Teoretyczne podstawy kształcenia
Ćwiczenia 2009/2010
Mgr Anna Adamkiewicz
20 października 2009
KSZTAŁCENIE INDYWIDUALNE
1. POJĘCIA
Kształcenie – proces organizowany przez określone instytucje i wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie koncepcją wykształcenia. Kształcenie może być podejmowane przez jednostkę samorzutnie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie.
Methodos gr. droga, sposób postępowania. Metoda nauczania to sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.
Metoda podająca jest to metoda, ekonomiczna czasowo, polega na przekazywaniu (podawaniu) przez nauczyciela gotowej wiedzy w celu przyswojenia jej przez uczniów i zapamiętaniu. Kształci zdolność rozumienia dłuższej wypowiedzi nadawcy i podążania za tokiem jego rozumowania, doskonali przez to myślenie produktywne, ćwiczy pamięć, rozwija umiejętności dłuższej koncentracji uwagi oraz ewentualnie słuchowego bądź czytanego tekstu.
Metoda poszukująca gdzie uczeń eksponuje własną aktywność. Tu uczeń musi aktywnie zdobywać nową wiedzę oraz nadawać nowym treścią pożądaną strukturę.Pozwala to bardziej na wykazanie się ucznia w poszukiwaniu różnych wiadomości na zadany temat przez nauczyciela. Nauczycielowi natomiast pozwala to sprawdzić jak uczniowie potrafią wykorzystać różne źródła wiedzy.
Heureza, heurystyczna metoda nauczania, tzw. poszukująca metoda nauczania polegająca na stwarzaniu przez nauczyciela sytuacji, które pozwalają uczniom na samodzielne rozwiązywanie zadań przy pomocy operacji myślowych lub odwoływanie się do doświadczenia.
Heureza pozorna – zadawanie uczniom zbyt dużej liczby bardzo szczegółowych pytań. Uczeń nie ma pobudki do myślenia ani możliwości formułowania dłuższej wypowiedzi, w heurezie pozornej ma ona zwykle postać jednego wyrazu. Jest to metoda szkodliwa!
2. Kryteria doboru metod nauczania.
We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zależy od celów, treści i zadań dydaktycznych oraz od wieku uczniów. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyncze metody, należące do tych grup, trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego uczniów. Wynika stąd, że kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający, co raczej ukierunkowujący , że wskazują tendencje główne, aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej.
3. Różne klasyfikacje metod nauczania
a) słowne:
· Opowiadanie polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie słownego opisu. Skuteczność tej metody zależy od tego, czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów, a także od racjonalnego wiązania pokazu z objaśnieniami słownymi oraz – w klasach wyższych – z dyskusją. Opowiadanie zastępuje obserwację naturalnych rzeczy i zjawisk oraz wdraża uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów. Opowiadanie odnosi się do przedstawienia za pomocą słów przebiegu zdarzeń, a więc tego co dzieje się w czasie, służy ono głównie uwydatnieniu dynamiki akcji.
· Wykład służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk, ma on pobudzać myślenie i aktywizować je. Struktura wykładu jest systematyczna, a jego tok w większym stopniu podporządkowany rygorom logiki. Przedmiotem wykładu jest przeważnie opis złożonych układów rzeczy i procesów zachodzących między tymi procesami i rzeczami o charakterze przeważnie przyczynowo – skutkowym
· Przekonywanie polega na sterowaniu postawami i zachowaniami dziecka
· Praca z tekstem jest jednym z ważniejszych sposobów poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomości. Jest to także skuteczny sposób kontroli i oceny wyników samokształcenia.
b) Oglądowe:
· Pokaz jest to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnieniu ich istotnych cech.
· Modelowanie jest to uczenie się przez obserwację zachowań i osiągnięć innych ludzi, którzy dostarczają przykładu, określonych czynności i sukcesów, które mogłyby być sukcesami naśladowcy.
c) Praktyczne:
· Metoda zajęć praktycznych obejmuje dość szeroki zakres działalności uczniów. Celem jest tu zastosowanie wiedzy do rozwiązywania zadań natury praktycznej. Na plan pierwszy wysuwa się tu rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce. Metoda ta jest także źródłem pogłębiania i zdobywania wiedzy.
· Metoda doświadczenia polega na samodzielnym uzyskiwaniu przez ucznia wiedzy o rzeczywistości.
· Metoda nagrody i kary polega na nagradzaniu uczniów za dobre sprawowanie lub karaniu ich za złe sprawowanie
· Ćwiczenia. Celowe powtarzanie określonych czynności aby doprowadzić do ich ugruntowania, nabrania wprawy w posługiwaniu się nimi czy ich zapamiętania.
3 listopada 2009
KSZTAŁCENIE GRUPOWE
1. Wspólnota dydaktyczna – uspołecznienie motywacji do kształcenia się i uczenia
Cechy wspólnoty dydaktycznej:
- poczucie bezpieczeństwa
- samodzielność
- świadome uczenie się
Autentyzm – autentyczność postawy, bez maski czy postawy obronnej, dziecko działa, ponieważ tego chce
Symulacja – przybliżone odtwarzanie zjawiska lub zachowania danego obiektu za pomocą jego modelu.
2. Rodzaje grup:
· Grupy odniesienia – grupy, do których jednostka odnosi swoje postępowania i z których czerpie wartości i normy. Mogą to być zarówno grupy przynależności pozytywne i negatywne. Możemy się odnosić jeszcze do swojej przeszłej sytuacji lub kategorii zawodowej.
· Grupa zdrowa – nastawiona na osiągnięcie swoich celów, własną pracę i zgodne współdziałanie z otoczeniem
· Grupa chora – unikająca jakichkolwiek wysiłków, przez to obniżająca wartości innych grup i osób
· Grupa zadaniowa – grupa społeczna celowo powołana do zrealizowania konkretnego zadania. Tego typu grupy mają charakter krótkotrwały - istnieją do momentu zrealizowania zadania. Więzi społeczne są w nich sformalizowane i zinstytucjonalizowane, opierają się jedynie na stycznościach rzeczowych.
· Grupa pierwotna – grupa społeczna do której jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter kontaktów nie jest wyspecjalizowany
· Grupa wtórna – charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu określonego celu, do którego zostały powołane.
· Grupa formalna – charakteryzuje się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy.
· Grupa nieformalna – charakteryzuje się płynną, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną.
· Grupa wsparcia - członkowie świadczą sobie różnego rodzaju pomoc, zazwyczaj nieprofesjonalnie i nie jest to pomoc materialna.
Stadia grup:
a) Formowanie - uczniowie obserwują się wzajemnie i próbują pokazać swoją wartość dla wspólnego działania.
b) Burza - rozwija się walka o władzę i pozycję w grupie, a także jej znaczenie wobec nauczyciela
c) Normowanie – grupa uzyskuje spójność potrzebną do skutecznego działania
d) Weryfikacja – refleksja nad osiągnięciami grupy i zmęczenie pracą
3. Społeczne uczenie się – zamierzone lub mimowolne uczenie się określonych postaw, zachowań, czynności przez obserwację i naśladowanie zachowań innych ludzi, pełniących funkcję wzorców (modeli); odgrywa ważną rolę w okresie dzieciństwa.
Wpływ społeczny – Zmiana w zachowaniu spowodowana prawdziwym lub wyobrażonym naciskiem ze strony innych osób
Zasady wpływu społecznego
· Reguła wzajemności
· Zaangażowanie i konsekwencja
· Społeczny dowód słuszność
· Autorytet
· Lubienie i sympatia
· Niedostępność
Grupowe myślenie – proces, który może zachodzić we wszelkich rodzajach grup, prowadzący do obniżenia zdolności do krytycznego myślenia. W miejsce starannych rozważań "za i przeciw" określonym decyzjom, rozpatrywania alternatywnych możliwości, podnoszenia kwestii moralnych, itd. w grupie takiej dominuje troska o ukształtowanie wspólnego poglądu.
Warunki sprzyjające grupowemu myśleniu wg Irvinga Janisa:
· duża spójność grupy podejmującej decyzję,
· izolacja tej grupy od innych, bardziej zrównoważonych, od zewnętrznej informacji i zewnętrznych autorytetów,
· poparcie danego sposobu działania przez przywódcę grupy.
4. Samorządność – podejmowanie określonych decyzji o działaniu grupy przez tę grupę. Jest ona ograniczona przez działanie większych grup formalnych.
Obyczaj grupowy – przyjęty w danej grupie wzór wykonywania czynności uznanych za ważne.
Obyczaje grupowe dotyczą:
· Organizacji uczenia się
· Kontaktów z nauczycielem
· Stosunków między uczniami
5. Granie ról
Rola społeczna – 1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów postępowania.
2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów społecznych. W różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca, matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.
Drama wykorzystuje spontaniczną, właściwą naturze człowieka, ekspresję aktorską oraz skłonność do naśladownictwa i zabawy. Drama uczy samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię i fantazję, wyrabia umiejętność pracy w grupie. Metoda ta pozwala na autentyczny odbiór utworu.
Drama rozwija i wzbogaca słownictwo młodzieży, umożliwia prowadzenie ćwiczeń językowych. Uczniowie muszą nazywać cechy osobowe bohatera, wartościować jego zachowanie, formułować samodzielne sądy i oceny jego postępowania.
6. Narada – wymiana zdań na temat, jak należy postąpić w określonej sytuacji. Jest oparta na słowie i może prowadzić do czynu, ale nie zawsze do niego prowadzi. Często tylko rozładowuje napięcie wywołane wydarzeniami lub zapobiega błędom, jakie mogłyby być popełnione.
Czynne słuchanie – odbiorca próbuje zrozumieć co czuje nadawca lub mówi poprzez swoją wypowiedź. W odpowiedzi na to formułuje swoje zrozumienie własnymi słowami (kodem) i oznajmia je na powrót nadawcy w celu uzyskania potwierdzenia. Odbiorca nie wysyła sądu, opinii, rady, analizy, czy pytania. Czynne słuchanie pomaga dziecku powiedzieć więcej, pójść dalej, ustalić problem i poszukać sposobu jego rozwiązania. W tej technice osoba słuchająca tak operuje słowem aby nie wyrażać własnego zdania.
Burza mózgów – technika wywodząca się z psychologii społecznej, która ma na celu doskonalenie decyzji grupowych. Burza mózgów jest również formą dyskusji dydaktycznej, wykorzystywaną jako jedna z metod nauczania. Zalicza się ją wówczas do metod aktywizujących, która stanowi podgrupę metod problemowych. Jedna z tak zwanych metod heurystycznych.
7. Gra dydaktyczna – rodzaj metod kształcenia należących do grupy metod problemowych i organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego. W tej metodzie uczeń zbiera informacje, pokonuje trudności, rozwiązuje problemy, weryfikuje wyniki, opracowuje strategię, szuka rozwiązań lub je przewiduje, współpracuje z kolegami, nauczyciel pilnuje przestrzegania reguł i jest arbitrem.
Rodzaje gier dydaktycznych:
a) Gry symulacyjne – Łączą w sobie właściwości gier jako takich z właściwościami symulacji. Są to gry, w których działania podejmowane przez graczy przypominają czynności, jakie ludzie wykonują w różnych rzeczywistych sytuacjach w normalnym życiu. Franciszek Szlosek tak charakteryzuje gry symulacyjne:
· odnoszą się do konkretnej rzeczywistości,
· podejmują próbę odtworzenia tej rzeczywistości prowadzącą do ustalenia modelu symulacyjnego o charakterze słownym, matematycznym, przedmiotowym lub technicznym,
· zmuszają do rozpatrywania modelu symulacyjnego „cech, związków, relacji, zdarzeń w nim zawartych w oderwaniu od rzeczywistego kontekstu”.
b) Gry biograficzne – uczeń zapoznaje się wcześniej z biografią danej osoby, a następnie wciela się w tę postać i odpowiada na pytania zadawane przez kolegów i koleżanki.
c) Gry sytuacyjne - służą wyrabianiu u uczniów umiejętności odpowiedniego zachowania się w sytuacjach trudnych. Gry te odnoszą się zazwyczaj do sytuacji fikcyjnych, choć prawdopodobnych
8. Wycieczka - bezpośrednie zaznajamianie uczniów z określonymi przedmiotami, często w ich naturalnym środowisku, zjawiskami i procesami przyrodniczymi, technicznymi, społecznymi i kulturowymi pod kątem widzenia wcześniej ustalonych celów pedagogicznych, wycieczką szkolną nazywamy każde zorganizowane wyjście uczniów poza teren szkoły w celach poznawczych, wychowawczych lub zdrowotno- rekreacyjnych.
Cele wycieczki:
-dokonanie obserwacji np. zjawisk geograficznych
-zaznajomienie uczniów z faktami, które mówią o przeszłości bliższej lub dalszej;
-pogłębianie wiedzy;
-podsumowanie materiału;
-porównanie;
9. Dyskusja – aktywizująca metoda nauczania, której istota polega na zorganizowanej wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na dany temat. Dyskusję jako metodę nauczania stosuje się, gdy chcemy zmobilizować uczniów do oceny faktów, konfrontacji różnych stanowisk, pokazania możliwości różnych rozwiązań problemu i podjęcia decyzji. Metoda ta spełni te zadania pod warunkiem, że jest skuteczna i prowadzi do optymalnego wyniku. Wyróżnia się wiele odmian i wiele technik prowadzenia skutecznej dyskusji. Każda z nich ma inny przebieg i pozwala na kształtowanie różnych umiejętności.
Cele dyskusji:
· Poszerzyć wiedzę uczestników na określony temat
· Pobudzić zainteresowanie wybraną dziedziną, podnieść jej znaczenie dla uczniów
· Nauczyć ich publicznego debatowania, ponieważ dyskusja jest umiejętnością społeczną, którą może zdobyć przez posługiwanie się nią
Cechy wspólnoty dydaktycznej w czasie dyskusji:
· Poczucie własnej wartości
· Odwagi
· Świadome uczenie się
10. Projekt badawczy – należy do grupy metod nauczania, których celem jest inicjowanie samodzielnego uczenia się (tzw. metody aktywizujące). Jest odmianą ® metody projektów. Jego cel dydaktyczny polega na rozbudzaniu w uczącym się umiejętności dostrzegania luk we własnej wiedzy, stawianiu pytań, poszukiwaniu na...
grudzien33