Bezpieczeństwo wewnętrzne.doc

Rozdział 1.

Polityka bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce po II wojnie światowej

1.1.            Bezpieczeństwo

Człowiek aktywnie działający w świecie przyrody chce być bezpieczny, jest to jedna z jego najważniejszych potrzeb. Ma on jednak świadomość tego, że podlega prawom przyrody, które wcale nie gwarantują mu bezpieczeństwa. Przeciwnie, wymuszają takie działania, które zapewniłyby mu możliwość wpływu na otoczenie, dając poczucie w miarę niezakłóconego bytowania, przetrwania i rozwoju. Traktując potrzebę bezpieczeństwa obok innych potrzeb (fizjologicznych, samorealizacji, szacunku, itp.), jako podstawowe, życie człowieka wymaga jego aktywności, ukierunkowanej na ich zaspokojenie. Wobec tego bezpieczeństwo jest wartością konieczną do życia i rozwoju człowieka. Jest dobrem pozwalającym na rozwinięcie aktywności ukierunkowanej na samorealizację. Jest więc w takim rozumieniu warunkiem skutecznego działania. Może być także wartością pożądaną, ujawniającą się w sytuacji braku poczucia bezpieczeństwa. Zmiana tego stanu rzeczy, a więc uzyskanie stabilności, pewności, gwarancji realizacji własnych interesów, sprzyja utożsamianiu pojmowania bezpieczeństwa z celem działania.

Bezpieczeństwo można postrzegać w kategorii potrzeby podstawowej, której niezaspokojenie uniemożliwia bytowanie człowieka, jak też w kategorii samodzielnej wartości – celu, którego osiągnięcie jest możliwe poprzez aktywne działania jednostki, zmierzające do eliminacji bądź osłabienia zagrożeń lub świadomie podporządkowane osiągnięciu tego celu. Jest on widoczny szczególnie dobrze w relacjach człowieka z otoczeniem. Dążenie do zapewnienia bezpiecznego bytu własnej rodzinie, czy społeczności, nie wydaje się bowiem tym samym, co zaspokojenie podstawowej potrzeby własnego bezpieczeństwa. Często natomiast działanie człowieka podejmowane na rzecz bezpieczeństwa ogółu zakłada narażenie się na niebezpieczeństwo.

              Nie można nie zgodzić się z tym, że „…bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka, grup społecznych, a zarazem najważniejszym ich celem”[1]. Ma ono zapewnić ich potrzeby trwania, spokoju i równowagi, dobrobytu i zadowolenia. Brak tak rozumianego bezpieczeństwa powoduje u ludzi niepokój i poczucie zagrożenia. 

Bezpieczeństwo może być definiowane nie tylko jako określony cel, lecz również jako następstwo. W znaczeniu praktycznym oznacza to, że ludzie nie zdają sobie sprawy z tego czym ono jest dopóki nie zagraża im jego utrata. Wspólną cechą większości definicji bezpieczeństwa jest określanie go mianem procesu, czyli że jest ono nie tylko określonym stanem rzeczy, ale ciągłym procesem społecznym,
w ramach, którego podmioty działające starają się doskonalić mechanizmy zapewniające im poczucie bezpieczeństwa.

              Podmiotem bezpieczeństwa jest człowiek, traktowany jako jednostka społeczna, a także jako określona zbiorowość społeczna o różnych charakterze więzi i uwarunkowań.[2]

W ujęciu podmiotowym bezpieczeństwo może więc dotyczyć:

–        człowieka, jako jednostki ludzkiej posiadającej system właściwych sobie wartości, które z jego punktu widzenia wymagają ochrony;

–        jako grupy ludzi o różnej skali wielkości, począwszy od rodziny na społeczności międzynarodowej kończąc;

–        sformalizowanych i terytorialnie rozpoznawalnych struktur tj.: gmina, powiat, województwo, państwo[3].

Państwo jest najważniejszym spośród wszystkich wymienionych powyżej podmiotów bezpieczeństwa. Wynika to z faktu, iż złożone potrzeby człowieka w zakresie bezpieczeństwa mogą być spełnione jedynie przez państwo. Warunkiem koniecznym zapewniania sukcesu państwa jest zapewnienie jego bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo państwa i jego społeczeństwa stanowi cel i najwyższą wartość. Dotyczy, bowiem takich istotnych spraw jak: trwałość państwa, byt suwerenność, jakość życia, tożsamość narodowa, wolność sumienia i wyznania, itp.

Ze względu między innymi na bardzo szerokie znaczenia pojęcia bezpieczeństwo, mówiąc o bezpieczeństwie zawęża się jego zakres, dokonując konkretyzacji i dookreśleń. Bezpieczeństwo może być traktowane podmiotowo, lub konkretyzowane przez zagrożenia. I tak mówimy o bezpieczeństwie indywidualnym, narodowym, Międzynarodowym, militarnym, gospodarczym, ekologicznym. Jedną z kategorii, jaką można wyróżnić ze względu na charakter występujących zagrożeń jest bezpieczeństwo powszechne.

Powszechny, w znaczeniu leksykalnym oznacza …” wszystko obejmujący, ogólny, uniwersalny, odnoszący się do wszystkich czasów, miejsc, i ludzi ,zawsze
i wszędzie przyjęty albo dający się stosować”[4].

Jeden z Departamentów MSWiA nosi nazwę: Departament Bezpieczeństwa Powszechnego. Zakres jego działania to między innymi prowadzenie spraw związanych z nadzorem merytorycznym ministra nad wykonywaniem zadań
z zakresu ochrony ludności i zarządzania kryzysowego, ratownictwa, ochrony przeciwpożarowej, przeciwdziałania klęskom żywiołowym oraz innym zagrożeniom bezpieczeństwa powszechnego.

Bezpieczeństwo powszechne w nowym projekcie „Ustawy o bezpieczeństwie obywatelskim”[5] nazywane jako bezpieczeństwo obywatelskie - to stan otoczenia cywilizacyjnego i środowiska naturalnego, w którym obywatele i ich wspólnoty, nie odczuwają zagrożenia swego istnienia, ani podstawowych interesów życiowych, ze względu na zapewnienie przez państwo formalnych, instytucjonalnych i praktycznych gwarancji ochrony prowadzących do społecznie akceptowalnego poziomu ryzyka. To proces zapewnienia przez podmioty bezpieczeństwa na każdym poziomie organizacyjnym ochrony życia, zdrowia, dóbr i środowiska w sytuacjach zagrożeń.

Dla jak najlepszej realizacji zadań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa,
w tym również powszechnego, państwo organizuje odpowiednie systemy bezpieczeństwa.  System bezpieczeństwa powszechnego to jeden z możliwych do wyróżnienia systemów w obszarze bezpieczeństwa narodowego.

System bezpieczeństwa powszechnego - to zespół norm i gwarancji prawnych oraz sposób zorganizowania organów władzy i administracji publicznej
i innych osób prawnych, stwarzające formalne i praktyczne warunki ochrony obywateli przed zjawiskami groźnymi dla życia i zdrowia lub powodującymi zniszczenie środowiska, straty materialne oraz minimalizowania ich skutków
i kształtowania otoczenia sprzyjającego harmonijnemu i zrównoważonemu rozwojowi społeczeństwa.

System taki funkcjonuje na każdym szczeblu organizacyjnym państwa. Tworzą go wszystkie organy państwowe, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, formacje i służby.

Dla zapewnienia właściwego i skutecznego współdziałania tych wszystkich podmiotów systemu niezbędne są odpowiednie podstawy prawne określające zadania poszczególnych podmiotów systemu, ich organizację w sytuacjach wystąpienia kryzysu, zasady i zakres tego współdziałania.

W sytuacji wystąpienia kryzysu istnieje niejednokrotnie konieczność współdziałania niemal wszystkich elementów systemu, co nie zawsze się udaje.
W większości przypadków pojawiają się zakłócenia w uzyskaniu oczekiwanej sprawności i jakości działania.

Działanie podmiotów systemu to szereg interdyscyplinarnych przedsięwzięć mających na celu ochronę ludności, mienia, środowiska, przed zagrożeniami naturalnymi i spowodowanymi przez człowieka. Działanie to realizowane jest przez władze cywilne, jednak gdy zajdzie taka potrzeba możliwe jest wsparcie przez siły zbrojne.

Cele działania systemu bezpieczeństwa powszechnego będą pokrywać się
z tymi, które określają funkcjonowanie systemu ochrony ludności. Tak więc należy zaliczyć do nich:

–        ochronę ludności, dóbr, środowiska przed skutkami klęsk żywiołowych, awarii technicznych i innych zagrożeń i niebezpieczeństw spowodowanych działaniem sił natury lub człowieka;

–        przezwyciężanie następstw zagrożeń;

–        zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania[6].

Dla właściwego wypełnienia przedstawionych celów, podmioty systemu realizują następujące zadania:

–        planowanie i organizacja działań;

–        monitorowanie zagrożeń;

–        ostrzeganie  i alarmowanie;

–        ratowanie ludzi, zwierząt, mienia;

–        ewakuacja;

–        zwalczanie pożarów, powodzi i innych zagrożeń;

–        zapewnienia schronienia  i zaopatrzenia poszkodowanym;

–        doraźne przywracanie działania służb użyteczności publicznej;

–        odkażanie, likwidacja skażeń i zakażeń;

–        doraźne grzebanie zmarłych[7].

System ten jest zorganizowany w taki sposób, aby spełniał warunki stałego funkcjonowania w etapie zwanym stanem permanentnego czuwania i doraźnego reagowania[8]. Poszczególne podmioty systemu wykonują rutynowe, codzienne czynności ratujące ludzi, mienie i środowisko, zajmują się likwidowaniem bezpośrednich skutków nagłych zdarzeń. Istotnym elementem działania w tym etapie jest właściwy monitoring zagrożeń, zapobieganie i przeciwdziałanie możliwym zagrożeniom.

Drugi etap funkcjonowania systemu to zarządzanie kryzysowe[9]. Jest to etap reagowania po wystąpieniu zagrożeń, których rodzaj i zasięg doprowadziły do sytuacji kryzysowej.

Podmioty systemu bezpieczeństwa powszechnego będą realizowały swoje zadania również w czasie wojny.

Podmioty systemu bezpieczeństwa powszechnego realizują dwojakiego rodzaju funkcje. Funkcje wewnętrzne – służą zapewnieniu trwania całego systemu, natomiast funkcje zewnętrzne pokazują misję zasadniczą systemu, pozwalające wyróżnić go od innych systemów.

W systemie bezpieczeństwa powszechnego spełniane są funkcje kierowania. Kierowanie przyjmuje formę:

–               administrowania, kiedy dany podmiot systemu nabył prawo lub posiada kompetencje roli administratora;

–               zarządzania, kiedy podmiot systemu posiada prawo do dysponowania zasobami warunkującymi funkcjonowanie organizacji, a zwłaszcza zasobami o szczególnym znaczeniu

–               przywództwa, kiedy źródłem władzy kierowniczej jest autorytet moralny
i intelektualny organu kierowniczego[10].

Podmioty systemu realizują swoje zadania w poszczególnych fazach reagowania kryzysowego.

W fazie zapobiegania realizowany jest kompleks przedsięwzięć mających na celu zapobieżenie zagrożeniu i minimalizację potencjalnych strat. W tym, realizowane są takie zadania jak:

–        prace legislacyjne, badania naukowe;

–        analiza zagrożeń, ich przyczyn , charakteru i skutków;

–        analiza społeczno – ekonomicznych skutków zagrożeń;

–        planowanie operacyjne;

–        tworzenie rezerw i zapasów;

–        budżetowanie, organizowanie;

–        realizacja budowli i systemów zabezpieczających;

–        edukacja odpowiednich służbie i społeczeństwa;

–        racjonalne zagospodarowanie przestrzenne;

–        egzekwowanie przestrzegania przepisów.

W fazie przygotowania realizuje się przedsięwzięcia planistyczno – organizacyjne mające na celu podniesienie i osiągnięcie gotowości do poradzenia sobie z przewidywanymi lub spodziewanymi zagrożeniami, godzącymi w bezpieczeństwo ludzi, dóbr i środowiska naturalnego. Obejmie między innymi:

–         weryfikację planów operacyjnych;

–         ćwiczenia i treningi zgrywające;

–         doraźne szkolenie ludności;

–         odtwarzanie rezerw i zapasów;

–         organizowanie stanowiska kierowania;

–         alarmowanie i powiadamianie.

W fazie reagowania na zakłócenia podmioty systemu bezpieczeństwa powszechnego realizują przedsięwzięcia mające na celu likwidację źródeł zagrożeń, ograniczenie ich rozmiaru i skutków, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym.

Powyższe zadania są realizowane poprzez:

–         organizowanie ośrodków kierowania i koordynacji;

–         mobilizowanie służb kierowania i ratowników;

–         informowanie władz i społeczeństwa;

–         ratownictwo i ewakuację;

–         udzielanie wszelkiej pomocy poszkodowanym;

–         zapewnienie porządku w strefie dotkniętej klęską;

–         realizacja budowli i systemów zabezpieczających;

–         wsparcie przez siły zbrojne;

–         samoobrona (samoochrona) powszechna.

W fazie odbudowy realizowany jest kompleks przedsięwzięć krótko-
i długoterminowych służących usunięciu skutków zagrożeń, przywróceniu normalnych warunków funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i środowiska,
a także usunięcie przyczyn zagrożenia. To również działania podejmowane w celu zapobieżenia ofiarom i stratom oraz powtórzeniom zjawisk niebezpiecznych.

W fazie tej realizuje się następujące przedsięwzięcia:

–                           odbudowa krótkoterminowa i przywrócenie niezbędnych, minimalnych standardów życia społecznego;

–                           odbudowa długoterminowa, która trwa aż do zakończenia procesu odbudowy obszaru dotkniętego klęską, katastrofą lub awarią

–                           wyciągnięcie wniosków, doskonalenie środków i metod prognozowania.[11]

1.2.            Bezpieczeństwo narodowe

„Zachowanie bezpieczeństwa narodowego, nazywanego również bezpieczeństwem państwa, jest jedną z podstawowych funkcji każdego kraju obejmującą problematykę przeciwstawiania się wszelkim zewnętrznym oraz wewnętrznym zagrożeniom istnienia i rozwoju państwa”.[12]

              Należy jednak podkreślić, że wejście w struktury wspólnego, euroatlantyckiego bezpieczeństwa nie było celem samym w sobie. Było ono jedynie etapem i jednym z zadań strategicznych na drodze do zapewnienia sobie możliwości pewniejszego i łatwiejszego osiągnięcia celu nadrzędnego, jakim dla każdego państwa jest zagwarantowanie bezpieczeństwa narodu, jego prawa do życia w pokoju, suwerenności i nienaruszalności terytorialnej oraz rozwoju ekonomicznego.

              W tym celu Rzeczpospolita Polska utrzymuje i doskonali swój system bezpieczeństwa a w nim system obrony państwa (SOP). Skład, struktura i zasady funkcjonowania SOP w czasie pokoju i wojny uwarunkowane są szeregiem różnorodnych czynników, wśród których najistotniejsza jest ocena ewentualnych zagrożeń i wynikających z nich potrzeb obronnych, a także działania wynikające z realizacji polityki bezpieczeństwa państwa.

              Zagrożenia ze względu na ich treść, dzielimy na: polityczne, ekonomiczne (gospodarcze), cywilizacyjne (w tym ekologiczne), porządku publicznego (w tym militarne).

              Zagrożenie militarne to rodzaj zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w którym istnieje zwiększone prawdopodobieństwo wykorzystania przemocy zbrojnej przeciwko państwu. Zagrożenie to może być realne i potencjalne.

              Zagrożenie militarne realne to bezpośrednie wystąpienie groźby zastosowania przemocy zbrojnej przeciwko państwu.

              Z...