20. Kształtowanie umiejętności wyodrębniania i opisywania cech wielkościowych przedmiotów.
Wielkość jest pojęciem używanym w fizyce i rozumianym tam inaczej, niż w języku codziennym. Wielkościami fizycznymi są: długość, pole, objętość, masa, ciężar, prędkość, temperatura itp.
Cecha wielkościowa to cecha charakteryzująca jakąś istotę lub przedmiot pod względem jakąś istotę lub przedmiot pod względem jakiejś wielkości fizycznej, np. długi, ciężki, gorący. Porównywanie wielkości należy do podstawowych umiejętności, które kształcimy w szkole, głównie na lekcjach matematki i fizyki. Uczymy mierzyć i porównywać ciężary, długości, prędkości, objętości, masy itp
W nauczaniu początkowym mówimy o wielkościach geometrycznych, temperaturze, masie i pojemności. Dwa związane z tym zagadnienia to:
1. Wyodrębnianie cech wielkościowych i porównywanie przedmiotów pod względem wybranej wielkości (aspekt jakościowy)
2. Mierzenie wielkości (aspekt ilościowy)
W przedszkolu i na początku szkoły dziecko uczy się wyodrębniać niektóre cechy wielkościowe. Kształtowanie tej umiejętności to nie tylko nauczanie dziecka nowych słów, ale przede wszystkim właściwego rozumienia tych pojęć.
Przeważnie dziecko, które przechodzi od pierwszej klasy, zna już słowa: wysokość, grubość, długość. Może jednak się okazać, że nie używa ich właściwie. Wprowadza się w tym wypadku ćwiczenia orientacyjne, które częściowo zachodzą swoim zakresem na ćwiczenia na cechy wartościowe. O ćwiczeniach orientacyjnych mówimy w przypadku porównywania wzajemnego położenia rozpatrywanych obiektów, a o cechach wielkościowych w przypadku rozważania cech niezależnych od wzajemnego położenia rozpatrywanych obiektów.
W ramach tematu „cechy wielkościowe” należy pogłębić u uczniów rozumienie słów: równy – nierówny, duży – mały, większy – mniejszy, największy – najmniejszy itp. Wymienione tu słowa mają wiele znaczeń w języku potocznym, co może prowadzić do mylnego ich rozumienia przez dziecko.
Z porównywaniem cech wielkościowych wiążą się ćwiczenia, w których dziecko ma uporządkować kilka przedmiotów według wielkości. W ćwiczeniach tych nie wystarczy wyodrębnić daną cechę wielkościową, ale trzeba umieć uporządkować przedmioty według tej cechy. Im młodsze dziecko, tym więcej czynności manualnych musi przy tym wykonać. Dzieci same mogą wymyślać wiele różnych zasad porządkowania przedmiotów. Ciekawe jest także ćwiczenie odwrotne polegające na próbach ustalenia, według jakiej zasady uporządkowano dany zbiór.
Należy uświadomić dzieciom, że gdy mówimy o skrzynce to mówimy o: długości, szerokości i wysokości. Gdy jednak omawiamy meble segmentowe i oglądamy jeden segment wyglądający, jak skrzynka odwrócona bokiem, terminologia się zmienia, gdyż jest dostosowana do określeń wymiarów szaf.
Dużą pomocą w kształtowaniu pojęć „długość” i „grubość” są kolorowe patyczki logiczne. Można z nich układać różne wzory i ćwiczyć terminologię. Warto zwrócić dzieciom uwagę na to, że pewne cechy wielkościowe są względne – zależą np. od ustawienia przedmiotu.
W matematyce przechodniość relacji mniejszości formułuje się następująco: jeżeli a<b i b<c, to a<c. Podobne prawo zachodzi dla relacji większości: jeżeli a>b i b>c, to a>c. tutaj a, b, c oznaczają dowolne liczby. Jest to zwrot warunkowy. Pierwszy człon zaczyna się od słowa jeżeli, a drugi człon – od słowa to. Po słowie jeżeli mamy pewne przesłanki. Mogą być one prawdziwe lub fałszywe. Dziecko na poziomie operacji formalnych potrafi przeprowadzić poprawne rozumowanie niezależnie od prawdziwości przesłanki. Jest to jednak za trudne dla dziecka na poziomie operacji konkretnych (czyli dla dzieci klas 1 -3). Nie należy wymagać, by rozumowanie dziecka odpowiadało implikacji: jeżeli…to. Będzie ono raczej bliższe rozumowaniu typu: ponieważ a<b i b<c, więc a<c. Dziecko stwierdza, że pewna wielkość a jest mniejsza od b, a następnie stwierdza, że b jest mniejsze od c. Z tych dwóch faktów wyciąga wniosek, że a <c. Różnica w stosunku do poprzedniego sformułowania jest ta, że teraz dziecko, ogranicza się do wyciągania wniosków z tego, co wie. Warto wobec tego zastąpić słowo „ ponieważ”, stwierdzeniem „skoro” ( skoro a<b i b<c, to a<c).
ela.su