Gramatyka Opisowa
Rok I, semestr 1 i 2
Dr Renata Barzycka
Literatura:
· Peter Roach – English Phonetics and Phonology
· Chapter 1, 2 and 3 from An Introduction to Contemporary Linguistics by O’Grady, Dobrovolsky & Katamba
· Szpyra, Sobkowiak – Workbook in English Phonetics
Trochę definicji:
Prescriptive / normative grammar – gramatyka praktyczna, zestaw zasad, których musisz przestrzegać. Tym się nie zajmujemy.
Descriptive grammar – gramatyka opisowa, opisuje język takim, jakim jest. To nas interesuje.
Linguistic theory = grammar, a general view upon language, has a predictive power. Próbuje sformułować prawa, zasady, które pozwolą przewidzieć fenomeny, które mogą wystąpić. Jest wiele szkół – dwie podstawowe to:
Universalists – twierdzą, że istnieje uniwersalna gramatyka i wszystko da się przetłumaczyć
Linguistic relativity (linguistic determinism) – Whorf, Sapir – nasze myślenie jest ograniczone gramatyką naszego native language. Niczego nie da się przetłumaczyć.
Chomsky wyróżnia linguistic competence, czyli linguistic theory, czyli to, co siedzi nam w głowie, naszą teoretyczną znajomość języka, oraz linguistic performance, czyli to, co produkujemy, naszą praktyczną znajomość języka.
To, co robimy, to structural description of English. Przechodzimy od detali do general laws.
Hierarchical order of analysis:
(Lecimy od najmniejszych do największych)
2. Phonology – more abstract, zajmuje się tylko tymi dźwiękami, które są linguistically important, patterning of sounds, a system
3. Morphology – words, the structure of word
5. Semantics – the meaning of words and sentences
Niektórzy dorzucają jeszcze szósty poziom:
6. Pragmatics – context, speaker meaning, what is meant by the sentence
Phonetics, Phonology:
Phonetics i Phonology zajmują się articulation and perception of sounds. Podział:
· Articulatory – how a sound is produced
· Auditory – the perception of sound
· Acoustic – the physical parameters of sounds
Mamy synchronic approach to language – zajmujemy się tym, co jest teraz. Jest to przeciwieństwo diachronic approach, badającego jak język zmieniał się w czasie.
Sound = phone – the unit of analysis.
Będziemy opisywać distinctive/contrastive features of sound, czyli te, które mają wpływ na odbiór dźwięków, pozwalają je odróżnić.
The sound producing system:
Powietrze może być wprawiane w ruch w lungs, larynx i mouth.
Lungs – pulmonic i to są wszystkie dźwięki w angielskim.
Larynx – laryngeal / glottalic
Mouth – velaric
Direction of flow:
· Egressive – out (i oczywiście tak się normalnie mówi)
· Ingressive – in
Vocal cords, czyli struny głosowe, są odpowiedzialne za phonation. Między strunami głosowymi jest glottis i jej stan, czyli glottal state powoduje, że dźwięk jest voiced (kiedy jest close), albo voiceless (kiedy jest wide open). Kiedy jest całkiem zamknięta, następuje glottal stop.
To wszystko to były subglottal cavities, a to są supraglottal cavities – są one odpowiedzialne za sound quality, czyli to, co czyni „a” „a”:
· Pharynx (gardziel) – pharyngeal cavity, ale tych dźwięków w angielskim nie ma
· Mouth = oral cavity
· Nose = nasal cavity
Velum, czyli podniebienie miękkie, może blokować dostęp do nasal cavity kiedy jest opuszczone. Mamy wtedy velic closure i produkowane są oral sounds, bo powietrze ucieka tylko ustami. Kiedy velum jest podniesione, produkujemy nasal sounds (tylko nosem) i nasalised sounds (nosem i ustami).
Nasalised sounds in AmE: w słowach z francuskiego są, np. „genre”, „restaurant” etc.
Fonetyczny podział dźwięków:
Dźwięki dzielą się na:
· Vocoids (vowels & semi-vowels – j, w) – open passage, no friction, open approximation
· Contoids (consonants) – obstacle, close approximation
Zarówno vocoids, jak i consoids mogą być syllabic, lub non-syllabic.
Articulators mogą być active (język), albo passive (cała reszta). Lista:
· Lips – (bi)labial sounds
· Teeth – dental sounds
· Alveolar ridge (gums) – alveolar sounds
· Hard palate – palatal sounds
· Soft palate (velum) – velar sounds
· Uvula – uvular sounds
Podział głosek j. angielskiego ze względu na place of articulation:
· (Bi)labial
· Labiodental
· Alveolar
· Palato-alveolar
· Palatal
· Velar
· Uvular
Tongue parts:
· Tip (apex)
· Blade – ta część zaraz za tip
· Front
· Back
· Root
(blade, front, back i root są czasem grupowane jako dorsum – body)
Apical sounds – czubkiem robione, a dosal – dorsum.
Parameters of sound:
· Voicing
· Place of articulation
· Manner of articulation
Ze względu na manner of articulation, dźwięki dzielimy na obstruents i sonorants. W obstruents jest stricture, czyli obstacle to the air, a sonorants tego generalnie nie mają. Dla obstuents voicing jest distinctive feature, dla sonorants nie – uznajemy je za phonologically voiced.
Obstruents:
· Stops/plosives
· Fricatives
· Affricates
Stops/plosives:
Czyli się zwęża, potem jest occlusion/stop – complete blockade, a potem następuje plosion.
VOICELESS/VOICED:
P, B – bilabial plosives
T, D – alveolar plosives
K, G – velar plosives
Fricatives:
Czyli się robi takie narrowing, ale nie ma całkowitego zamknięcia.
F, V – labio-dental fricatives
, ¶ - interdental fricatives
S, Z – alveolar fricatives
§, ½ - palato-alveolar fricatives
(jest jeszcze H – glottal fricative, ale to jest dziwny dźwięk)
Affricates:
Czyli jest stop, ale potem nie ma plosion, tylko jest narrowing, czyli takie plosive+fricative
T§, D½ - jedyne dwa contrastive
Fonetycznie wyróżniamy jeszcze:
TR, DR – ale one nie są phonologically contrastive, dla nas to jest sequence of sounds
Voicing można stracić czasem (albo zyskać), dlatego wymyślono inny podział – według napięcia mięśni. Voiceless to inaczej fortis, czyli strong, a voiced są lenis, czyli weak. I to się nie zmienia – fortis zawsze jest fortis.
Strident sounds (głoski syczące): [s], [z], [§], [½], [t§], [d½].
Sonorants (vowels, semi-vowels, nasals, l & r):
Te takie trochę zamknięte:
· Nasal – to są w sumie stopy, jak plosives, ale z velic closure
· Lateral – partial occlusion, czyli powietrze bokami ucieka. Jest w angielskim tylko jedna taka głoska, L (voiced alveolar)
· Trill/roll – seria uderzeń czymś o coś, np. uvula uderza w co tam może
· Tap/flap – jedno uderzenie czymś o coś
Open approximation:
· Vowels – nie ma przeszkody dla powietrza
· Mixed articulation:
a) Semi-vowels: J (palatal) i W (labiovelar)
b) Frictionless continuant (no friction) – R (post-alveolar in British, retroflex in American)
Plosives – modifications:
De-voicing of plosives:
Mamy tylko trzy voiced plosives (b, d, g) i są one fully voiced tylko pomiędzy dwoma innymi voiced dźwiękami. Zazwyczaj są to dwie samogłoski, ale nie zawsze (np. sudden: [sÃdn]). W każdej innej pozycji są partially devoiced.
Shortening of vowels: kiedy na końcu słowa znajduje się fortis plosive, poprzedzająca go samogłoska zostaje skrócona. Lenis z kolei wydłuża.
P, t i k mogą też opcjonalnie de-voice występujące po nich glides (j i w), oraz liquids (l i r): [pr²ei], [pj²u:ni]
Aspiration:
Mamy tylko trzy voiceless plosives (p, t, k) i kiedy znajdują się one przed stressed vowel, obowiązkowo trzeba zrobić aspiration: [ph¾t], [\’phi\]. Aspiration przed innymi samogłoskami jest optional. Jeśli plosive jest poprzedzone przez s, aspiration znika.
Modifications of release, incomplete release:
Przed nosówką robi się nasal release: [sÃdn]
Przed lateral robi się lateral release: [mIdl]
Incomplete release się robi na ostatniej pozycji ([dog]), albo przy skupisku (cluster) plosives ([¾kt] – [k] nie ma końcowej fazy, a [t] początkowej).
Klasyczne nasal i lateral release robi się tylko przy homorganic sounds, czyli takich, które mają to samo place of articulation. W przypadku nasal release są to p/b + m, t/d + n i k/g + ÷. My się nie musimy tym specjalnie przejmować, dla nas jest tylko jedno nasal release.
Affrication:
Występuje w plosives na initial position before a stressed vowel. It’s optional. Zamast całkowitego release robi się affrication: „would you like some tea?” – z tego „t” się prawie „ts” robi.
Glottaling:
...
janmod