ROZDZIAŁ III- FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
I.Czynniki określające funkcje finansów publicznych w gospodarce rynkowej
Wśród przyczyn, które determinują funkcję finansów publicznych wyróżnia się czynniki:
1. społeczno-polityczne
2. ekonomiczne
Do czynników społeczno – politycznych zalicza się:
- zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa
- ochronę grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie w znacznym stopniu niezależnych
- uaktywnienie lokalnych społeczności
Przesłanki tworzenia funduszy publicznych
Główną przyczyną gromadzenia funduszy publicznych przez państwo jest istnienie potrzeb zbiorowych, które zgłaszane są przez ogół społeczeństwa lub przez jego większość. Natomiast rolą państwa jest dostarczanie odpowiednich dóbr i usług, które zaspokoją te potrzeby. Klasyczne potrzeby to bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, funkcjonowania administracji publicznej oraz służb dyplomatycznych. Inne, traktowane w odmienny sposób, to potrzeby związane w edukacją i ochroną zdrowia. Mogą być zaspokajane indywidualnie lub zbiorowo.
Ze względu za zbiorowe zaspokajanie potrzeb, istnieje podział dóbr (które zaspokajają te potrzeby) na:
1. dobra publiczne – takie, dzięki którym zaspokajane są potrzeby całego społeczeństwa (utrzymanie szlaków komunikacyjnych, ochrona przyrody). Użyteczność tych dóbr jest niezależna od sytuacji materialnej obywatela. Zawsze finansowane ze środków publicznych.
2. dobra społeczne – takie, które ze względu na cechy fizyczne mogą zaspokajać indywidualne potrzeby obywateli z ich środków prywatnych (lub w części lub w całości ze środków publicznych). Typowy przykład: usługi oświatowe i zdrowotne.
Niesprawiedliwy podział dochodów
Mechanizm rynkowy nie zapewnia sprawiedliwego podziału dochodu narodowego. Nie gwarantuje grupom ekonomicznie najsłabszym możliwości otrzymania określonych świadczeń socjalnych. Brak ingerencji państwa w tej sprawie może prowadzić do niepokojów społecznych i zaburzeń politycznych.
Terytorialne zróżnicowanie rozwoju gospodarczego
Rozkład aktywności gospodarczej w poszczególnych krajach zróżnicowany jest terytorialnie. Szczególnie odzwierciedla się to w wielkości dochodów przypadających na osobę w jednostkach wyznaczonych prze strukturę administracji samorządowej kraju. Może to prowadzić do nierówności rozwojowych. Dlatego wyprowadza się potrzebę udziału państwa w wyrównywaniu różnic dochodowych tak, aby dostęp do dóbr publicznych i społecznych był niezależny od miejsca zamieszkania.
Do czynników ekonomicznych zalicza się:
- łagodzenie cyklu koniunkturalnego
- dostosowanie struktury podaży do struktury popytu
- dostęp do wiarygodnej informacji rynkowej
- likwidowanie tzw. negatywnych efektów działalności gospodarczej
Niedostateczny wzrost gospodarczy
Mechanizm rynkowy działa samoczynnie, co prowadzi do powstawania okresowo powtarzających się zakłóceń między poziomem a dynamiką efektywnego popytu i podaży. W wyniku tego procesy gospodarcze przebiegają z różnym natężeniem. Zatem państwo jest zmuszone, aby złagodzić przebieg cyklu koniunkturalnego.
Nierówny dostęp podmiotów do pełnej i wiarygodnej informacji rynkowej
Warunkiem aktywności gospodarczej podmiotów jest pełny i łatwy dostęp do informacji, szczególnie tych dotyczących sytuacji makroekonomicznej państwa i regionu, polityki kursowej i dochodowej, gwarancji rządowych itp. Rynek, który funkcjonuje samodzielnie nie daje gwarancji równego dostępu wszystkim podmiotom do informacji. Zatem źródłem informacji powinny się stać organy publiczne związane z systemem sprawowania.
Degradacja środowiska naturalnego
Kolejnym ważnym czynnikiem jest stan infrastruktury i środowiska naturalnego. Państwo próbuje obciążać odpowiednie przedsiębiorstwa kosztami negatywnych ubocznych efektów ich działalności, ale często ustalenie stopnia odpowiedzialności danego podmiotu za zanieczyszczenie środowiska jest trudne. W związku z tym państwo część zasobów jest zmuszona przeznaczyć właśnie na te cele.
II.Rodzaje funkcji finansów publicznych
W świetle przyczyn ekonomicznych i społeczno-politycznych, finansom publicznym przypisuje się kilkanaście funkcji: alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna, skarbowa, ustrojowa, demokratyczna, kontrolna, bodźcowa, planowania, prawna, kredytowa, administracyjna, koordynacyjna.
Te najważniejsze to: alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna.
Profesor Ziółkowska :-), prócz trzech najważniejszych, opisuje dwie z nich:
- funkcja ustrojowa – określa zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w sprawach budżetu państwa, a także stopnia decentralizacji władzy i decentralizacji gospodarowania funduszami publicznymi. Debaty budżetowe powinny być podstawą do oceny całej działalności rządu i władz samorządowych.
- funkcja demokratyczna – polega na interesowaniu się i wpływie społeczeństwa na procesy gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Szczególnie wydatki o charakterze transferowym skupiają uwagę obywateli. Jednocześnie chcą trafnie wybrać przedstawicieli do parlamentu i samorządów.
Funkcja alokacyjna (w odniesieniu do wydatków)
Alokacyjna funkcja finansów publicznych polega na kształtowaniu podziału czynników wytwórczych między sektor publiczny a sektor prywatny oraz w ich ramach. Jej realizacji służą zarówno wydatki, jak i dochody. Jednak podatki oddziałują na alokację środków w ramach sektora prywatnego tylko pośrednio. Zasadniczym odzwierciedleniem funkcji alokacyjnej jest strona wydatkowa funduszy publicznych. Jest ona bezpośrednio związana z wytwarzaniem przez sektor finansów publicznych określonych dóbr publicznych i społecznych. Przeznaczona na nie część wydatków wyraża faktyczny udział sektora publicznego w produkcie społecznym. Część wydatków natomiast jest transferowana do sektora prywatnego poprzez pomoc socjalną, subsydia itd.
Tutaj rola finansów publicznych polega na realokowaniu środków w ramach samego sektora prywatnego.
O skali alokacji świadczy głównie relacja wysokości wydatków publicznych do PKB oraz ich struktura.
Funkcja redystrybucyjna (w odniesieniu do dochodów)
O ile funkcja alokacyjna odnosi się przede wszystkim do podziału dochodów, o tyle funkcja redystrybucyjna do ich gromadzenia. Obie funkcje są ze sobą powiązane, przez co często są uważane za tożsame. Jednak przyjmuje się funkcja redystrybucyjna wskazuje, jaka część wytworzonego dochodu podlega redystrybucji przez władze publiczne. Stopę redystrybucji mierzy się relacją dochodów publicznych, a czasami tylko dochodów podatkowych do PKB.
Kontrowersje wokół alokacyjnej i redystrybucyjnej funkcji finansów publicznych
Procesy związane z tymi funkcjami budzą liczne kontrowersje wśród teoretyków i praktyków, ponieważ wpływają one nie tylko na poprawę zabezpieczenia finansowego jednych podmiotów kosztem innych, ale i determinują przebieg procesów gospodarczych.
Funkcja stabilizacyjna (w odniesieniu do całej gospodarki)
Polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków do oddziaływania na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej, tak aby przeciwdziałać lub łagodzić skutki występowania wahań koniunkturalnych. Zadaniem funkcji stabilizacyjnej jest dążenie do tego, aby w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego jednocześnie stabilizować ceny, osiągnąć wysoki poziom zatrudnienia oraz równowagę w kontaktach gospodarczych z zagranicą.
Stabilizacja cen – jest podstawą do zrównoważonego i długookresowego wzrostu. Brak stabilizacji cen poszerza obszar niepewności w gospodarce, zmniejsza skłonność do oszczędzania, a inflacja poglębia nierówności dochodowe.
Wysoki poziom zatrudnienia- bywa różnie interpretowany. Pełne zatrudnienie oznacza, iż wszyscy, którzy poszukują pracy, przy istniejących stawkach płac, mogą ją znaleźć. W praktyce jako sytuacja naturalną przyjmuje się występowanie pewnego poziomu bezrobocia (ludzie nie mogą lub nie chcą pracować, są w trakcie zmiany pracy). Jednak w większości krajów bezrobocie jest jednak wyższe od stopy, którą można uznać za naturalną. Powszechnie przyjmuje się, że wysokość jest uzależniona od poziomu i tempa wzrostu gospodarczego. Pozostałe przyczyny to między innymi: ograniczona mobilność siły roboczej, ograniczona elastyczność popytu na pracę, niska elastyczność płac.
Równowaga zewnętrzna – polega na osiągnięciu takiego poziomu relacji gospodarczych z zagranicą, że nie wywołują one negatywnych skutków dla rozwoju wewnętrznego danego systemu. Najczęściej stosowanymi wskaźnikami służącymi do pomiaru stopnia relacji równowagi zewnętrznej są wielkości charakteryzujące bilans płatniczy danego kraju, a szczególnie jego saldo obrotów bieżących. Główną przyczyna narastającego deficytu obrotów bieżących była przede wszystkim większa dynamika importu niż eksportu w handlu zagranicznym Polski.
Miernikiem odzwierciedlającym stan gospodarki jest indeks zmian realnego PKB.
Funkcję stabilizacyjną realizują zarówno władze centralne, jak i samorządowe, wykorzystując dochody i wydatki publiczne. Ważna jest przy tym ich wysokość, struktura i saldo.
1
ZARZADZANIE-WSB