Metody neurofizjologiczne stosowane w rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu na przykładzie MPD
mózgowe porażenie dziecięce nie jest jednostka chorobową, lecz zespołem wielu objawów powstałych na wskutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Pojęciem „mózgowe porażenie dziecięce „ określa się, nie postępujące zaburzenie czynności ośrodkowego neuronu ruchowego będącego następstwem nieprawidłowego rozwoju lub uszkodzenia mózgu.
Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego:
l Czynniki przedporodowe
l uszkodzenie komórki jajowej lub plemnika;
l defekty genetyczne, uszkodzenia chromosomów;
l zakażenia wewnątrzmaciczne;
l niedotlenienie lub niedokrwienie płodu;
l niedobory witamin, mikroelementów, kwasu foliowego.
l Czynniki okołoporodowe
l wcześniactwo;
l uraz w toku porodu;
l krwawienia wewnątrzczaszkowe;
l poród przedłużający się, długotrwałe skurcze macicy, narkoza.
l Czynniki poporodowe
l zapalenie mózgu lub/i opon mózgowych;
l urazy mechaniczne;
l zakażenia bakteryjne i wirusowe;
l zatory i zakrzepy naczyń mózgowych.
Rodzaje MPD
l TETRAPLEGIA SPASTYCZNA
l - uogólniona spastyczność
l PORAŻENIE KURCZOWE POŁOWICZE- HEMIPLEGIA SPASTICA
l stały wzrost napięcia mięśniowego, skurcze zamierzone, spastyczne zaburzenia chodu
l OBUSTRONNE PORAŻENIE KURCZOWE - DIPLEGIA SPASTICA
l OBUSTRONNE PORAŻENIE POŁOWICZE - HEMIPLEGIA BILATERALIS
l POSTAĆ MÓŻDŻKOWA (ATAKTYCZNA)
l POSTAĆ POZAPIRAMIDOWA
l POSTAĆ MONO- lub TRIPARETYCZNA
l POSTAĆ DYSKINETYCZNA
l typ dyskinetyczno-hiperkinetyczny z atetozą
l typ dyskinetyczno-hiperkinetyczny z choreoatetozą
l typ dyskinetyczno-hipokinetyczny - dyskinezie i stały, mimowolny niepokój ruchowy
l dystonia torsyjna-powolne, skręcające ruchy przede wszystkim w obrębie tułowia i barku
l POSTAĆ HIPOTONICZNO ASTATYCZNA
l typ hipotoniczny - drżenia zamiarowe, ciężka niezborność chodu
l balizm - gwałtowne, wyrzucające ruchy
l drżenie - mimowolne, rytmicznie naprzemienne występujące inerwacje agonistów i antagonistów
l PORAŻENIE KURCZOWE POŁOWICZE - HEMIPLEGIA SPASTICA
l - porażenie jednostronne z przewagą najczęściej kończyny górnej, w 60% z towarzyszącymi objawami atetozy
l Rozwój umysłowy jest prawidłowy lub nieznacznie obniżony, zaburzenia sfery emocjonalnej zwraca uwagę wyraźnie mniejsza aktywność i ograniczenie ruchów kończyn niedowładnych w porównaniu z kończynami po stronie przeciwnej ( nie objętej niedowładem)
l OBUSTRONNE PORAŻENIE KURCZOWE –DIPLEGIA SPASTICA
l napięcie mięśniowe obniżone
l Postaci mieszane, np. ataksja poziom umysłowy najczęściej jest prawidłowy, ale zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, a także zaburzenia mowy (dysartia) utrudniają im znacznie naukę w szkole
l dystoniczna, atetotyczna, pląsawicza, lub objawiająca się częstymi zmianami w napięciu mięśniowym Nierzadko występują ruchy mimowolne oraz leworęczność. Na ogól dzieci są dobrze rozwinięte umysłowo, ale często występuje i nich niedosłuch typu odbiorczego lub głuchota, porażenie spojrzenia ku górze, zez., zaburzenia mowy o charakterze dyskinetycznym, a u niemowląt trudności w połykaniu i ssaniu
l POSTAĆ MONO - dotyczy jednej kończyny górnej lub dolnej
l POSTAĆ TRIPARETYCZNA z zajęciem oby kończyn dolnych oraz jednej kończyny górnej, przebiega z reguły z padaczką oraz zmianami psychicznymi
l POSTAĆ TETRAPLEGICZNA - z zajęciem symetrycznym czterech kończyn i dobrym stanem psychicznym - uogólniona spastyczność
Objawy współistniejące:
l NAPADY PADACZKOWE ( ok. 35%)
l ZABURZENIA SŁUCHOWE (ok 25%)
l ZABURZENIA MOWY (ponad 50%)
l ZABURZENIA WIDZENIA( ok. 50%) pierwotne, wtórne
l NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY (ok.75%) przede wszystkim w postaciach spastycznych i hipotonicznych, najmniej w postaci dyskinetycznej
l PSEUDODEBILIZM - rzekomy niedorozwój umysłowy: w postaciach dyskinetycznych z powodu trudności w ocenie
l ZABURZENIA ZACHOWANIA (ponad 50%) na podłożu uszkodzeń motorycznych i psychicznych
OBJAWY WSPÓŁISTNIEJĄCE (PSYCHICZNE)
l Objawy psychiczne w mózgowym porażeniu dziecięcym można podzielić na:
l Pierwotne - jako bezpośredni wynik wczesnodziecięcego uszkodzenia mózgu.
l Zespół psychoorganiczny:
l Upośledzenie umysłowe
l Zaburzenia w sferze emocjonalno popędowej, chwiejność afektywna, drażliwość, wybuchowość (u dzieci z obniżoną sprawnością umysłową)
l Brak cierpliwości i wytrwałości, zachowania często agresywne i niewspółmierne do siły bodźca, mała wrażliwość na nagany i pochwały, upór, obniżony krytycyzm w stosunku do swojego postępowania i wzmożona agresywność.
l Napady padaczkowe
l Wtórne objawy psychiczne w mózgowym porażeniu dziecięcym są wywołane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego i sytuacją psychospołeczną dziecka niepełnosprawnego (kalekiego)
l Zespoły psychotyczne, takie jak:
l Zespoły psychotyczne reaktywne
l Zespoły depresyjne
l Autyzm wczesnodziecięcy
l Psychozy symbiotyczne
l Zaburzenia w sferze emocjonalno popędowej u dzieci bez istotnego obniżenia sprawności umysłowej:
l Zaburzenia adaptacyjne, przejściowe zaburzenia zachowania powstałe na skutek sytuacji traumatyzujacej (hospitalizacja, rozpoczęcie nauki szkolnej, rozwód rodziców, utrata osoby bliskiej)
l Specyficzne odchylenia rozwojowe, zespoły objawów o wieloczynnikowej etiologii (opóźnione dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego na skutek jego wcześniejszego, uszkodzenia, czynniki emocjonalne...) takie jak moczenie mimowolne, tiki
l Zaburzenie zachowania i nieprawidłowy rozwój osobowości
l Zespoły nerwicowe, do występowania których szczególnie usposabia okres dojrzewania, a dodatkowym czynnikiem jest świadomość mniejszej atrakcyjności fizycznej, mniejszej wartości (nerwica lękowa, natręctw, histeryczna, neurastenia patrz nerwice).
Postępowanie:
l Leczenie przyczynowe nie istnieje, ponieważ uszkodzenia mózgu w mpdz są nieuleczalne. Terapia opiera się na postępowaniu usprawniającym, obecnie wykorzystuje się w tym celu głównie metody neurorozwojowe. Polegają one na dostarczaniu dziecku prawidłowych doświadczeń ruchowych, poprzez które terapeuta stara się wytłumić patologiczne wzorce postawy. Fizjoterapia w zakresie mózgowego porażenia dziecięcego dąży do:
l normalizacji napięcia mięśniowego;
l przeciwdziałania przykurczom mięśni;
l przeciwdziałania deformacjom stawów;
l przygotowania dziecka do samodzielnego wykonywania czynności codziennych;
l przygotowanie do funkcjonowania w społeczeństwie.
Metody neurorozwojowe stosowane najczęściej w terapii dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym to :
l NDT-Bobath,
l Vojty,
l Peto,
l Domana-Delacato,
l SI( sensory integration),
l Faya,
l Weroniki Sherbourne,
.
Metoda ta jest kontynuacją metody Faya. Powstała w wyniku działalności fizjoterapeuty Glenna Domana. W 1976 roku założył on Instytut Faya w Filadelfii (tzw. Instytut Budowania Ludzkich Możliwości). W metodzie tej wychodzi się z założenia, iż na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najważniejszych obszarów, służących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk. W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu, przyjęła zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu koncepcję inteligencji. Zaznacza się przy tym, że mózg rośnie i wtedy doskonale się rozwija, gdy poza jego indywidualnymi możliwościami maksymalnie zapewnia mu się ze strony otoczenia wszystkie możliwości dla rozwoju ruchu, mowy, zdolności manualnych. inteligencji”.
Metoda Domana wyróżnia cztery bloki rozwojowe, w ramach których dokonuje się usprawnienie. Wymienia się zatem: - Blok rozwoju fizjologicznego, w zakresie którego proponowane jest spożywanie dużej ilości witamin. - Blok rozwoju intelektualnego zmierzający do ciągłego doskonalenia intelektu, dzięki przekazowi „bitów - Blok rozwoju społecznego przygotowujący do życia w społeczeństwie poprzez podanie zasad i norm współżycia społecznego i troskę o rozwój emocjonalny. - Blok rozwoju fizycznego zakładający osiąganie doskonałości fizycznej za pomocą pełzania, raczkowania, poprawnego chodzenia, ćwiczeń gimnastycznych. Usprawnianie metodą Domana stanowi zatem bodźcowanie mózgu odpowiednimi sygnałami. Dzięki wzroku, np.wielosensorycznej stymulacji następuje rozwój poszczególnych zmysłów: dotyku, smaku, słuchu.
l Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI (z ang. sensory integration), czyli integracja sensoryczna. Została opracowana przez psychologa Jean Ayres, która prowadziła prace badawcze i leczyła osoby ze schorzeniami neurologicznymi w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to możliwe dzięki procesom dokonujących się w mózgu każdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu już posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową. Dzięki wieloletniej praktyce i doświadczeniu J. Ayres opracowała sposoby oraz zasady rehabilitacji przeznaczonej dla dzieci z dysfunkcjami psychoruchowymi. Od roku 1980 stosowany jest test południowokalifornijski (Test-SCSIT), który określa bardzo dokładnie rodzaj zaburzenia ruchu oraz czucia. Na podstawie przeprowadzonych badań i wyników testu opracowuje się dokładne wskazówki terapeutyczne dla każdego dziecka. Rehabilitacja, zależnie od potrzeb, obejmuje stymulację poszczególnych zmysłów np. motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej itp.
l Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy, logopedzi oraz rehabilitanci. W województwie katowickim tylko jeden Ośrodek Rehabilitacyjno-Wychowawczy (ul. Ułańska 5a w Katowicach) ma prawie całkowicie wyposażoną salę rehabilitacyjną do SI. Większość ośrodków specjalistycznych województwa dysponuje odpowiednim sprzętem rehabilitacyjnym, umożliwiającym wykorzystywanie tylko elementów terapii SI w rehabilitacji dzieci. Spowodowane jest to brakiem środków finansowych, odpowiednio dużych sal, w których można zainstalować specjalistyczny sprzęt, a także niewielką liczbę terapeutów mających odpowiednie kwalifikacje pozwalające pracować tą metodą. Ze względu na zabawowy charakter terapii elementy metody SI chętnie są wykorzystywane przez terapeutów i rodziców w pracy z dziećmi.
l Bobathowie oparli swą metodę na doświadczeniu i obserwacji prawidłowego rozwoju dziecka i zmodyfikowali ją w leczenie neurorozwojowe (NDT) szczególnie przydatne w rehabilitacji niemowląt
i dzieci najmłodszych.
l Główne zasady usprawniania zaburzonego rozwoju wg koncepcji NDT-Bbathów obejmują:
l Wpływaniu na napięcie mięśni ( obniżanie napięcia wzmożonego i podwyższanie obniżonego) poprzez zastosowanie technik postępowania już od pierwszych miesięcy życia;
l Hamowanie nieprawidłowych odruchów oraz ruchów poprzez ułatwianie i prowadzenie z punktów kluczowych: głowa, obręcz barkowa, obręcz miedniczna rękami terapeuty ruchów zbliżonych do prawidłowych.
Ostatecznym celem leczenia tą metodą jest nauczanie ruchów zbliżonych do prawidłowych, które są funkcjonalne i niezbędne do samodzielnego życia. Dziecka nie należy odrywać od rodziny i środowiska, a fizjoterapeuta musi współpracować z dzieckiem i respektować jego osobowość.
l ...
MalinJusi