EMIL ZOLA GERMINAL (BN) oprac. JAN NOWAKOWSKI
EMIL ZOLA
- Germinal należy do cyklu Rougon-Macquartów – historii naturalnej i społecznej pewnej rodziny za Drugiego Cesarstwa
* wydany w 1885 r.
* Zola nazwał go „wołaniem współczucia”
* wzbudził duże zainteresowanie, podobnie jak i inne dzieła Zoli
- Emil Zola urodził się 2 kwietnia 1840 r. w Paryżu
- dzieciństwo i wczesną młodość spędził na południu Francji, w Prowansji (w Aix-en-Provence)
- ojciec: * Włoch z Wenecji
* utalentowany inżynier, twórca m.in. kanału zasilającego miasto Aix w wodę
* zmarł wcześnie, pozostawiając rodzinę bez środków na życie
-Emil skończył liceum w Paryżu (bez bakalaureatu = matury) i podjął pracę w firmie wydawniczej Hachette
- dzieła Zoli:
* pierwsza powieść wyszła w 1865 r. (miał 25 lat)
* Teresa Raquin (1867) – bardzo dobre dzieło, choć nie podźwignęło go od razu z nędzy
(1870 r.: wojna fr.-pruska, upadek Drugiego Cesarstwa /1852-1870/, powstanie Komuny Paryskiej)
* przed 1870 r. zaczął cykl powieściowy o rodzinie Rougonów za panowania Nap. III
* La Fortune des Rougon (1871) – pierwszy tom cyklu
* do 1893 ukazywała się mniej więcej jedna powieść na rok (20 sztuk, 5 pokoleń)
* Le Docteur Pascal (1893) – finał cyklu, interpretacja założeń cyklu, gł. koncepcji antropologicznej
- powieści, które wzbudziły kontrowersje:
* L’Assommoir (W matni) 1877
* Nana 1880
* Germinal 1885
* La Terre 1887
* La Bete humaine (Bestia ludzka) 1890
* La Debacle (Klęska) 1892
- pomysł cyklu przywodzi na myśl Komedię ludzką Balzaka, ale Zola wykorzystywał własne założenia światopoglądowe i własny styl pisarski
- cykl obejmuje lata trwania Cesarstwa, ale i lata Trzeciej Republiki (powstałej po upadku Nap.)
- dzieła powstałe po napisaniu cyklu:
* Lourdes (1894), Rzym (1896), Paryż (1898) – trylogia powieściowa „trzech miast”
* Płodność, Praca, Prawda – trzy z „czterech ewangelii” (ostatnią miała być Sprawiedliwość), miały dać jaśniejszą wizję przyszłości, a nie analizę rzeczywistości, ale śmierć pisarza przerwała cykl
- był aktywnym dziennikarzem, publicystą, krytykiem i teoretykiem
* bronił malarstwa impresjonistycznego (gł. Maneta) w swoich artykułach
* impresjonizm w malarstwie miał podobne założenia jak naturalizm w literaturze
- pod koniec życia wystąpił w obronie niesłusznie oskarżonego i skazanego Dreyfusa
* sam naraził się na represje, musiał schronić się na krótko w Wielkiej Brytanii
* Dreyfus doczekał się, dzięki Zoli, rehabilitacji (ale już po śmierci pisarza)
- Zola zmarł na skutek zatrucia czadem 29 września 1902 r.
TEORIA I PROGRAM LITERACKI
- początkowo: dzieje jednej rodziny
* jednostki wydają się różne, ale dzięki prawu dziedziczności posiadają b. ścisłe związki
* podst. cecha tej rodziny to erupcja namiętności (cnót i występków), pęd epoki opanowanej żądzą użycia
* historycznie wywodzą się z ludu, ale wspinają się na wszystkie szczeble społeczne i obrazują dzieje Drugiego Cesarstwa
- ostatecznie: prawda o Francji współczesnej
* Cesarstwo: od początku we krwi, przez zażywanie uciech i despotyzm, podbijanie zbuntowanych miast, po staczanie się w dezorganizację i rozkład oraz koniec we krwi
* studia społeczne: drobny i wielki handel, prostytucja, zbrodnia, ziemia, pieniądz, burżuazja, lud w nędzy przedmieść, lud zbuntowany w wielkich ośrodkach przemysłowych, napór socjalizmu
- koncepcja antropologiczna
* rola dziedziczności, koncepcja czynników determinujących cechy indywidualne człowieka
* cykl miał być dokumentem ujawniającym działanie prawa dziedziczności
- Karol Darwin O pochodzeniu gatunków
* ewolucja gatunków w historii życia na ziemi
* prawo walki o byt – określa przebieg podst. procesów w życiu przyrody
* teorię ewolucji uznano potem m.in. za teorię rozwoju społecznego (teorie przyrodnicze często tak uogólniano w drugiej połowie XIX wieku, bo metodę badawczą stosowaną w przyrodoznawstwie uznano za najwłaściwszą metodę poznania)
* do humanistyki przeniósł ją Hipolit Taine: determinująca rola rasy, środowiska i momentu historycznego w powstawaniu dzieł sztuki
- znaczenie dziedziczności
* Prosper Lucas
* determinujące znaczenie dziedziczności dla struktury fizjologiczno-biologicznej człowieka
- Zola był pod szczególnym wpływem Tainego i Lucasa
* człowiek to wytwór ziemi poddany wszelkim wpływom środowiska
* rozum to tylko jeden z organów
* psychologia to tylko abstrakcja, co najwyżej jakiś ograniczony zakątek fizjologii
- powieść eksperymentalna (teoria wyłożona w szkicu o tej samej nazwie z 1879 r.)
* na podst. metody doświadczalnej w medycynie Claude’a Bernarda
* analogia między pracą badacza w laboratorium a praca pisarza
* pisarz = obserwator + uczony-eksperymentator (scjentyzm)
* obserwator: przedstawia zaobserwowane fakty, określa teren dla postaci i zjawisk
* eksperymentator: każe poruszać się postaciom w określonej historii zdarzeń, aby zobaczyć, że następstwo faktów będzie takie, jakie narzuci determinizm obserwowanych zjawisk
* chodzi o to, by poznać mechanizm zjawisk zachodzących w człowieku, by przedstawić działanie procesów umysłowych i zmysłowych, które są zależne od dziedziczności i warunków otoczenia, by ukazać człowieka żyjącego w środowisku społecznym, które sam wytworzył, które zmienia i wewnątrz którego sam staje się przedmiotem przeobrażeń (badanie problemu zachowania się ludzi, gdy znajdą się w społeczeństwie)
* powieść ta kontynuuje i uzupełnia fizjologię, zastępując studium człowieka abstrakcyjnego przez studium człowieka naturalnego
- Zola nie był prekursorem, ale został przywódcą naturalistów
- naturalizm: odbicie życia codziennego w literaturze, postacie realne, historia prawdziwa każdego z nas; przedłożenie dokumentów życia ludzkiego, a nie tworzenie typów jak idealiści
- czynnik dziedziczności
* ród ukazany w różnych odgałęzieniach (Rougon, Macquart, Mouret, Lantier...)
* stałe instynkty są początkowo ukryte, ale w końcu zwycięskie
* ów moment dojścia do głosu dziedziczności czasem sprawia, że konstrukcja postaci jest mało przekonywująca, bo podporządkowana głoszonej tezie (sztuczne i nieoczekiwane sploty zdarzeń)
- materializm przyrodniczy
* podstawowe znaczenie dla konstrukcji postaci ma biologizm, a dokładniej fizjologizm
* nie interesują go typy i charaktery, ale temperamenty
* postacie nie mają bogatego życia psychicznego, ale też nie są one zredukowane do samej tylko fizjologii
* objawy fizjologii człowieka często ukazywane były w paralelizmie do życia zwierzęcego
- dokumenty życia ludzkiego – czynnik przeważający w konstrukcji powieści Zoli
* pisarz odrzucił imaginację, fantazję, idealizm, subiektywizm (vs. Hugo)
* jak dziennikarz, publicysta-reporter zbierał materiały
* zwiedzał miejsca zdarzeń powieści, rysował mapki topograficzne, poznawał wnętrza
* zapoznawał się ze środowiskiem społecznym: treści rozmów, wyrazy i zwroty
* zwracał się o potrzebne informacje do specjalistów z danych dziedzin
* sporządzał notatki, które zachowały się do dziś
- koncepcja środowiska społecznego
* element kształtujący człowieka
* obserwacja i dokumentacja nie była ważna sama w sobie, ale jako środek poznania i przedstawienia rzeczywistości
* nie opisywał, by opisywać; człowieka po prostu nie można odłączyć od jego środowiska
- Powieść eksperymentalna jest bardzo radykalna w przedstawianiu teorii twórczej Zoli, zaciera elementy inne, które w jego dziełach można dostrzec, jak np. rolę osobowości artysty
- osobowość twórcza artysty
* indywidualność twórcy ma w kreowaniu powieści znaczenie rozstrzygające
* Dzieło sztuki to skrawek natury widziany przez pryzmat temperamentu
* bez temperamentu twórcy, który interpretuje obserwowaną rzeczywistość, wszystkie dzieła byłyby zwykłymi fotografiami
* mimo nacisku na obserwację, eksperyment i dokumenty, Zola nie przeczył spontaniczności działania sił twórczych intelektu i wyobraźni
- Zola miał pomysł na Germinal jeszcze zanim zaczął zbierać materiały, ale – zgodnie ze swą teorią – musiał go skonfrontować z rzeczywistością
NARODZINY POWIEŚCI
- skandal wywołała już poprzednia powieść robotnicza W matni
* środowisko robotnicze, prostytutki, wykolejeńcy i alkoholicy to nie były tematy do lektury wg mieszczaństwa
* jedyny sposób przedstawiania takich społeczeństw to było ukazanie ich w sposób humorystyczny albo „pikantny”
* tymczasem powieść ta miała opowiadać o niszczącym działaniu alkoholizmu w środowisku wielkomiejskiego proletariatu
* w założeniu miał to być naturalistyczny obraz rozwoju nałogu i, w konsekwencji, upadek człowieka (gł. w sensie biologicznym)
* przeważył jednak obraz samego środowiska, jego degeneracji
* zarzucano Zoli demoralizację, ale on odpowiadał, że prawda nigdy nie jest niebezpieczna, pisał, by pokazywać zło, z którym trzeba walczyć (był to krzyk litości dla cierpiących)
- teki robocze Zoli, gł. Notatki z Anzin
* wycinki prasowe, wyciągi z lektury wielu prac, ich streszczenia, notatki pisarza, listy z odpowiedziami na szczegółowe pytania, rękopisy powieści, konspekty, szkice
* w Anzin (zagłębie węglowe na pn. Francji) w lutym 1884 r. wybuchł strajk 12 tysięcy górników
* Zola towarzyszył Alfredowi Giardowi w objeździe osad objętych strajkiem jako jego rzekomy sekretarz, dzięki temu mógł rozmawiać z górnikami i wchodzić do domów
* zwiedził też kopalnie, a końcem lutego 1884 r. opuścił się na głębokość 675 metrów pod ziemię, ubrany w strój roboczy górnika
* tworzył notatki rysunkowe, schematy, plany
* 16 marca 1884 r. miał już wszystkie dokumenty i, zamknąwszy się na wsi, w Medan, zaczął pisać powieść
- Germinal zaczął być publikowany w odcinkach w „Gil Blas” od 26 listopada 1884 r., Zola w tym czasie dopisywał ostatnie fragmenty książki, która w całości wyszła w marcu 1885 r.
SPRAWA ROBOTNICZA
- koncentracja kapitału w rękach 183 osób za czasów Drugiego Cesarstwa
- wzrost przemysłu ciężkiego i kopalnictwa
* górnictwo, przemysł żelaza i stali, zakłady budowy maszyn na czele produkcji
* coraz większe skupienie mas robotniczych, potrzebnych do pracy w kopalniach
- dwie tendencje epoki:
* wzrost ilościowy klasy robotniczej à proletariat robotniczy
* ograniczenie liczby dysponentów kapitału przemysłowego i bankowego à burżuazja
- napięcia społeczne były prostą konsekwencją tych procesów
* Wiosna Ludów w Paryżu została krwawo stłumiona już w czerwcu
* w 1851 r. klasa rządząca zrzekła się swych swobód republikańskich, bo cesarstwo, jako dyktatura, mogło jej zagwarantować utrzymanie robotników w uległości
* po klęsce cesarstwa wybuchło powstanie Komuny Paryskiej, burżuazja uległa armii pruskiej, ale rządowi Thiersa udało się odebrać stolicę z rąk ludu i ograniczyć znów do minimum prawa klasy robotniczej (m.in. prawo do stowarzyszania się)
* w 1880 r. uchwalono amnestię dla pozostałych przy życiu Komunardów, a w marcu 1884 r. zniesiono ustawę Le Chapeliera (z 1719 r.!!!) i przyznano robotnikom prawo do tworzenia związków zawodowych
- ruch robotniczy
* w 1885 r. liczba związków zawodowych wzrosła od 68 do 221
* w 1880 r. powstała Partia Robotnicza (marksistowska, z rosnącymi wpływami grupy drobnomieszczańskiej Brousse’a, tzw. possybilistów) à na kongresie w Hawrze
* w 1882 r. nastąpił rozłam Partii, wyodrębnili się zwolennicy lewicowego, marksistowskiego programu Guesde’a à na kongresie w Saint-Etienne
* w 1866 r. utworzono w Paryżu pierwszą Międzynarodówkę (Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników), którą rząd rozwiązał 20 marca 1868 r.
- w 1869 r. doszło do wybuchu strajku powszechnego w Lyonie
* stanęły maszyny, zamarło życie miasta, strajki objęły zagłębie Loary i okręg pn. (Nord)
* doszło do krwawych starć z wojskiem, wiele ofiar wśród robotników
* Cesarstwo odnowiło Międzynarodówkę (bo grozili mu nie tylko górnicy, ale i liberałowie mieszczańscy), ale wobec nowych strajków, w kwietniu 1870 r. wznowiło akcję likwidacyjną
* w lipcu Cesarstwo upadło, ale władza dalej była w rękach burżuazji (Trzecia Republika) i dopiero w 1884 r. poczyniono pewne ustępstwa na rzecz robotników
* w lutym 1884 r. wybuchł 2-miesięczny strajk w Anzin, który zaalarmował opinię publiczną i skłonił Zolę do wyjazdu na miejsce konfliktu
„NAKAZ SUMIENIA”
- Zola ujawniał prawdę o robotnikach, by przeciwstawić się idealistom, którzy wciąż głosili ludomanię i byli jak lekarz, który kwiatami przysłania agonię swych pacjentów
- pojęcie „republikanizmu” Zola zastępuje stopniowo „socjalizmem”
- akcja jego powieści rozgrywa się między 1866 a 1869 rokiem, choć zarzucano mu, że strajki, o których pisał odpowiadają strajkowi z Anzin
* świat przedstawiony w Germinalu był światem Drugiego Cesarstwa
* ale interpretacja przenikająca tę konstrukcję była dokonana już z perspektywy doświadczeń społeczeństwa Trzeciej Republiki
- „nakaz sumienia” to ukazanie walki klasowej, ale z perspektywy proletariatu, a nie burżuazji
- życie robotników w Germinalu jest ukazane niezwykle realistycznie (wartość płac, długość dnia roboczego, praca kobiet w kopalni, warunki mieszkaniowe, eksploatacja robotników...)
- parodia kształtowania się opinii mieszczańskiej
* „zwiedzanie” kolonii 240 przez pana z rozetką i panią w futrze, pilotowanych przez dyrektorową Hennebeau
* satyryczna konkluzja: gdyby zapytano ich w Paryżu o osiedla robotnicze, będą mogli opowiedzieć o spokoju, obyczajach patriarchalnych, szczęściu, zdrowiu, jest to zakątek, do którego powinni by państwo przyjechać odpocząć w ciszy na świeżym powietrzu; na co pan wykrzyknął z zachwytem: To wspaniałe, wspaniałe!
- powieść ukształtowana jest na zasadzie kontrastu między tą parodią a relacją z życia górników, kontrastu między mieszczańskim dosytem a górnicza nędzą (np. scena przyjęcia delegatów strajkujących przez dyrektorową Hennebeau)
- intencja pisarza: Wzbudzić taką litość, podnieść takie wołanie o sprawiedliwość, by Francja nie pozwoliła się wreszcie pożerać ambicjom garstki polityków, a zajęła się zdrowiem i położeniem materialnym własnych dzieci
...
isabela3