biuletyn IPN nr 12 (107) - XII 2009.pdf - ∞ ∞ IPN (buttergirl) - megur

NR 12 (107)

grudzień

2009

BIULETYN

Dodatek

płyta DVD z filmem:

Marsz Wyzwolicieli

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

NIEMCY

ROSJA

kontra

POLSKA

numer indeksu 374431

nakład 10000 egz.

cena 7 zł (w tym 0% VAT)

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIAŁYSTOK

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. (0-85) 664 57 03

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. (0-58) 660 67 00

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. (0-32) 609 98 40

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. (0-12) 421 11 00

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. (0-81) 536 34 01

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. (0-42) 616 27 45

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. (0-61) 835 69 00

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. (0-17) 860 60 18

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. (0-91) 484 98 00

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. (0-22) 526 19 20

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. (0-71) 326 76 00

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Filip Musiał,

Barbara Polak, Leszek Próchniak, Jan M. Ruman, Andrzej Sujka, Norbert Wójtowicz

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl

Andrzej Sujka – sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-39), andrzej.sujka@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graﬁ czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Wojciech Czaplicki; korekta: Beata Stadryniak-Saracyn

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: „2 K” s.c., ul. Płocka 35/43, 93-134 Łódź

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIULETYN

NR 12 (107)

GRUDZIEŃ

2009

SPIS TREŚCI

ROZMOWY BIULETYNU

Na Wschodzie bez zmian?

Z Andrzejem Nowakiem rozmawia Barbara Polak ............................. 2

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Dominik Smyrgała – Pokazowa lekcja dezinformacji.

Premier Putin na Westerplatte .............................................................. 11

Władysław Bułhak – Krótki kurs dezinformacji .............................................. 14

Marek Kornat – Polska polityka zagraniczna 1932–1939.......................... 33

Bogdan Musiał – Pakt o agresji między Hitlerem a Stalinem ...................... 47

Sławomir Dębski – Dziwny sojusz. Współpraca sowiecko-niemiecka

w latach 1939–1941 ..................................................................................... 54

Artur Patek – Alĳ a bet. Z kart stosunków polsko-żydowskich

w II Rzeczypospolitej .................................................................................... 73

Sławomir Radoń – Rewindykacja polskich archiwaliów z Rosji..................... 79

SYLWETKI

Sławomir Kalbarczyk – Twarzą zwrócony ku Polsce.

Józef Beck (1894–1944) .............................................................................. 85

ROCZNICE

Antoni Dudek – „Bez pomocy nie damy rady” ................................................. 92

Grzegorz Waligóra – Konfederacja Polski Niepodległej 1979–1989 ......... 101

Grzegorz Wołk – Polska Partia Niepodległościowa....................................... 107

ZMARLI

Marcin Urynowicz – Pamięci Marka i Aliny Edelmanów ................................ 112

Marcin Gugulski – Piotr Zakrzewski „Podziomek” (1953–2009) .............. 115

Na okładce: Spotkanie oﬁ cerów Armii Czerwonej i Wehrmachtu we wrześniu 1939 r. na wschodnich

terenach Rzeczypospolitej, fot. AIPN.

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

NA WSCHODZIE BEZ ZMIAN?

Z ANDRZEJEM NOWAKIEM ROZMAWIA BARBARA POLAK

B.P. – Na Westerplatte od premiera Rosji dowiedzieli-

śmy się, że Polska jest agresorem. To „odkrycie” po-

przedziła rosyjska propaganda o tajnych polsko-nie-

mieckich porozumieniach skierowanych przeciw Rosji

i polskiej odpowiedzialności za wybuch II wojny świa-

towej. Pomińmy moralną ocenę tych oskarżeń. War-

to natomiast zastanowić się, czy w dwudziestowiecz-

nej historii wzajemnych stosunków zostały popełnione

w polskiej polityce wschodniej jakieś błędy, których

współczesna oﬁ cjalna antypolska fobia jest konse-

kwencją. Czy też po prostu rosyjska wrogość w odnie-

sieniu do Polski jest „odwieczna”?

A.N. – Momentem, do którego wracają Rosjanie i Polacy in-

teresujący się historią wzajemnych stosunków, jest rok 1919

i toczące się wówczas rozmowy wysłannika Józefa Piłsudskie-

go, por. Ignacego Boernera, z delegatem Włodzimierza Lenina

– Julianem Marchlewskim.

Przypomnĳ my w skrócie, jak wówczas, w roku 1919, wy-

glądała sytuacja. Trwała wojna polsko-bolszewicka. W Rosji

toczyła się, wojna domowa. Najsilniejszy z generałów białej

Rosji, Anton Denikin, na przełomie lata i jesieni był – jak się

wydawało – najbliższy sukcesu. Prowadził ofensywę, która

zbliżyła się do Moskwy na odległość mniej więcej 300 km.

W tym czasie z inicjatywy sowieckiej w Białowieży i Mikaszewiczach trwały polsko-bolsze-

wickie rokowania. Upoważnieni przez Piłsudskiego wysłannicy zgodzili się na rozejm, co

sprawiło, że bolszewicy mogli przenieść z polskiego frontu ponad 40 tys. żołnierzy i skiero-

wać ich przeciw Denikinowi. Z tego, że Polska nie wsparła białej armii, nie pospieszyła na

pomoc Denikinowi, Aleksander Sołżenicyn uczynił w jednym ze swoich szkiców z 1974 r.

główny zarzut pod naszym adresem. Znacznie wcześniej, w 1956 r., taki zarzut pod adre-

sem Piłsudskiego postawił Józef Mackiewicz. Powrócił do niego w Zwycięstwie prowoka-

cji . Rokowania w Mikaszewiczach nie zakończyły się formalnie żadnym rozejmem – sprawa

rozbiła się o Ukrainę, na której uniezależnienie bolszewicy absolutnie nie chcieli się zgo-

dzić. Samo jednak podtrzymywanie rozmów ze stroną sowiecką w trudnym dla niej mo-

mencie wojny domowej okazało się korzystne dla czerwonych.

B.P. – Gdyby nie doszło do tego przemieszczenia wojsk bolszewickich, czy rzeczy-

wiście historia wyglądałaby inaczej? Czy biali mieli szansę na zwycięstwo? A jeśli

tak, czy pozwoliliby Polsce na niepodległość?

A.N. – Ostatnie pytanie przenosi rozmowę na inną płaszczyznę – co było lepsze dla Pol-

ski? Odsuwając na chwilę na bok tę kwestię, zastanówmy się, czy gdyby Polska wówczas

nie podjęła rozmów i bolszewicy nie przesunęliby swoich żołnierzy do walk przeciw Deniki-

nowi, to biali mogliby wygrać? To, że czerwoni wygrali dzięki Piłsudskiemu, jako pierwszy

ogłosił Denikin – oczywiście, by usprawiedliwić swoją klęskę. To oskarżenie pod adresem

Polski wraca w pracach wielu współczesnych historyków rosyjskich. Pierwszym ważnym ar-

gumentem w tej sprawie – przemawiającym raczej przeciw takiemu oskarżeniu – jest pro-

ste zestawienie sił. Armia Czerwona w tamtym momencie liczyła mniej więcej 3,5 mln żoł-

nierzy. Po stronie białych było nieco ponad 550 tys. żołnierzy. Należy pamiętać, że wojska

były rozproszone w różnych miejscach Rosji, gdzie toczyły się walki. Można więc zadać py-

tanie, czy przy tak gigantycznej liczebnej przewadze bolszewicy mogli przegrać wojnę do-

mową, nawet gdyby zabrakło w niej żołnierzy przesuniętych z frontu polskiego? Sądzę, że

odpowiedź nasuwa się sama, choć oczywiście nie ma ona mocy argumentu ostatecznego,

bo historia nie jest nauką eksperymentalną i nie da się powtórzyć tego doświadczenia tak,

byśmy mogli sprawdzić: co by było, gdyby…

B.P. – Poza tym rodzi się kolejne, jeszcze ważniejsze pytanie – czy Polacy mieli po-

wody, żeby sprzymierzyć się z białymi Rosjanami?

A.N. – Nastawienie białych do sprawy polskiej nie pozostawiało specjalnie pola mane-

wru. Zarówno gen. Anton Denikin, jak i jego formalny zwierzchnik, adm. Aleksander Koł-

czak, uważali, że Polska może istnieć tylko w granicach Kongresówki. Uważali, że Polacy,

wkraczając do Wilna lub do Lwowa, powinni instalować tam dwugłowego orła i rosyj-

ską administrację państwową (przypomnę, że Lwów nigdy wcześniej nie należał do Impe-

rium Rosyjskiego). Dla całego ówczesnego spektrum polskiej opinii społecznej było to nie

do przyjęcia. Żadne partie polityczne, poza komunistami, nie dopuszczały takiej możliwo-

ści, żeby Wilno było miastem, do którego mają wrócić Rosjanie, czy żeby zainstalowali się

we Lwowie. W tym sensie Piłsudski nie realizował jakiejś własnej, obłąkańczej polityki – jak

twierdzą niektórzy – ale wyrażał nastawienie całej polskiej opinii publicznej, że na takich

warunkach nie da się porozumieć z białą Rosją.

B.P. – Byli przecież jeszcze inni Rosjanie, poza białymi i czerwonymi. Czy próbowa-

no z nimi rozmawiać?

A.N. – To byli tzw. eserowcy, czyli socjaliści-rewolucjoniści, najpopularniejsza partia w Rosji,

która wygrała tam jedyne demokratyczne wybory – jesienią 1917 r. Piłsudski jeszcze przed

I wojną światową liczył, że to oni ostatecznie wygrają walkę o władzę w Rosji. W 1919 r.

spodziewał się, że w wojnie domowej biali i czerwoni wzajemnie się wykrwawią. Przeliczył

się – wygrali bardziej zdeterminowani i bardziej brutalni bolszewicy. Można się zastana-

wiać, co byłoby, gdyby eserowcy jednak wygrali w Rosji; gdyby Piłsudski miał za „partne-

ra” nie Lenina, tylko przywódcę socjalistów-rewolucjonistów Wiktora Czernowa lub Borysa

Sawinkowa. Bez większego ryzyka można przyjąć, że byłoby to bez porównania lepsze i dla

Rosji, i dla świata. Byłoby to również znacznie lepsze dla Polski, ponieważ eserowcy wspie-

rali ideę – i chcieli ją realizować z powodów zasadniczych, a nie tylko taktycznych – fede-

ralnej struktury państwa rosyjskiego. Oznacza to, że zakładali dość dużą dozę rzeczywistej

autonomii dla nierosyjskich państw czy narodów imperium, zwłaszcza dla Ukrainy. Z całą

pewnością – w przeciwieństwie do białych – nie była to partia, która myślała o scentralizo-

wanej strukturze Imperium Rosyjskiego. Niepodległa, choć mała terytorialnie Polska, obok

przekształconej w federację autonomicznych republik, demokratycznej Rosji – to była per-

spektywa, jaką otwierałaby władza eserowców w Moskwie i Piotrogrodzie.

B.P. – W jakich granicach byłaby ta Polska?

A.N. – W granicach Królestwa Kongresowego (oczywiście wraz z Galicją Zachodnią

i tym, co udałoby się odebrać II Rzeszy). W publicystyce z lat 1919–1920 r., zwłaszcza

w roku 1920, Czernow i inni emigracyjni przywódcy eserowscy bardzo krytykowali swojego

biuletyn IPN nr 12 (107) - XII 2009.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: