a) System celkowy

- jest pierwszym systemem penitencjarnym jaki wykształcił się w toku rozwoju więziennictwa

- nazwa pochodzi od słowa „cela” ponieważ opierał się na umieszczaniu skazanych w pojedynczych celach; powstał w USA

odmiana pensylwańska - początek tego systemu to rok 1790, kiedy to w Filadelfii w stanie Pensylwania otwarto pierwsze w Stanach więzienie celowe składające się z 30 cel.

- za modelowy zakład penitencjarny tego typu uważa się więzienie wybudowane na planie gwiazdy z punktem obserwacyjnym w środku. Cele wyposażone były w dwoje drzwi na korytarz, miały też drugie prowadzące do zamkniętej przestrzeni, w której więzień mógł przechadzać się samotnie.

System ten polegał na:

- całkowitej izolacji

- wpływ na powstanie tego typu więzień miały poglądy religijnej sekty – KWAKRÓW

- ochronie więźnia przed jeszcze bardziej zdemoralizowanymi więźniami

- skojarzenie z celą klasztorną

Odmiana auburnska - w późniejszych latach pozwalano skazanym pracować w celi, korzystać z książek oraz kontaktować się z członkami organizacji charytatywnych, krewnymi, co do których nie zachodziła obawa wywierania złego wpływu na skazanego

- w latach XX-tych XIX wieku miejscowość Auburn w stanie Nowy York, przeprowadzono eksperyment polegający na tym, że więźniowie zostali podzieleni na 3 grupy, a każda z nich poddana została innemu traktowaniu:

·         grupa I - obejmująca więźniów najbardziej niebezpiecznych, odbywała karę w całkowitym odosobnieniu

·         grupa II - więźniowie odosobnioni przez 3 dni w tygodniu

·         grupa III - przebywający w pojedynczych celach w nocy a w dzień pracowali wspólnie z innymi jednak z nakazem milczenia co miało chronić przed wzajemną demoralizacją.

Po upływie 2 lat od rozpoczęcia tego eksperymentu z 80 więźniów zakwalifikowanych do grypy 1 pozostało tylko 2, pozostali zmarli, postradali zmysły lub popełnili samobójstwo.

b) System progresywny:

- wprowadzony został po raz pierwszy około 1840 r. w wiezieniu na wyspie Norfolk, leżącej u wybrzeży Australii, przez Macenochiego (naczelnik), który podzielił czas wykonywania kary na etapy, przy czym przejście do kolejnego etapu wiązało się z poprawą sytuacji skazanego:

- pierwszy etap wykonywania kary polegał na umieszczeniu skazanego w więzieniu celowym typu pensylwańskiego

- drugi na robotach przymusowych ale bez nakazu milczenia- etap ten podzielony był dodatkowo na kilka klas. Przejście do kolejnej klasy powodowało złagodzenie warunków

- po odbyciu określonej części kary i uzyskaniu odpowiedniej liczby punków więźniowie uzyskiwali prawo do warunkowego przedterminowego zwolnienia.

c) System reformatorów amerykańskich:

- ukształtował się w Stanach pod wpływem modyfikacji systemu progresywnego

- na amerykańskim Kongresie penitencjarnym, który odbył się w 1870 r. stwierdzono, że „ ostatecznym celem postępowania z więźniami powinna być moralna poprawa a nie kara dyktowana uczuciem zemsty”

System reformatorów amerykańskich – wiezienie w Elmirze

W postępowaniu z więźniami należy:

- zmierzać do rozwijania w nich poczucia własnej godności i szacunku dla siebie

- stosować racjonalny system nagród uzależniony od dobrego sprawowania, pracowitość pilność w nauce

- personel więzienny powinien być wyszkolony

- nieokreślony czas trwania kary przeznaczony dla karanych po raz pierwszy w wieku od 16 do 30 lat.

- trzy klasy: czerwona, czarna i niebieska.

- każda klasa miała pomieszczenia o określonym standardzie.

Typy i rodzaje zakładów karnych

Wykonywanie kar pozbawienia wolnści reguluje Kodeks Korany Wykonawczy (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.)

Cel kary pozbawienia wolności:

wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa (art. 67 par. 1).

Zakłady karne podlegają ministrowi sprawiedliwości.

Karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących rodzajach zakładów karnych:

- zakład karny dla młodocianych

- zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy

- zakład karny dla recydywistów penitencjarnychzakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Zakład karny dla młodocianych (art. 84 par. 1)

W zakładzie tym odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia, w uzasadnionych wypadkach skazany może odbywać karę w tym zakładzie po ukończeniu 21 lat. Jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania dorosłych skazanych po raz pierwszy, wyróżniający się dobrą postawą może za swoją zgodą odbywać karę w zakładzie karnym dla młodocianych, korzysta on wtedy z takich uprawnień jak młodociany. Młodociany, któremu pozostało co najmniej 6 miesięcy do końca, nabywa prawa do ubiegania się o warunkowe zwolnienie lub sprawiającego trudności wychowawcze poddaje się badaniom psychologicznym.

Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy (art. 85)

W zakładzie tym osadza się również skazanych odbywających zastępczą karę pozbawienia wolności orzeczoną w tej samej sprawie oraz skazanych na karę pozbawienia wolności nie wymienioną w art. 86.

Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych (art. 86)

- odbywają karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykrocznie umyśle zasadniczą lub zastępcza karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwo lub wykroczenia chyba, że szczególne względy resocjalizacyjne przemawiają za skierowaniem ich do zakładu karnego dla odbywających karę po raz pierwszy.

Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego (art. 94)

- skazany na karę aresztu wojskowego odbywa karę w zakładzie typu otwartego chyba, że szczególne względy przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym innego typu

Zakłady karne w Polsce mogą być organizowane jako zakłady karne typu:

- zamkniętego

- półotwartego

- otwartego

Zakłady te różnią się w szczególności:

- stopniem zabezpieczenia

- stopniem izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami lub uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem

1. ZAKŁAD KARNY TYPU ZAMKNIĘTEGO (art. 90)

- cele mieszkalne skazanych mogą być otwarte w porze dziennej przez określonych zasadach, jeżeli względy bezpieczeństwa nie stoją temu na przeszkodzie

- skazani mogą być zatrudnieni poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania

- zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego

- ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod nadzorem

- skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia a za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego także z odzieży

- skazani mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu a za zgodą dyrektora zakładu karnego wykorzystać je jednorazowo

- widzenie skazanych podlega nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy skazanych w trakcie widzeń podlegają kontroli administracji zakładu

-korespondencja skazanych podlega cenzurze administracji zakładu karnego z wyjątkiem korespondencji o której mowa w art. 8 par. 3, art. 102 pkt. 11, art. 103 par. 1, która może podlegać jedynie nadzorowi

- rozmowy telefoniczne skazanych podlegają kontroli administracji zakładu karnego.

2. ZAKŁAD KARNY TYPU PÓŁOTWARTEGO (art. 91)

- cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogę być zamknięte

- skazani mogą być zatrudnieni po za terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojowania, w tym rożnie na pojedynczych stanowiskach pracy

- skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu szkolnym oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych

- skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym, skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia

- skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego nie częściej niż raz na dwa miesiące, łącznie na okres nie przekraczający 14 dni w roku.

- skazani mogą korzystać z trzech widzeń w miesiącu które za zgodą dyrektora zakładu karnego mogą być połączone

- widzenia skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy skazanych w trakcie widzenia mogą podlegać kontroli administracyjnej zakładu

- korespondencja skazanych może podlegać cenzurze administracyjnej

- rozmowy telefoniczne mogą podlegać kontroli

3. ZAKŁAD KARNY TYPU OTWARTEGO (ART. 92)

- cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte przez całą dobę

- skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego, bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach

- skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych

- organizowanych poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno- oświatowych lub sportowych organizowanych poza terenem zakładu karnego

- skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny, obuwia

- skazany może korzystać z nieograniczonej liczny widzeń

- skazanym w miarę możliwości stwarza się warunki do przygotowania dodatkowych posiłków we własnym zakresie

- korespondencja skazanych nie podlega cenzurze administracji zakładu karnego

- rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli administracyjnej zakładu karnego

- widzenia nie mogą podlegać nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy w trakcie widzenia nie podlegają kontroli administracji zakładu karnego.

Nagrody udzielane skazanym:

- zezwolenie na dodatkowe lub dłuższe widzenie

- zezwolenie na widzenie bez osoby dozorującej

- zezwolenie na widzenie w oddzielnym pomieszczeniu bez osoby dozorującej

- zatarcie wszystkich lub niektórych kar dyscyplinarnych

- pochwała

- nagroda rzeczowa lub pieniężna

- zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru, na okres nie przekraczający jednorazowo 14 dni

- zezwolenie na widzenie bez dozoru, poza obrębem zakładu karnego z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania na okres nie przekraczający jednorazowo 30 godzin

- zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych z zakresu kultury fizycznej i sportu

- zezwolenie na przekazanie osobie wskazanej przez skazanego upominku

- zezwolenie na dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych w zakładzie karnym

- zezwolenie na telefoniczne porozumiewanie się skazanego ze wskazaną przez niego osobą na koszt zakładu karnego.

Kary dyscyplinarne wymierzane skazanym:

- nagana

- pozbawienie wszystkich lub niektórych nie wykorzystanych przez skazanego nagród lub ulg albo zawieszenie ich wykonania na okres do 3 miesiąca

- pozbawienie korzystania z udziału w niektórych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych

- pozbawienie możliwości dostawiania paczek żywnościowych

- pozbawienie lub ograniczenie możliwości robienia zakupów, itp.

Systemy odbywania kar

SYSTEM PROGRAMOWEGO ODDZIAŁYWANIA

- SYSTEM TERAPEUTYCZNY

- SYSTEM ZWYKŁY

1. SYSTEM PROGRAMOWEGO ODDZIAŁYWANIA

- w systemie programowego oddziaływania odbywają karę młodociani, a także skazani dorośli którzy po przedstawieniu im projektu prog. oddział. wyrażają zgodę na współdziałanie w jego organizowaniu i wykonaniu

- w programie oddziaływania ustala się zwłaszcza rodzaje zatrudnienia, nauczania skazanych ich kontakty przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi, wykorzystanie czasu wolnego, możliwość wywiązywania się z ciążących na nich obowiązkach oraz przedsięwzięcia niezbędne dla przygotowania skazanych do powrotu do społeczności

- wykonanie programów oddziaływania podlega okresowym ocenom, programy te mogą ulegać zmianom

- jeżeli skazany dorosły nie przestrzega wymagań ustalonych w programie, to przenosi się go do systemu zwykłego

2. SYSTEM TERAPEUTYCZNY

- w systemie terapeutycznym odbywają karę skazani z niepsychotycznym zaburzeniem psychicznym, upośledzeniem umysłowym a także uzależnieniem od alkoholu, środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni fizycznie wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej

- w systemie tym odbywają również skazani, o których mowa w art. 93 par. 1 k.k. (czyli skazani za przestępstwa w stanie ograniczenia poczytalności)

- jeżeli przemawiają za tym względy lecznicze, wychowawcze w oddziale terapeutycznym mogą odbywać karę także inni skazani za ich zgodą
-karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym wykonuje się przede wszystkim w oddziale terapeutycznym o określonej specjalizacji

3. SYSTEM ZWYKŁY

- w systemie tym odbywają karę skazani, którzy nie zostali zakwalifikowani do systemów poprzednich

- w systemie tym odbywają karę również skazani na zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani karami porządkowymi oraz osoby wobec których zastosowano środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności chyba, że szczególne względy przemawiają za skierowaniem skazanego do innego systemu.

- w systemie tym skazany może korzystać z dostępnego w zakładzie karnym zatrudnienia, nauczania oraz zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych

Podkultura więzienna w zakładach penitencjarnych

Subkultura - podkultura - to określenie pewnych pozaformalnych grup wolnościowych

Podkultura - nieprzepisowe zbiorowisko ludzi funkcjonujących w obrębie wyizolowanego, często sztucznie stworzonego środowiska, tzw. środowiska instytucjonalnego

Hasło subkultura więzienna wydaje się nie oddawać w pełni osobowości tego penitencjarnego zjawiska.

Społeczność więzienna, dwa ośrodki decyzyjne:

·         administracja zakładu karnego

·         struktura podkultury więziennej

Geneza podkultury więziennej

Geneza podkultury więziennej

(dwie koncepcje wyjaśniające powstawanie podkultury więziennej) 

·         deprawacyjna (drugie życie jest rezultatem dolegliwości, nie-domagań wynikających z samego siebie)

·         transmisja

Podkultura przestępcza ? więzienna, przenikają się.

Podział:

·         grypsujący

·         niegrypsujący

·         poszkodowani (cwele)

Tatuaże:

·         jaskółka - utrata wolności

·         symbole więzień

·         tatuaże polityczne

·         LPZD - wewnętrzna część ust - liżę pizdę za dolary

·         mgiełki (kreski) - przynależność do kultury więziennej

·         toczki z lewej strony - przynależność do kultury więziennej

·         toczka z prawej - sutener

·         kower - nakładanie tatuażu

·         kropki na kostkach (dłoń) - lata kary, na przerwach miesiące

·         BKR - boże kopsnij rozumu

·         kreski przedłużające oko (przedłużki) - przedłużenie kary

·         piorun (na czole albo ręku) - szybka ręka w kradzieży

·         sztylet - wspólnota złodziei

·         trzy kropki na środku czoła - lowelas, atrakcyjność przestępcza

·         góra czoła (dwie albo jedna kropka) - mściwy człowiek

·         TAXI - człowiek do wynajęcia

·         na kostce z lewej strony - (schemat kotka) cichy złodziej

·         kropeczki na powiekach - (śpiochy) ? człowiek śpiący wszystko widzący

·         kreseczki (wewnątrz oka) - pewniak

·         kobra - symbol cwaniaków

·         DUX HELL - więzienie jest piekłem

·         SS - szwadrony śmierci

·         pięć kropek na czole z lewej strony albo na rękach lewa nad kostką - wspólnota złodziei

·         pajęczyna - uzależnienie

·         pajęczyna na lewym łokciu bez pająka - 25 lat

·         zamiast łezki serduszko - przywódca więzienny

·         znak firmowych ciuchów - oryginalny człowiek

WŁASCIWOŚCI IZOLACJI WIĘZIENNEJ

Kara pozbawienia wolności oznacza w praktyce skazanie człowieka na izolację w środowisku zamkniętym. Zamknięte środowisko więzienne można - ze względu na jego obiektywne właściwości - uznać za takie, w którym występuje wysokie prawdopodobieństwo powstania sytuacji zdecydowanie niekorzystnych z punktu widzenia człowieka. Próbę bardziej szczegółowego opisu trudności, jakie stwarza jednostce środowisko więzienne, podjął M. Ciosek [C i o s e k, 1987]. Autor powiązał trudności sytuacji izolacji więziennej z czterema aspektami środowiska, jakie wyszczególnia T. Tomaszewski [T o m a s z e w s k i, 1977], a mianowicie z aspektem: stymulacyjnym, funkcjonalnym, przestrzenno-czasowym oraz społecznym środowiska. Omówimy je teraz kolejno.

Pierwszy z wymienionych - aspekt stymulacyjny środowiska więziennego, odnosi się do faktu, że każda sytuacja jest mniej lub bardziej złożonym układem bodźców działających na człowieka. Aspekt stymulacyjny może być punktem wyjścia do podziału sytuacji na sytuacje z niedostateczną stymulacją, sytuacje nadmiernie stymulujące oraz sytuacje pod względem bodźcowym adekwatne do możliwości indywidualnych konkretnego człowieka. Zredukowana ilość oraz mała różnorodność bodźców istniejących w środowisku więziennym pozwala na stwierdzenie, że jest ono środowiskiem niedostatecznie stymulującym przeciętnego więźnia. O występowaniu ograniczonej stymulacji sensorycznej w zakładzie karnym decyduje kilka okoliczności.

Jedną z nich jest architektura zakładów karnych, która ma z założenia uniemożliwiać kontakt uwięzionych ze światem zewnętrznym i jednocześnie ograniczać w sposób maksymalny dopływ bodźców z zewnątrz.

Barwy otoczenia są tą właściwością środowiska, która w normalnych warunkach rzadko bywa przedmiotem koncentracji uwagi i kontemplacji. Cecha ta jednak okazuje się ważna, ponieważ wpływa na ogólne samopoczucie człowieka, jego nastrój i reakcje psychomotoryczne [S t o l p e r, 1977]. Wiadomo, że pewne barwy np. czerwona, pobudzają funkcjonowanie układu nerwowego, inne zaś np. zieleń, przeciwnie - tonizują jego działanie i uspokajają. Trudno zaprzeczyć, że więzienia i ich najbliższą przestrzeń - wewnętrzne podwórka i place spacerowe - cechuje zauważalne ubóstwo barw. Budynki więzienne mają często kolor brudnej cegły, a cele i korytarze są na ogół barwy białej albo mają różne odcienie szarości. Ubóstwo barw w środowisku więziennym jest zdaniem J. Sikory czynnikiem, który w sposób zdecydowanie negatywny wpływa na procesy emocjonalno-motywacyjne oraz stan układu nerwowego więźniów [S i k o r a, 1971].

Z ubóstwem stymulacyjnym środowiska więziennego należy wiązać występowanie nudy - przykrego i na dłuższą metę destrukcyjnego stanu emocjonalnego. Do jej rozprzestrzeniania przyczyniają się właśnie szarość i monotonia przestrzeni więziennej, brak istotnych zmian w środowisku, zrutynizowanie zachowań i zdarzeń oraz stała koncentracja na upływie czasu. Powtarzanie działań często bezsensownych - nie tylko z punktu widzenia więźnia - oraz nuda występują dzień po dniu, tydzień po tygodniu, rok po roku we wszystkich więzieniach świata, nawet w tych z najlepszym żywieniem i najlepszymi warunkami życia. Do nudy prowadzi prawie nieuchronnie również surowa dyscyplina, która jest jednak czymś nieodzownym, by przy ograniczonej przecież liczbie personelu zapewnić porządek w więzieniu i działanie instytucji.

Drugi z wymienionych - aspekt funkcjonalny środowiska więziennego, wiąże się z przekonaniem, że sytuacja jest pewnym układem wartości i możliwości, który może pozostawać w mniejszej lub większej zgodności z indywidualnym systemem wartości i subiektywnym układem możliwości. Z indywidualnym systemem wartości i możliwości przeciętnego więźnia są zazwyczaj niezgodne dolegliwości izolacji więziennej. Często cytowaną listą takich dolegliwości więziennych jest lista autorstwa G.M. Sykesa [S y k e s, 1958].

Pierwszą i najbardziej oczywistą dolegliwością jest pozbawienie wolności, a tym samym ograniczenie swobody działania i możliwości kontaktów z bliskimi i znajomymi. Swoboda ta ograniczona jest nie tylko do terenu zamkniętego murami, ale także wewnątrz tego terenu przez istniejący system przepustek i krat. Istotnym aspektem utraty wolności są odczucia związane z sytuacją naruszającą więzi z dotychczasowym otoczeniem, a więc świadomość, że wyrządziło się krzywdę najbliższej rodzinie i stąd obawa o jej los, oraz lęk przed jej negatywną oceną, a dalej obawa o opinię sąsiadów i znajomych oraz ewentualny wstyd wobec nich, żal za utraconą pracą itp. [P a n e k, 1968].

Drugą dolegliwością więzienia jest pozbawienie możliwości udogodnień materialnych i usługowych. Dolegliwość ta bywa w subiektywnym odczuciu skazanych oceniana bardzo różnie, a zależy to zapewne od sytuacji materialnej, jaką miał skazany przed uwięzieniem. W warunkach izolacji, zresztą nie tylko więziennej, istotnego znaczenia nabierają potrzeby w zakresie żywienia. Poważne uchybienia w tym zakresie wzbudzają nie tylko indywidualną frustrację, ale stwarzają podłoże do zbiorowych wystąpień przeciwko istniejącemu porządkowi [W a l i g ó r a, 1984]. Bardzo uciążliwe są także niekorzystne warunki mieszkaniowe, takie jak np. zła wentylacje, wilgoć, brak światła, hałas oraz przeniesienia z celi do celi [L e w a n d o w s k i, 1975].

Kolejną i, jak się sądzi, najbardziej przykrą dolegliwością więzienia jest pozbawienie skazanego możliwości kontaktów heteroseksualnych. Długotrwały pobyt w jednopłciowej społeczności kształtuje, szczególnie u młodych więźniów, nieadekwatny obraz samego siebie, a w pewnych przypadkach prowadzi do nieodwracalnych zaburzeń w sferze seksualnej [G i z a, M o r a s i e w i c z, 1968].

Czwartą wyszczególnioną przez G.M. Sykesa dolegliwością więzienną jest pozbawienie skazanego autonomii, a więc możliwości dokonywania wyboru i podejmowania decyzji. Surowy regulamin i napływające rozkazy czynią z więźnia bezwolny i bezsilny przedmiot oddziaływań innych - także dlatego, że nie podaje mu się powodów takich czy innych decyzji. Dodatkowo, przynajmniej dla niektórych skazanych osób istotną dolegliwość stanowi duże ograniczenie w zakresie możliwości decydowania o swojej...