=====================================================================
wykład 1 : wprowadzenie
Potoczne wyobrażenia o socjologii:
- sztuka manipulacji społecznej
- bada sytuacje i nastroje społeczne na zamówienie
- wykonywanie badań statystycznych na zlecenie
Pierwszy podział nauk jaki rozróżniano to podział na nauki teoretyczne („jak jest” - wyjaśnianie procesów, badanie ich i opisywanie) i praktyczne (pytają jak powinno być, badają rejony wymagające zmian i popraw). Socjologia to nauka teoretyczna. Comte podzielił nauki na podstawowe (teoretyczne – biologia, chemia, fizyka, matematyka, astrologia, socjologia) i pochodne (praktyczne – botanika, geologia, socjografia).
Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie
1) wiedza potoczna – zbiór spostrzeżeń przypadkowych, osobistych. Jest to wiedza niespójna, fragmentaryczna, apodyktyczna, pochopna, wynika z mądrości każdego człowieka (przesądy, wróżby)
2) wrażliwość artystyczna – rozumiana przez sztukę (literaturę, malarstwo)
3) refleksja filozoficzna – normatywne wartościowanie, ważne było przedstawienie sobie celu (poznawanie prawdy)
Współczesne teorie socjologiczne są dwie. Pierwsza to naturalistyczna, czyli wszystkie teorie które twierdzą, że społeczeństwo to twór analogiczny do organizmu biologicznego. Druga to natomiast antynaturalistyczna, czyli teorie które społeczeństwo przeciwstawiają zjawiskom biologicznym. Mówią, iż społeczeństwo ma cechy, które nie występują w przyrodzie.
Potrzebą człowieka jest afirmacja wolności. Wolność jako skutek jest też dla siebie przyczyną, co jest bardzo rzadkie. Za pomocą metod naukowych nie jest możliwe ukazanie pełni wolności.
Teoria charyzmy sformułowana przez Webera mówi, iż panowanie władcy oparte jest nie na prawie, czy tradycji lecz na wybitnym wpływie na poddanych. Wewnętrzna emigracja to wycofanie się ze społeczeństwa w głąb siebie. Manipulacja to przybranie innej roli do której mamy dystans, by wykorzystać system dla swoich celów. Ekstaza to akt bycia poza oczywistymi strukturami społecznymi.
wykład 2 : socjologia jako nauka
Socjologia jako nauka posiada metodę naukową (systematyczny, standardowy sposób osiągania i uzasadniania tez prawdziwych), język dyscypliny (tworzący związki między zmiennymi dodatkowo tworząc teorie naukowe) i odpowiada na pytania („jak jest naprawdę?” i „dlaczego tak jest?” - poszukuje mechanizmów, źródeł i stara się odpowiadać na pytania „jak będzie?”, ale mimo iż nigdy do końca nie odpowiada na te pytania, stara się robić to jak najlepiej - mówi co robić, alby zmienić społeczeństwo). Socjologia zajmuje się ciągle tymi samymi rzeczami, bowiem ciągle one się rozwijają i zmieniają.
Przedmiotem socjologii jest społeczeństwo. A co to takiego? Rozumienie potoczne mówi, że to zbiorowość ludzi w ramach pewnego państwa (społ. państwowe). Pierwsze rozumienie socjologiczne mówi, iż społeczeństwo to mniejsze zbiorowości od państwa (rodzina, krewni, wspólnota lokalna, sąsiedzi, przyjaciele, kluby...). Drugie rozumienie socjologiczne mówi, iż są to większe zbiorowości od państwa (korporacja międzynarodowa, wielkie kościoły, cywilizacje, federacje, wspólnoty regionalne i kontynentalne, społeczeństwo globalne). Mówi się, że społeczeństwo to byt wielowymiarowy, wieloaspektowy, komplementarnie istniejący na siedmiu poziomach.
Społeczeństwo według 7 punktów orientacji socjologicznej:
● demograficzna – zbiór jednostek, populacja
● grupowa – wspólnota
● systemowa – układ ról i pozycji w społeczeństwie
● strukturalna – obrazuje relacje międzyludzkie
● aktywistyczna – interakcje i działania jednostek
● kulturowa – omawia reguły i symbole w danym społeczeństwie
● zdarzeniowa – zakłada, że pole zdarzeń społecznych jest zmienne, ciągle staje się
Trzy definicje narodu (wg Bystronia):
1) wspólnota ludzi o nieskrępowanej woli
2) zespół ludzi z ich możliwościami intelektualnymi i wyrobieniem etycznym
3) wspólnota ludzi związanych wspólną historią
Bystroń sformułował przy okazji definicję grupy społecznej głoszącą, iż jest to istnienie co najmniej dwóch osób, idei prawa zwyczajowego i percepcji między jednostkami.
wykład 3 : stanowiska socjologiczne
Nominalizm socjologiczny w filozofii był to średniowieczny pogląd w sporze o uniwersalia głoszący, iż oprócz konkretnych obiektów jednostkowych nie istnieją inne przedmioty, w szczególności przedmioty ogólne. Nie ma czegoś takiego jak naród, grupa społeczna, społeczeństwo. Te pojęcia to skróty myślowe i funkcjonują jedynie jako pojęcia zastępcze. Są to nazwy puste, nie mają desygnatów rzeczywistości. Realnie istnieją tylko jednostki, bo można je dotknąć i poczuć.
Fikcjonizm socjologiczny to stanowisko bliskie realizmowi, nie uznaje realnego bytu grupy społecznej. Umysł ludzki ma tendencję do przyjmowania pewnych fikcji i uważania ich za realne. Pojęcie grupy społecznej istnieje w świadomości ludzkiej, a nie w rzeczywistości. Fikcjonizm socjologiczny doprowadził do powstania współczynnika humanistycznego, czyli badania czynnika ludzkiego bez względu na rzeczywiste fakty.
Modalizm socjologiczny jest sceptyczny do uznania grupy społecznej jako samoistnego bytu. Rzeczywistość nie sprowadza się do sumy indywidualności czy też fikcyjnych obrazów. Człowiek składa się z dwóch niesprowadzalnych do siebie płaszczyzn egzystencji - indywidualnej (izolowanej) uznającej świadomość własnego „ja” (behawioryzm indywidualny), niepowtarzalnego subiektywnego i kolektywnej (społecznej) uznającej świadomość „my” (behawioryzm zbiorowy). Ten dualizm świadomości wynika z uwewnętrznienia fikcji, przyjmowania jej jako rzeczywistość. Powstaje wtedy świadomość kolektywna, czyli zbiór cech wspólnych ludzi żyjących w danym społeczeństwie.
Realizm socjologiczny twierdzi, iż grupa społeczna posiada swoisty byt, stanowi jedność, całość ponadjednostkową, która ma desygnat (odzwierciedlenie) w rzeczywistości. Zakładano, że grupa społeczna jako byt podlega prawom ewolucji organicznej i zachowuje się w jej procesie analogicznie jak inne organizmy. To podejście znane jest jako bioorganicyzm, a jego twórcą jest Gulpowicz. Istnieje też podejście psychologiczne, które przejawiało się w świadomości zbiorowej (duch grupy – Durkheim). Oprócz tego jest realizm teoretyczny – to wiara ewolucjonistów w superorganizm społeczny (Spencer).
Poziomy analizy społecznej:
1) jednostkowy – jednostka ujmowana jest jako element zbioru społecznego (policzalny ze względu na jakąś cechę), albo istota społeczna (która wchodzi w interakcje z innymi ludźmi), albo jako twórca (kreator przedmiotów i zjawisk o znaczeniu społecznym)
2) grupowy – badanie tworów społecznych których jednostka jest elementem. Pierwsze podejście to rodzina, sąsiedztwo i społeczności lokalne (mikrosocjologia), a drugie to naród, klasa i ludzkość (makrosocjologia).
3) kulturowy – rozumiana jest ona jako ład narzucony człowiekowi, sposób realizacji jego potrzeb i celów tworzony nie przez indywidualności, ale wzajemne oddziaływania, współżycie, przekazywany z pokolenia na pokolenie, stający się tradycją historyczną.
wykład 4 : podział socjologii
Socjologia dzieli się na teoretyczną (wielką) i praktyczną (małą). Przeanalizujmy wpierw teoretyczną:
A. Comte (1798-1857) – TEORIA POZYTYWISTYCZNA
Pracował z utopistą Saint-Simonem, który prezentował socjalizm utopijny, czyli ideę zbudowania społeczeństwa idealnego. Comte był reformatorem wrażliwym na społeczeństwo. Stwierdził, że jest tak źle w obserwowanym społeczeństwie, bo mamy rozstrojenie systemu wartości i obyczajów, brak kierunku moralnego (załamanie religii). Nową religią miała być nauka, bo dzięki niej ludzie są w stanie rozwiązywać problemy.
Podstawy systemu pozytywistycznego Comta
● stan normalny społeczeństwa polega na uporządkowanym systemie wierzeń i obyczajów
● u podstaw reform musi leżeć stworzenie jednolitego i powszechnie przyjętego systemu idei w które wszyscy wierzą
● przedmiotem socjologii (wg Pozytywistów) jest wszystko to czego nie ogarnęły inne nauki
- statyka społeczna (bada zastany i nieruchomy świat - teoria struktur)
- dynamika społeczna (bada prawa następstw i ewolucję - teoria zmiany społecznej)
Podstawy metodologii badań socjologicznych u Comta
● powinno mieć miejsce ujawnianie zjawisk społecznych w ich całej złożoności i wieloaspektowości (holizm metodologiczny), badanie z różnych stron tego zjawiska by powiedzieć o nim wszystko
● metody badania to obserwacja, eksperyment naturalny, porównawcza, historyczna (historiograficzna)
Odwoływał się do biologii, człowieka jako istoty żywej, teorii Karola Darwina o ewolucji, która wyjaśniała jego zdaniem powstanie życia na Ziemi. Społeczeństwo jest harmonijnym tworem podobnym do organizmu o podobnie jak każdy organizm posiada narządy umożliwiające przebieg procesów życiowych. Stan idealny społeczeństwa to stan równowagi, a rozwiązanie wszystkich problemów życiowych przyniesie sama ewolucja powodując maksymalne przystosowanie społeczeństwa do środowiska przyrodniczego i przystosowanie natury ludzkiej do warunków życia społecznego. Społeczeństwo w ramach tego porównania ma instytucje społeczne powoływane przez człowieka. Gdy coś przestaje właściwie funkcjonować, powstają dysfunkcje (chaos, bałagan). Przetrwają jednostki najlepiej przystosowane do życia społecznego, najsłabsze odpadną. Poza ludźmi tkwią dwie siły: siły transcendentne (Bóg i duch) - wiara w uduchowienie po życiu na ziemi i że naszym życiem zarządza Bóg i kieruje naszym światem, oraz siły natury (pozaziemskie, kosmosu). Społeczeństwo rozwija się ruchem jednostajnym liniowym. Każdy etap następujący po poprzednim jest doskonalszy. Nie ma możliwości cofania się i przeskakiwania pomiędzy etapami. Transformujące się państwo musi samo przejść przez etapy szybciej rozwijających się innych państw, nie da się tego przeskoczyć.
Bronisław Malinowski to najznakomitszy antropolog kultury. Jest on prekursorem zastosowania w socjologii metody obserwacji uczestniczącej, jest reprezentantem neoewolucjonizmu. Rodzina to najmniejsza komórka społeczna z punktu widzenia prawa. Według Malinowskiego pierwsze stadium tworzenia się rodziny to pierwotny bezwład płciowy („każdy z każdym" we wspólnotach pierwotnych). Z tego schematu wyłoniła się poligamia (1 facet i wiele kobiet), a później monogamia oparta na prawie wyłączności (jesteś mój i koniec =).
K. Marks (1818-1883) i F. Engels (1820-1895) – TEORIA MARKSISTOWSKA
Stworzyli koncepcję opartą na pojęciu pracy. Praca jest gatunkową cechą człowieka wyodrębniającą go z reszty świata przyrodniczego. Jest to celowa i świadoma działalność człowieka dokonująca się przy pomocy narzędzi. Pozwoliła uczynić przyrodę przedmiotem zabiegów człowieka i rozbudowała jego sztuczne środowisko będące warunkiem istnienia ludzkiej natury. Siły wytwórcze to określony historycznie poziom narzędzi produkcji i ludzkich umiejętności posługiwania się nimi. Stosunki produkcji to stosunki międzyludzkie zachodzące w procesie pracy. Siły wytwórcze i stosunki produkcji składają się razem na proces produkcji.
Prawo koniecznej zgodności sił wytwórczych i stosunku pracy – wg Marksistów istota człowieczeństwa tkwi w człowieku poprzez możliwość pracy. Dochodzi do dwóch faz rozwoju: harmonii i dysharmonii. Dysharmonia to konfliktogenny układ między właścicielami a pracownikami, ma wtedy miejsce antagonizm klasowy (nierówne miejsce w obrębie stosunków produkcji).
Typy społeczeństw:
● wspólnota pierwotna (społ. doskonałe – oparte na równych prawach bez konfliktów)
● społeczeństwa niewolnicze (społ. antagonistyczne)
● feudalizm (społ. antagonistyczne)
● kapitalizm (społ. antagonistyczne)
● komunizm (społ. doskonałe – oparte na równych prawach bez konfliktów)
F. Znaniecki (1882-1958) – TEORIA HUMANISTYCZNA
Praca która przyniosła mu rozgłos to „Chłop Polski w Europie i Ameryce”. Społeczeństwo ludzkie w niczym nie jest podobne do przyrody. W ramach zasad opracowanych przez Znanieckiego socjologia humanistyczna to nauka o wartościach i postawach. Postawy to wewnętrzne stany świadomości jednostki ludzkiej ukształtowane przez instytucje społeczne stworzone przez ludzi. Przedmiotem socjologii są również zachowania ludzkie uregulowane instytucjami których ogół tworzy społeczną organizację zbiorowości. W socjologii humanistycznej niezbędnym dopełnieniem jest psychologia społeczna. Najlepszym materiałem do badania postaw są dokumenty osobiste, np. listy, biografie, pamiętniki.
Przejdźmy teraz do socjologii praktycznej, tak zwanej „małej”. To orientacja wywodząca się z założenia, że zadaniem nauki o społeczeństwie jest pomoc w reformowaniu różnych wymiarów życia zbiorowego. Występuje pod nazwami socjografia, socjologia praktyczna („mała”), socjologia empiryczna.
Założenia socjologii praktycznej:
● socjologia powinna się koncentrować na oglądzie świata społecznego i unikać aprioryzmu (stwierdzeń bez doświadczenia)
● ma służyć uporządkowaniu faktów społecznych, czyli stanowić porządek ich klasyfikacji i układów odniesienia
Przedstawiciele socjologii praktycznej:
F. Leplay (1806-1882) – prekursor badań nad sytuacją klasy robotniczej. Był inżynierem z fabryki przy Paryżu. Badał warunki życia i budżety domowe rodzin robotników w osiedlach przyfabrycznych. Autor „monografii rodzin robotniczych”.
C. Booth (1840-1916) – z Londynu, działał w Armii Zbawienia, syn jej założyciela. Inwentaryzował i opisywał fakty z życia najbiedniejszych, które zebrał w „życie robotników w Londynie”.
wykład 5 : metody badawcze
Minimum egzystencji to minimalna ilość produktów wystarczających do przeżycia. Minimum socjalne dodaje do minimum egzystencji dodatkowe środki do przeżycia w społeczeństwie i kulturze.
Trzy teorie ogólnego zasięgu w ramach holizmu to teoria struktur społecznych (jak są one zbudowane), zmiany społecznej (opis jak rozumiemy elementy składowe), socjalizacji (analizuje fenomen komunikacji międzyludzkiej – zwana również teorią uspołecznienia lub akulturacji).
Metodologia to wszystkie narzędzia dzięki którym w socjologii jest możliwe poznanie, są to reguły badań socjologicznych, podstawowe teorie socjologiczne. W metodologii bardzo często wykorzystywany jest holizm metodologiczny. Metodyka to kreowanie metod dzięki którym można zbierać materiał badawczy służący do opisania badanej rzeczywistości społecznej. Mówi się o istnieniu metod, technik i narzędzi badawczych.
Obserwacja to metoda badawcza Malinowskiego w której przedmiot poznania zachowuje się biernie. Obserwacja uczestnicząca (jawna) polega na występowaniu badacza w oficjalnej roli, co pozwala na swobodne zadawanie pytań. Obserwacja uczestnicząca (ukryta) cechuje się występowaniem badacza jako „normalnego” człowieka, starającego się wejść do jakiejś grupy bez ujawniania swoich prawdziwych intencji. Obserwacja nieuczestnicząca (zwykła) to postrzeganie rzeczywistości z zewnątrz - nikt o tym nie wie, z dystansu.
Wywiad jako metoda badawcza zakłada aktywność przedmiotu poznania (respondenta). W wywiadzie nakierowujemy rozmowę na określone założenia. Wywiad może być pośredni (ankieta, kwestionariusz) i bezpośredni (ustny). Stosuje się czasem metodę fokusową – ogniskowany wywiad grupowy w sali z ukrytymi kamerami, głosy rozdziela moderator, rozmowa ma charakter swobodny, nie kontroluje się przebiegu w jakim podąży. Ankieta jest wypełniania przez respondenta, może być pocztowa, telefoniczna lub audytoryjna.
Eksperyment to wywoływanie sztucznych zjawisk i badanie reakcji przedmiotu badań. Wyróżniamy eksperyment klasyczny (zachowanie kanonu jednej zmiany między grupami eksperymentalnymi), naturalny (nowy element w grupie badawczej pojawia się samoistnie) i sztuczny (prowokowany, kontrolowany).
Metoda źródłowa to metody zastane przez badacza – historyczne (ślady działalności minionych cywilizacji), socjologiczne (tworzone synchronicznie z czasem życia badacza), powstałe (obserwacje, wywiady).
Badanie reprezentacyjne to badania obejmujące określone wycinki społeczeństwa, spełniające określone warunki.
Badania panelowe są co pewien czas powtarzane z taką samą grupą badawczą (z tymi samymi ludźmi). Natomiast b...
tymonski