MYŚLENIE I ROZUMOWANIE (rozdz. 10)
Myślenie to proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata (obrazów, pojęć lub sądów) w dłuższe ciągi. Tak utworzony ciąg zastępy realne, obserwowalne zachowanie w rzeczywistym świecie fizycznym lub społecznym, uwalniając nas od konieczności ponoszenia natychmiastowych skutków własnych działań.
Rozumowanie jest procesem formułowania wniosku na podstawie przesłanek, czyli z wykorzystaniem uprzednio nabytej lub powszechnie dostępnej wiedzy
ü Nęcka – myślenie jest jednym z narzędzi budowania modeli mentalnych – zawiera alternatywne wersje wydarzeń, które mogłyby być skutkiem konkretnych działań. Jest taż narzędziem wirtualnego testowania tych modeli
ü Pinker – nie ma dużej różnicy pomiędzy problemami, z jakimi borykali się nasi przodkowie w długim procesie antropogenezy a rozwiązywaniem abstrakcyjnych problemów, z jakim borykamy się dziś
- egzaptacja – proces adaptacji struktur mózgowych do zadań, które pierwotnie nie były im stawiane
ü Cole – badanie na przedstawicielach plemienia Kpelle – różnice w myśleniu w sytuacjach naturalnych i abstrakcyjnych
- utajona „definicja” inteligencji w danej kulturze wpływa na to, jakie zachowania będą w niej cenione i wzmacniane; definicja ta jest ściśle związana z potrzebami i celami danej kultury
ü Carraher, Scheliman – powiązanie treści problemu z dotychczasowymi doświadczeniami badanego wpływa pozytywnie na poprawność rozwiązania problemu
ü Ceci i Ruiz – eksperci w jednej dziedzinie nie potrafili dokonać transferu swojej wiedzy na inną dziedzinę, mimo że stawiane przed nimi problemy były izomorficzne, tj. identyczne w swojej strukturze głębokiej
ü Ceci – istotny wpływ na efektywność myślenia ma motywacja
ü Tobby i Cosmides – racjonalnośc ekologiczna – niepełne dostosowanie ludzkiego umysłu do myślenia abstrakcyjnego, w przeciwieństwie do znakomitego dostosowania do myślenia praktycznego
ü Trzy rodzaje modeli myślenia:
- modele deskryptywne – ich celem jest opis procesu myślenia w jego rzeczywistej postaci ze wszystkimi systematycznymi błędami i uproszczeniami; podstawowa forma ekspresji – heurystyki, czyli uproszczone reguły postępowania, stosowane w konkretnych sytuacjach
- modele preskryptywne – dotyczą poprawności z punktu widzenia stosowanych heurystyk (zastosowanie heurystyki dostosowanej do charakteru zadania)
- modele normatywne - dotyczą poprawności myślenia z punktu widzenia pewnego systemu norm, którym może być np. rachunek prawdopodobieństwa; czasochłonne i bardziej wysiłkowe niż zastosowanie prostszych heurystyk
ü Maruszewski – krytykuje dwie podstawowe właściwości myślenia w rozumowaniu potocznym: to, że myślenie jest procesem świadomym oraz kontrolowany charakter procesu myślenia (intruzje w myśleniu)
Rodzaje myślenia
ü David Berlyne – dwa rodzaje myślenia: autystyczne i realistyczne
- myślenie autystyczne – nie jest nastawione na osiągniecie konkretnego efektu; charakterystyczne dla stanu relaksacji, kiedy myślimy o przysłowiowych niebieskich migdałach; pozwala fantazjować i zastępczo zaspokajać potrzeby, które chwilowo nie są możliwe do zaspokojenia
- myślenie realistyczne – uwzględnia ograniczenia nakładane przez rzeczywistość, jest ukierunkowanie na osiągnięcie jakiegoś celu (np. rozwiązanie problemów)
ü Otto Sezl – podział myślenia na produktywne i reproduktywne
- myślenie produktywne – efektem jest wytworzenie nowych treści intelektualnych; nowość może dotyczyć albo wytworu będącego efektem myślenia albo procesu poznawczego, który do tego wytworu doprowadził; treść i wynik m.p. są nowe z punktu widzenia dotychczasowej wiedzy podmiotu myślącego, ale nie koniecznie z punktu widzenia innych ludzi
- myślenie reproduktywne – sprowadza się do różnych form odtwarzania przeszłego doświadczenia (np. wyciągnięcie pierwiastka kwadratowego z liczby 256, sporządzenie rutynowego raportu)
ü podział myślenia na twórcze i odtwórcze
- myślenie twórcze – rodzaj myślenia, którego wynik jest oceniany jako nowy i wartościowy w sensie poznawczym, estetycznym, etycznym albo użytkowy (Nęcka)
- myślenie odtwórcze – aktywność umysłowa, której wynik nie zyskał uznania jako nowy i wartościowy dla społeczności
ü myślenie krytyczne – jest rodzajem myślenia realistycznego ukierunkowanego na specyficzny cel, jakim jest ewaluacja; jego celem jest rzetelna i realistyczna ocena istotnych aspektów aktywności intelektualnej człowieka;
- Sternberg – w przypadku, gdy myślenie krytyczne dotyczy samego siebie uważane jest wtedy za proces metapoznawczy
- myślenie krytyczne ¹ krytyczna refleksja – ocena relacji między tym, jak działamy, a tym, co jest w danej kulturze cenione jako spełniające kryteria etyczne
ü dwa rodzaje myślenia
- sensoryczno-motoryczne – przetwarzanie informacji ograniczone do bodźców rejestrowanych sensorycznie w danym momencie, a operacje na nich dokonywane mają postać czynności eksploracyjnych
- wyobrażeniowo-pojęciowe – dojrzała forma myślenia, charakterystyczną wyłącznie dla człowieka od pewnego stadium rozwoju, gdzie wyobraźnia i pojęcia zajmują miejsce spostrzeżeń, a abstrakcyjne operacje przejmują rolę czynności motorycznych
ü klasyfikacje myślenia według Piageta
- stadium myślenia sensoryczno-motorycznego
- stadium przedoperacyjne – rozwój myślenia pojęciowego
- stadium operacji konkretnych – umiejętność myślenia logicznego, odwracalność operacji myślenia (dokonanie w umyśle odwróconego działania i wyprowadzenia logicznego wniosku) oraz decentracja (uwzględnienie wmyśleniu więcej niż jednej cechy obiektów, a nawet gradacji ich ważności
- stadium operacji formalnych – przeniesienie zdolności wykształconych w poprzednim stadium na obiekty abstrakcyjne
ü myślenie postformalne (dialektyczne) – formułowanie w myśleniu tez i antytez oraz ich późniejszego syntetyzowania, które może być podstawą sformułowania kolejnej tezy, a dla niej stosownej antytezy itd.
ü teoria Berlyne’a – myślenie jest ciągiem symbolicznych bodźców i reakcji; symboliczny bodziec to taki, który posiada znaczenie i wywołuje reakcję, kiedy fizycznie bodziec nie jest obecny; reakcja symboliczna – r. wywołana bodźcem symbolicznym (np. mowa, gesty, czynności obrzędowe)
- myślenie typu S – jeżeli reakcje nawykowe rutynowo uruchamiane w danej kategorii sytuacji, w wyniku procesu myślenia przenoszone są na inna kategorię sytuacji (zbliżone do m. reproduktywnego)
- myślenie typu R – podmiot wykonuje reakcję lub sekwencję reakcji, której nigdy wcześniej nie wykonywał (zbliżone do m. produktywnego)
dwie grupy procesów poznawczych wzbogacające myślenie:
- zbieranie informacji – wypełnianie luk informacyjnych w aktualnej sytuacji bodźcowej (zachowania eksploracyjne i zachowania poznawcze)
- odrzucanie informacji – selekcja uwagowa i abstrakcja (mechanizm redukcji różnorodności przez ignorowanie różnic)
ü teoria Barona – myślenie składa się z dwóch grup operacji:
1) poszukiwania
- możliwości – potencjalne możliwości odpowiedzi na zadane pytania, dopuszczalne sposoby rozwiązywania początkowego stanu wątpliwości czy niepewności
- dowodów – wszelkie informacje pomocne w ustaleniu zakresu, w którym określona możliwość spełnia założone cele
- celów – stanowią kryteria czy standardy oceny możliwości
2) wnioskowania
Dowody wpływają na „moc” możliwości , ale z uwzględnieniem ich wag, które wynikają z realizowanych celów.
Elementy struktury myślenia
ü Badanie struktury myślenia polega na wyróżnianiu składników budulcowych tego procesu oraz sposobu (reguł)ich łączenia
ü Właściwości analizy struktury myślenia:
- materiał – rodzaj informacji przetwarzanych w procesie myślenia, który charakteryzuje się określoną formą reprezentacji (konkretno-obrazowa vs. abstrakcyjna) i treścią (drzewo vs. prawda)
- operacje umysłowe – przekształcenia dokonywane na reprezentacjach umysłowych
- reguły – sposoby uporządkowania łańcucha operacji umysłowych, składających się na proces myślenia
Operacje i strategie
ü Do lat 60. XX w. uważano, że myślenie można sprowadzić do dwóch grup operacji: analizy (proces dekompozycji złożonej całości na jej elementarne części) i syntezy.
ü Ponadto wyróżniono 3 operacje pochodne względem analizy i syntezy: porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie
ü Berlyne – w przebiegu procesu myślenia wyróżnić można:
- ogniwa – poszczególne stany wiedzy składające się na cały proces umysłowy
- operacje – przekształcenie jednego stanu ogniwa w drugi
- operacje kluczowe – są koniecznym warunkiem osiągnięcia celu
ü Łańcuch operacji symbolicznych posiada dwie charakterystyczne właściwości:
- pętle – operacje nie powodujące zmiany w jego ogniwach
- I rodzaju – polega na cofnięciu się do poprzedniego stanu
- II rodzaju – polega na wykonaniu operacji tożsamościowej (nie powoduje żadnej zmiany)
- rozgałęzienia – powstają, gdy w wyniku jakiejś operacji mogą zostać wypracowane różne stany wiedzy; decydują o alternatywnym charakterze myślenia
ü Reguły to sposoby uporządkowania łańcucha operacji umysłowych, składających się na proces myślenia
ü Algorytm jest jednoznacznym i niezawodnym przepisem działania, zawierającym skończona sekwencję operacji, jaką należy wykonać, aby osiągnąć określony cel; właściwości:
- niezawodny – prowadzi do uzyskanie jednoznacznego rezultatu w danej klasie zadań
- dobrze określony – jednoznaczna procedura postępowania
- masowy – można go stosować do każdego problemu z danej klasy
- jest zestawem sztywnych reguł – brak choćby niewielkiej części danych powoduje, że uzyskany wynik jest błędny albo w ogóle niemożliwy do uzyskania
ü Heurystyka jest nieformalną, spekulatywną, uproszczoną albo skrótową metodą rozwiązywania problemów lub podejmowania decyzji; jest zawodna i bardziej ryzykowna od algorytmu oraz słabo określona, ma zastosowanie w przypadku problemów, których nie da się jednoznacznie i kompleksowo określić; dwa powody stosowania heurystyk:
- złożoność sytuacji nie pozwala na wykonanie algorytmu
- oszczędność czasu i wysiłku poznawczego
ü Berlyne – wyróżnił 4 podstawowe reguły myślenia, tworzące grupę transformacji:
- składanie transformacji – zakłada istnienie takiej transformacji, która prowadzi do identycznego wyniku, jak dwie jej składowe f3= (f2 f1)
- transformacja tożsamościowa f0 – złożona z dowolną inną transformacją fi, daje taki rezultat, jak zastosowanie wyłącznie fi; zatem (fi f0) = (f0 fi) = fi
- odwracalność transformacji – zakłada istnienie przekształcenia fp odwrotnego w stosunku do fi, a ich łączne zastosowanie daje wynik transformacji tożsamościowej f0, znaczenie odgrywa kolejność zastosowanych transformacji fp i fi
- łączenie transformacji – dowolne trzy transformacje, połączone dowolnie parami na zasadzie składania transformacji, dają ten sam rezultat
Rozumowanie dedukcyjne
Tu doczytac z książki
Rozumowanie warunkowe- jest częścią logiki zajmującą tzw. rachunkiem zdań.
Implikacja- funktor używany w rachunku zdań; składa się z dwóch zdań:
- poprzednik
- następnik
połączonych spójnikiem „ jeżeli… to…”
Aby implikacja była prawdziwa, zajście poprzednika jest warunkiem wystarczającym (ale niekoniecznym) dla zajścia następnika, ale zajście następnika jest koniecznym skutkiem uprzedniego zajścia poprzednika.
Implikacje można w sposób formalny wyrazić następująco:
„jeżeli p, to q”, a każdy z jej argumentów może przyjąć dwie wartości- prawda albo fałsz.
Schematy wnioskowania:
1) Modus Ponens:
Jeżeli p, to q
p
więc: q
2) Potwierdzenie Następnika:
q
więc: p
3) Potwierdzenie Poprzednika:
nie p
więc: nie q
4) Modus Tollens:
nie q
więc: nie p
schematy 1 i 4 są niezawodne, ich użycie jest uprawnione i konkluzywne z logicznego punktu widzenia, wnioskowanie z ich użyciem jest poprawne, co nie oznacza, że implikacja jako całość jest prawdziwa bądź fałszywa
Zadanie selekcyjne (Wason) wymaga weryfikacji prawdziwości prostej hipotezy, że jeśli na kartce z jednej strony napisano konkretną literę (np. A), to na drugiej stronie musi być napisana liczba parzysta. Osoba badana widzi cztery kartki, dwie odkryte po stronie liczby, z dwie po stronie litery. Musi wskazać te kartki, które koniecznie trzeba odkryć, aby sprawdzić, czy hipoteza jest prawdziwa.
Większość ludzi przy wykonywaniu zadania odwołuje się do konfirmacyjnej strategii testowania hipotez ( poszukiwanie przypadków potwierdzających regułę, przy niedostatecznym uwrażliwieniu na przypadki, które jej przeczą). Tymczasem mnożenie przypadków potwierdzających nie daje gwarancji prawdziwości hipotezy, bo wystarczy jeden przypadek przeczący hipotezie, aby ją obalić.
Zmiana treści implikacji z „abstrakcyjnej” na „życiową” znacznie zwiększa poprawność rozumowania (Griggs, Cox).
W życiowej wersji więcej osób badanych wykonało zadanie poprawnie (efekt materiału tematycznego).
Jednak, jeśli implikacja wymaga specyficznej wiedzy, efekt materiału tematycznego jest słabszy, a nawet zupełnie zanika.
Implikacja jest poprawnie używana w specyficznych sytuacjach społecznych (Cosmides).
Czynnikiem wpływającym na poprawność rozumowania jest również jego kontekst (Braine)
Specyficzna postać zadań dedukcyjnych może stanowić dla osób badanych ukrytą wskazówkę, aby we wnioskowaniu wykorzystać jedynie te informacje, które są wyrażone wprost w przesłankach i wniosku.
Ale kontekst może też się przyczynić do zmniejszenia poprawności rozumowania (Byrne), jeśli będą podane informacje nieistotne.
Ø Rozumowanie dedukcyjne
Człowiek jest z natury istotą racjonalną, co przekłada się na zdolność efektywnego używania reguł logiki (...
irq65