¿eñ chemicznych,

• prezentacja zagro¿eñ chemicznych (oparzenia, zatrucia itd.),

• prezentacja sposobów udzielania pierwszej pomocy w sytuacjach zagro¿enia chemicznego,

• prezentacja sposobów oznaczania substancji chemicznych.

Cele operacyjne:

Po zakoñczeniu zajêæ uczeñ:

• rozpoznaje w swoim otoczeniu substancje chemiczne,

• potrafi nazwaæ szkodliwe substancje chemiczne,

• wie, co to znaczy substancja: ¿r¹ca, truj¹ca, ³atwopalna, wybuchowa, rakotwórcza, szkodliwa, uczulaj¹ca,

dra¿ni¹ca,

• potrafi podaæ przyk³ady takich substancji,

• wie, co to znaczy substancja niebezpieczna dla œrodowiska,

• wie, w jaki sposób oznakowane s¹ te substancje,

• wie, w jaki sposób powinny byæ transportowane takie substancje,

• wie, jakie s¹ skutki kontaktu z tak¹ substancj¹,

• wie, co nale¿y zrobiæ w przypadku kontaktu z tak¹ substancj¹.

Metody nauczania:

• problemowo-aktywizuj¹ca,

• problemowa,

• eksponuj¹ca.

Pomoce dydaktyczne:

• foliogramy nr 3-10 (plansze),

• tabele,

• opakowania po ¿ywnoœci,

• opakowania po odkamieniaczach, p³ynach do zmywania, po wybielaczach, proszkach do prania, œrodkach

dezynfekuj¹cych,

• opakowania po farbach, klejach.

Formy aktywizacji uczniów:

• praca w grupach,

• prezentacja.

116

MODUŁ III

Spis foliogramów

Nr Tytu³

3. Jak postêpowaæ z substancjami truj¹cymi, szkodliwymi, dra¿ni¹cymi i uczulaj¹cymi oraz szkodliwymi dla œrodowiska?

4. Oznakowanie substancji niebezpiecznych.

5. Oznakowanie pojazdów przewo¿¹cych substancje niebezpieczne.

6. Dodatki do ¿ywnoœci.

7. Oznakowanie dodatków do ¿ywnoœci.

8. Chemia w kuchni.

9. Chemia w ³azience.

10. Chemia i remont.

PLAN ZAJĘĆ ZE WSKAZÓWKAMI METODYCZNYMI

L.p.

Czynnoœci

Czas

1. Czynnoœci organizacyjne, podzia³ uczniów na grupy (5 grup)

2 min.

2. Pogadanka, rozmowa z klas¹ – wprowadzenie nauczyciela (foliogramy nr 3-5)

Nauczyciel:

• informuje uczniów o zwi¹zkach niebezpiecznych,

• wprowadza klasyfikacjê tych zwi¹zków,

• podaje przyk³ady zwi¹zków niebezpiecznych,

• prezentuje foliogramy z piktogramami oznaczaj¹cymi te substancje,

• opisuje sposób transportowania zwi¹zków niebezpiecznych,

• informuje o sposobach postêpowania z substancjami niebezpiecznymi.

Uczeñ wype³nia kartê pracy nr 1 w trakcie pogadanki nauczyciela, wpisuje nazwê

grupy zwi¹zków zgodnie z prezentowanymi przez nauczyciela piktogramami

(foliogram nr 5), podaje przyk³ady i sposoby postêpowania z takimi substancjami.

10 min.

3. Prezentacja – chemia w ¿yciu codziennym (foliogramy nr 6-10)

Nauczyciel prezentuje zwi¹zki chemiczne u¿ywane w domu:

1. Zwi¹zki chemiczne w produktach spo¿ywczych.

2. Inne zwi¹zki chemiczne u¿ywane w kuchni.

3. Zwi¹zki chemiczne u¿ywane w ³azience.

4. Zwi¹zki chemiczne u¿ywane przy remontach.

Uczniowie wype³niaj¹ kartê pracy nr 2 (na schematycznym planie domu wpisuj¹

nazwy zwi¹zków u¿ywanych w poszczególnych pomieszczeniach)

10 min.

4. Zadanie w grupach.

Nauczyciel rozdaje grupom zadania. Uczniowie wykonuj¹ w grupach (z pomoc¹

nauczyciela) zadania i przygotowuj¹ materia³y do prezentacji przed ca³¹ klas¹.

10 min.

5. Prezentacje grup

Uczniowie prezentuj¹ najbardziej popularne zwi¹zki niebezpieczne, z którymi

spotykaj¹ siê w domu, klasyfikuj¹, do jakiej grupy zwi¹zków niebezpiecznych

one nale¿¹, oceniaj¹ szkodliwoœæ i sposób postêpowania z tymi substancjami.

10 min.

6. Zadanie pracy domowej dla grup.

Prac¹ domow¹ jest wype³nienie kart pracy. Proszê zwróciæ uwagê, ¿e o niektórych

zwi¹zkach nie ma mowy na lekcjach chemii w gimnazjum, jednak¿e, poniewa¿ czêœæ

uczniów mo¿e skoñczyæ swoj¹ edukacjê na poziomie gimnazjum i ze wzglêdu na du¿¹

szkodliwoœæ tych¿e zwi¹zków (np. fenol, toluen, sk³adniki kosmetyków), informacja

o tych zwi¹zkach powinna dotrzeæ do uczniów ju¿ na tym etapie edukacyjnym.

Jest to praca domowa w grupach, wiêc uczniowie mog¹ w domu skorzystaæ

z innych Ÿróde³ informacji ni¿ podrêczniki.

3 min.

117

ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE...

MATERIAŁ POMOCNICZY DLA NAUCZYCIELA

Chemia jest jedn¹ z nauk, która zanotowa³a w ostatnim wieku ogromny postêp. Nowoczesne technologie i spadek

kosztów wytwarzania zwi¹zków chemicznych spowodowa³y, ¿e w naszym otoczeniu pojawi³o siê wiele takich, które, choæ

s¹ potrzebne, nios¹ ze sob¹ bardzo niepo¿¹dane dla nas skutki. Niektóre substancje chemiczne maj¹ w³asnoœci ¿r¹ce,

truj¹ce, s¹ ³atwopalne lub wrêcz wybuchowe. Niew³aœciwe obchodzenie siê z takimi substancjami mo¿e doprowadziæ

do œmierci lub ciê¿kiego uszkodzenia cia³a. S¹ równie¿ inne substancje chemiczne, które mog¹ wywo³ywaæ uczulenia,

dra¿niæ oczy lub skórê, sprzyjaæ takim chorobom jak rak, ograniczenie rozrodczoœci lub mutacje genowe.

1. Substancje chemiczne, substancje niebezpieczne.

Niebezpiecznymi nazwano te substancje chemiczne, które w wyniku kontaktu z organizmem cz³owieka zagra¿aj¹

jego zdrowiu lub ¿yciu b¹dŸ dzia³aj¹ szkodliwie na œrodowisko.

Niebezpieczne substancje chemiczne w zale¿noœci od rodzaju stwarzanych przez nie zagro¿eñ i w³aœciwoœci fizyko-

chemicznych zosta³y przedstawione w poni¿szej tabeli:

Klasa

Charakterystyka

Przyk³ady

Piktogram

Substancje

o w³aœciwoœciach

wybuchowych.

Stwarzaj¹ mo¿liwoœæ wybuchu

na skutek wstrz¹sów, uderzenia,

tarcia lub zetkniêcia z powietrzem.

Azotan (V) etylu;

Azotan (V) celulozy (zaw. powy¿ej 12,6% N);

Azydek o³owiu (II); Nadtlenek benzoilu;

Piorunian rtêci (II)

Substancje

o w³aœciwoœciach

utleniaj¹cych.

Maj¹ w³aœciwoœci zapalne b¹dŸ

mog¹ wywo³aæ po¿ar w zetkniêciu

z materia³ami palnymi.

Chromian (VI) potasu; Kwas azotowy (V);

Manganian (VII) potasu; Nadtlenek wodoru;

Tlenek chromu (VI)

Substancje

³atwopalne.

Nale¿¹ do nich gazy palne

w normalnych warunkach

temperatury i ciœnienia oraz ciecze

o temperaturze zap³onu poni¿ej

0°C, temperaturze wrzenia nie

przekraczaj¹cej 35°C.

Alkany od C1 do C4;

Chloroetan;

Etyn;

Tlenek wêgla;

Wodór

Substancje

toksyczne.

W wyniku spo¿ycia, wdychania

lub kontaktu ze skór¹ dzia³aj¹

bardzo toksycznie b¹dŸ wywo³uj¹

bardzo powa¿ne nieodwracalne

zmiany w stanie zdrowia.

Kwas cyjanowodorowy i jego sole;

Kwas fluorowodorowy;

Fosfor bia³y.

Wiêkszoœæ zwi¹zków rtêci

(rozpuszczalnych w wodzie).

Substancje:

– szkodliwe

– uczulaj¹ce

– dra¿ni¹ce.

Nale¿¹ do nich substancje

dzia³aj¹ce szkodliwie na zdrowie

cz³owieka, dzia³aj¹ce na uk³ad odd-

echowy lub skórê, wywo³uj¹ce stan

zapalny skóry, dzia³aj¹ dra¿ni¹co

lub uszkadzaj¹ uk³ad oddechowy.

Chlorek amonu; Jod; Manganian (VII)

potasu; Kwas szczawiowy;

Tlenek manganu (IV). Formaldehyd;

Kobalt; Siarczek i tlenek kobaltu (II).

Chlorek wapnia; Chromian (VI) potasu;

Wêglan sodu.

Substancje

¿r¹ce.

S¹ to substancje, które

w kontakcie ze skór¹ powoduj¹ jej

oparzenia.

Fosfor bia³y; Kwasy: azotowy (V);

fluorowodorowy; siarkowy (VI); solny;

Nadtlenek wodoru; Roztwór amoniaku;

Sód; Wodorotlenek potasu i sodu.

Substancje

niebezpieczne

dla œrodowiska.

Naruszaj¹ równowagê biologiczn¹

œrodowiska.

DDT; Pentachlorofenol;

2,4,5-trichlorofenol;

Octan trifenylocyny.

118

MODUŁ III

Substancje zakwalifikowane do jednej z tych klas mog¹ byæ sprzedawane i nabywane tylko wtedy, gdy maj¹ karty charak-

terystyki, i gdy etykiety na ich opakowaniach zawieraj¹ oznakowania, na które sk³adaj¹ siê:

• znak ostrzegawczy wraz z jego znaczeniem,

• symbol ostrzegawczy,

• wskazówki o rodzaju zagro¿enia,

• wskazówki dotycz¹ce prawid³owego postêpowania.

2. Transport substancji niebezpiecznych

Pojazdy samochodowe oraz wagony kolejowe przewo¿¹ce niebezpieczne substancje oznakowane s¹ prostok¹tnymi,

pomarañczowymi tablicami z czarnym napisem cyfrowym (w postaci u³amka) - okreœlaj¹cym rodzaj substancji niebez-

piecznej.

Numer rozpoznawczy rodzaju niebezpieczeñstwa sk³ada siê z dwóch lub trzech cyfr.

Pierwsza cyfra

Druga i trzecia cyfra

RODZAJ NIEBEZPIECZNEGO MATERIA£U

RODZAJ NIEBEZPIECZEÑSTWA,

STOPIEÑ ZAGRO¯ENIA

2 - gaz,

0 – brak dodatkowego zagro¿enia,

1 – wybuchowoœæ,

2 – zdolnoœæ wydzielania gazu,

3 – ³atwa zapalnoœæ,

5 – w³asnoœci utleniaj¹ce,

6 – toksycznoœæ,

8 – dzia³anie ¿r¹ce,

9 – niebezpieczeñstwo gwa³townej

reakcji

3 - materia³ ciek³y zapalny,

4 - materia³ sta³y zapalny,

5 - materia³ utleniaj¹cy,

6 - materia³ ¿r¹cy.

Podwójna cyfra oznacza intensywnoœæ g³ównego niebezpieczeñstwa, np. 66.

X - oznacza absolutny zakaz kontaktu danego materia³u z wod¹.

numer rozpoznawczy

rodzaju niebezpieczeñstwa

numer rozpoznawczy

materia³u

3. Chemia w domu

Dom kojarzy siê z ciep³em i bezpieczeñstwem. Jednak nawet w naszych domach czyha na nas „chemiczne”

zagro¿enie. Szkodliwe substancje znajduj¹ siê w jedzeniu, napojach, proszkach do prania, p³ynach do mycia okien itp.

Musimy mieæ œwiadomoœæ stosowania tych substancji i umiejêtnoœæ unikania tych naprawdê szkodliwych.

Cytat z opakowania napoju ch³odz¹cego:

S³odzony aspartamem i acesulfamem-k, C4. Sk³ad: ...aromat identyczny z naturalnym, guma arabska (...)

regulator kwasowoœci (...) kwas askrobiowy, substancja klaruj¹ca, konserwowany chemicznie benzoesanem

sodu. Napój zawiera fenyloalaninê, nie mo¿e byæ spo¿ywany przez ...

119

ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE...

3.1. Chemia spo¿ywcza

Na opakowaniach produktów spo¿ywczych od pewnego czasu znajdujemy oznaczenia substancji rozpoczynaj¹ce siê

liter¹ E z przypisan¹ jej liczb¹. Symbolem E, zgodnie z dostosowywaniem ustawodawstwa polskiego do norm europej-

skich, oznacza siê dodatki do œrodków ¿ywnoœciowych.

W Polsce stosowanie dodatków reguluje rozporz¹dzenie ministra zdrowia z 27 grudnia 2000 roku, które ustala

miêdzy innymi wykaz substancji dodatkowych dozwolonych, dodawanych do œrodków spo¿ywczych i u¿ywek wg

numerycznego systemu oznaczeñ Unii Europejskiej. Dodatków do ¿ywnoœci jest bardzo du¿o. Wykaz zawiera ok. 300

pozycji. Dzieli siê je na 24 grupy wed³ug funkcji, które pe³ni¹ – najwa¿niejsze z nich to:

• barwniki;

• aromaty;

• substancje konserwuj¹ce;

• przeciwutleniacze;

• kwasy i regulatory kwasowoœci;

• substancje stabilizuj¹ce i emulguj¹ce;

• substancje zagêszczaj¹ce i ¿eluj¹ce;

• substancje klaruj¹ce;

• rozpuszczalniki ekstrakcyjne;

• substancje wzmacniaj¹ce zapach i smak;

• substancje wzbogacaj¹ce;

• substancje do stosowania na powierzchniê;

• substancje s³odz¹ce;

• substancje spulchniaj¹ce.

BARWNIKI: zwi¹zki chemiczne silnie absorbuj¹ce energiê promieniowania elektromagnetycznego, g³ównie w zakresie

widzialnym i maj¹ce zdolnoœæ trwa³ego ³¹czenia siê z barwionym materia³em; s³u¿¹ do barwienia m.in. w³ókien, tworzyw

sztucznych, skóry, papieru, ¿ywnoœci, np.:

Symbol

Nazwa polska

Uwagi

Stosowanie

E150a

Karmel

napojom nadaje barwê

brunatn¹,

wypiekom – a¿ do czarnej

podstawowy barwnik coca-coli i podobnych

napojów, w du¿ych iloœciach w ka¿dym

s³odkim cieœcie, dodatek do kawy Inka

KONSERWANTY – substancje chemiczne przed³u¿aj¹ce wartoœæ konsumpcyjn¹ ¿ywnoœci przez zapobieganie zmianom

wywo³ywanym przez czynniki biologiczne (drobnoustroje) i fizykochemiczne (utlenianie), np.:

Symbol

Nazwa polska

Uwagi i stosowanie (w nawiasach przy nazwie

œrodka spo¿ywczego podano

dopuszczalne iloœci substancji konserwuj¹cej w mg/kg)

E210

Kwas benzoesowy

majonezy, marynaty, konserwy warzywne i owocowe, sa³atki,

przetwory owocowe, pomidorowe, rybne, sosy warzywne (1000),

margaryna, t³uszcze cukiernicze itp.(1000), napoje gazowane (300)

E211

Benzoesan sodu

E220

Dwutlenek siarki

(bezwodnik kwasu

siarkawego, SO 2 )

Siarczyn sodu

powid³a, d¿emy, soki owocowe wysokos³odzone, koncentrat i przecier

pomidorowy (125), ¿elatyna spo¿ywcza (750), wino i miody pitne

(200), piwo (20), chrzan tarty i musztarda (250), suszone owoce –

morele, gruszki i œliwki (2000)

E221

E249

Azotyn potasu

wêdzonki, peklowane wêdliny i peklowane konserwy miêsne

sterylizowane i pasteryzowane (125, ³¹cznie azotany i azotyny),

konserwy sterylizowane (20-wy¿sza temperatura obróbki)

E250

Azotyn sodu

120

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: