W ŚRODOWISKU RODZINNYM
PLAN :
1 . Wyjaśnienie terminu – „niepowodzenia szkolne „ .
2 . Metody badań nad przyczynami niepowodzeń szkolnych .
3 . Przyczyny niepowodzeń szkolnych tkwiących w środowisku rodzinnym .
4 . Szkoła wobec niepowodzeń .
5 . Zapobieganie niepowodzeniom uczniów w nauce .
1 . Wyjaśnienie terminu „ niepowodzenia szkolne „ .
Niepowodzenia szkolne stanowią ciągle otwarty problem dla wielu badań . Zagadnienie to jest szczególnie ważne , ze względu na fakt , że skuteczne zapobieganie niepowodzeniom szkolnym możliwe jest dzięki ustaleniu przyczyn, które wpłynęły na ich pojawienie się . Problemem tym zajmowało się już wielu pedagogów min. H . Radlińska , M . Grzywak – Kaczyńska , B .
Nawroczyński , J . Pieter , W . Okoń , J . Konopnicki , Cz . Kupisiewicz , H . Spionek i inni .
Przez niepowodzenia szkolne rozumiemy proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań . Taką definicję niepowodzeń podaje W . Okoń . J . Konopnicki uważa , że pojęcia powodzenia i niepowodzenia w nauce trzeba rozpatrywać zawsze łącznie . W nauce , kiedy kończy się powodzenie zaczyna się niepowodzenie – i odwrotnie .
Cz . Kupisiewicz wskazuje na trzy rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych :
- przyczyny ekonomiczno – społeczne (złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny , niski poziom intelektualny i kulturalny rodziców , niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka , brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dziecka ) ,
- przyczyny pedagogiczne – tkwiące w samym procesie dydaktycznym , spowodowane niedostatecznym przygotowaniem nauczycieli , popełnionymi przez nich błędami dydaktycznymi oraz wadliwą postawą w stosunku do uczniów ,
- przyczyny biopsychiczne , tkwiące w dziecku np. wady wymowy , wzroku , słuchu itp.
J . Konopnicki natomiast wyróżnia intelektualne , emocjonalne i społeczne przyczyny niepowodzenia w nauce oraz przyczyny szkolne .
2 . Metody badań nad przyczynami niepowodzeń .
Pierwszym etapem pracy z dziećmi jest postawienie trafnej diagnozy dla każdego przypadku i zastosowanie odpowiedniej profilaktyki i terapii pedagogicznej odnoszącej się do dzieci i ich środowiska rodzinnego . Pierwszą zaś osobą , która dostrzega trudności dziecka jest nauczyciel . Powinien więc umieć rozpoznać i scharakteryzować zaburzenia , aby trafnie ustalić nie tylko przyczyny , ale wynikające z nich konsekwencje . Do podstawowych technik , którymi może posługiwać się nauczyciel nalezą :
- wywiad ,
- rozmowa z dzieckiem ,
- analiza dokumentów i wytworów dziecka ,
Właściwa ich ocena może przyczynić się do współdziałania nauczyciela w ustaleniu diagnozy pedagogicznej , a przy współpracy z psychologiem – psychologicznej , co stanowi punkt wyjścia do opracowania programu zabiegów pedagogicznych i terapeutycznych . Ustalenie przyczyn jest jednym z pierwszych i naczelnych etapów walki z niepowodzeniami . Wszelkie działania należy rozpocząć od dobrego poznania ucznia poprzez :
a) Analizę dokumentacji szkolnej i pracy ucznia tj.
- zapoznanie z diagnozą i orzeczeniem poradni psychologiczno – pedagogicznej
kwalifikacji ucznia na zajęcia ,
- zapoznanie z listą uczniów zakwalifikowanych do zespołów przez radę
pedagogiczną ,
- przeanalizowanie arkuszy ocen uczniów zgłoszonych do zajęć , a także
systematyczne kontrolowanie ocen cząstkowych ,
- zwrócenie uwagi na wytwory pracy uczniów ( zeszyty przedmiotowe ,
wytwory plastyczne i techniczne ) .
b) Prowadzenie obserwacji :
- kierowanej , w czasie pierwszych zajęć na początku roku szkolnego ,
- systematycznej , ciągłej , przez cały czas pracy z dzieckiem .
c) Stałą współpracę z wychowawcą .
d) Systematyczne współdziałanie z pedagogiem szkolnym i szkolną służbą zdrowia ( analiza karty zdrowia umożliwi poznanie ogólnego rozwoju fizycznego , przeprowadzonych badań specjalistycznych itp. ) .
e) Współpracę z rodzicami dziecka , która umożliwi uzyskanie informacji o pozycji dziecka w rodzinie , warunków życia , przebytych chorobach itp..
Do środków organizacyjnych o charakterze profilaktycznym można zaliczyć także wszelkie czynności nauczycieli o charakterze dydaktycznym jak :
- sporządzanie w klasie tabel umożliwiających uczniom śledzenie postępów w nauce ,
- indywidualne rozmowy z uczniami ,
- stałe spotkania z rodzicami połączone z analizą prac dzieci ( co pozwoli wyłowić braki ) ,
- odtwarzanie wybranych fragmentów lekcji ( np. czytanie , wskazanie rodzicom błędów popełnianych najczęściej przez dziecko ) ,
- częste stosowanie ćwiczeń korekcyjnych umożliwiających wdrożenie uczniów do systematyczności , kontroli oraz koncentracji uwagi ,
- włączenie organizacji uczniowskich do współpracy , organizowanie zespołów samopomocy koleżeńskiej .
Dzięki stosowaniu takich technik nauczyciel jest w stanie wyłowić uczniów którym grożą niepowodzenia w nauce i zastosować odpowiednie środki
zaradcze .
1 . Przyczyny niepowodzeń tkwiące w środowisku rodzinnym .
Jak wiadomo dzieci i młodzież w wieku szkolnym większość czasu spędzają w domu rodzinnym . Od tego jaka jest atmosfera w domu zależy w dużej mierze powodzenie w nauce szkolnej dziecka .
Nauka szkolna czy to pierwszoklasisty , czy dorastającego nastolatka wymaga koncentracji wszystkich sił psychicznych , całkowitego zaangażowania procesów intelektualnych , emocjonalnych i woli . Wymaga to dużego wysiłku , którego skuteczność jest uwarunkowana uzdolnieniami , zainteresowaniami , a także od ogólnej sytuacji życiowej : trybu życia , stanu zaspokojenia potrzeb psychofizycznych , a zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa . Dziecko tylko w tedy czuje się bezpieczne w rodzinie , kiedy panuje w niej dobra , spokojna atmosfera.
Jedną z podstawowych przyczyn niepowodzeń szkolnych są konflikty między rodzicami zaburzające tę atmosferę . Nie tylko kłótnie i awantury spowodowane zwłaszcza przez alkoholizm , ale i inne mniej widoczne i trudniej uchwytne czynniki mające negatywny wpływ na ogólny rozwój dziecka i jego wyniki w karierze szkolnej .
Nie sprzyja powodzeniu szkolnemu atmosfera nerwowości , ciągłego pośpiech , chaosu i nieporządku . W prawdzie w dzisiejszych czasach , gdy tempo życia jest szczególnie szybkie trudno stworzyć w rodzinie oazę spokoju . W niektórych jednak domach panuje atmosfera szczególnie nerwowa i niespokojna . Na atmosferę rodziną składają się nie tylko stosunki między rodzicami lecz stosunek rodziców do dzieci . Ma on wpływ na rozwój dzieci , ich postawę i powodzenie w nauce .
Jeśli dziecko ma poczucie , że jest zbyteczne , że rodzicom wcale na nim nie zależy , może nawet przeszkadza w realizacji ich dążeń , nie wykazuje zapału do nauki . Stosunek dziecka do nauki , motywy dla których się uczy , są bardzo silnie uzależnione od stosunku rodziców do nauki .
Brak zainteresowania dzieckiem , obojętność na jego sprawy nie sprzyjają zapałowi dziecka do nauki . Nie sprzyja mu także niewłaściwy stosunek ojca i matki do wiedzy . Ich niechęć do nauki , do wiedzy przechodzi na dziecko . Jeśli rodzice stale podkreślają , że najważniejsze są dobre zarobki , a te nie zależą od wykształcenia , dziecko nie nabiera zapału do nauki a wręcz przeciwnie , co w efekcie może doprowadzić do niepowodzeń szkolnych .
Brak kulturalnej atmosfery w rodzinie , brak zainteresowań poznawczych u ojca i matki nie wróży powodzenia w nauce szkolnej u dziecka .
Takie zestawienie pozwala stwierdzić , że nieodpowiednie warunki środowiskowe to przede wszystkim rozbicie rodziny i jej rozkład , alkoholizm rodziców i brak odpowiedniego oddziaływania wychowawczego na dzieci . Czynniki te w znacznym stopniu decydują o niepowodzeniach uczniów w nauce.
Jak wielkie znaczenie ma nauka na rozpad rodziny może świadczyć fakt , że większość wychowanków domów dziecka pochodzących z rodzin rozbitych ma trudności w nauce . Na pytanie czy lubią się uczyć 38 osób odpowiedziało – nie a tylko 2 osoby – że lubią trochę . Na pytanie o przyczyny niepowodzeń wychowankowie wskazywali najczęściej :
- nienadążanie za zbyt szybkim tempem pracy na lekcji ,
- niesprawiedliwe ocenianie przez nauczycieli ( faworyzowanie dzieci wychowujących się w domach rodzinnych ) ,
- słaba pomoc ze strony wychowawców ,
- złych kolegów ,
- przeciążenie pracami domowymi .
W wypowiedziach tych występuje tendencja do obarczania winą wszystkich oprócz siebie i swojej rozbitej rodziny . Powyższe rozważania pozwalają na sformułowanie wniosku : należy najpierw wyeliminować przyczyny niepowodzeń tkwiące w rodzinie , a później korygować same niepowodzenia , w przeciwnym razie wszelkie zabiegi będą dawały znikome efekty.
4 . Szkoła wobec niepowodzeń szkolnych .
Z problemem niepowodzeń szkolnych boryka się każda szkoła . Wydaje się , że należy zająć się tym zjawiskiem na progu kariery szkolnej dziecka i podjąć określone środki zaradcze . Badania przeprowadzono w oparciu o dokumentację szkolną podmiejskiej szkoły podstawowej . Na pierwsze miejsce wysuwa się fakt , że w tej szkole nie było ocen niedostatecznych na koniec roku.
Były oceny mierne i niedostateczne wciągu 3 semestrów – co stanowi 3/1 % ogółu wystawionych ocen . W toku dalszej nauki wzrasta liczba ocen dostatecznych kosztem znacznego zmniejszenia się liczby ocen bardzo dobrych. W pierwszym semestrze było 23,6 % ocen dostatecznych , a w trzecim 17,2 % . Zaznaczyć należy ,że nadal nie ma ocen niedostatecznych . W analizowanej klasie daje się zaobserwować wzrost liczby ocen miernych w miarę przybywania lat nauki . Jest to wzrost trzykrotny , przypada na trzy przedmioty : język polski , matematykę , środowisko . W tej grupie przedmiotów średnia ocen kształtuje się poniżej oceny dobrej , z pozostałych przedmiotów powyżej . Na naukę przedmiotów z pierwszej grupy ogromny wpływ ma umiejętność czytania i pisania . Analizując oceny cząstkowe można stwierdzić , że u sporej liczby uczniów klasy III występują trudności w zakresie umiejętności czytania . Co trzecie dziecko ma kłopoty zarówno z techniką jak i tempem czytania . Podobnie ma się sytuacja z umiejętnością pisania . Tu również co trzecie dziecko zasługuje na ocenę dostateczną . Zatem poprawność , technika , czytelność i estetyka pisma wymaga jeszcze wielu ćwiczeń .
Z powyższych danych wynika , że duży wpływ na powodzenie w nauce ma umiejętność czytania i pisania .
Widać również , że niepowodzenia szkolne towarzyszą dzieciom od pierwszych lat nauki . Aby ich uniknąć lub wyeliminować należy :
- trafnie i rzetelnie zdiagnozować niepowodzenie ,
- głęboko przeanalizować przyczyny i podjąć skuteczne środki zaradcze ,
- profilaktyka .
Jeśli chodzi o diagnozę , to każda szkoła dysponuje danymi na ten temat . Rzecz w tym by zechciała z nich skorzystać .
Niepowodzenia szkolne towarzyszyły i towarzyszą uczniom od pierwszych lat kariery szkolnej . Dlatego zarówno w szkołach miejskich jak i wiejskich organizowane są różne formy pracy zapobiegawczej i wyrównującej opóźnienia w nauce . Do najczęściej stosowanych form pomocy uczniom należą:
- zespoły wyrównawcze i korekcyjne ,
- indywidualizacja nauczania ,
- samopomoc koleżeńska ,
- zwiększenie częstotliwości odpytywania uczniów ,
- współpraca z rodzicami ,
- korepetycje ,
Analiza dokumentacji szkolnej wykazała , że najczęściej stosowaną i najbardziej popularną formą lecz nie masową są zespoły wyrównawcze . Popularnym i skutecznym sposobem okazała się również pomoc koleżeńska .
Inną formą zapobiegania niepowodzeniom jest pedagogizacja rodziców i zwrócenie uwagi na następujące kwestie :
- nieumiejętność organizowania pracy dziecka ( nieznajomość metod uczenia , nieodpowiedni stosunek do pracy , pierwsze trudności w nauce , narastanie zaległości , zniechęcenie do nauki ) ,
- zasady pomocy dziecku w domu : niewyręczanie dziecka w pracy , wdrażanie do systematyczności i obowiązkowości , budzenie zainteresowań oraz zadowolenia z samodzielnie wykonanej pracy ,
- systematyczna kontrola wykonania przez dziecko określonych zadań ,
- organizowanie pomocy dziecku : układanie planu pracy , sprawdzanie i korygowanie błędów , kontrolowanie wykonanych zadań ,
- stopniowe ograniczenie kontroli aż do wyrobienia nawyku pracy samodzielnej .
Ważną funkcję w zakresie zapobiegania niepowodzeniom szkolnym spełnia współpraca z poradnią psychologiczno – pedagogiczną umożliwiając wykrywanie przyczyn niepowodzeń .
kapitan_nemo