Wpływ kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego na znajomość zasad pomiaru ciśnienia tętniczego.pdf

P R A C A O R Y G I N A L N A

Hanna Grabowska 1 , Władysław Grabowski 1 , Michał Grzegorczyk 1 ,

Aleksandra Gaworska-Krzemińska 1 , Dariusz Świetlik 2 , Krzysztof Narkiewicz 3

1 Pracownia Umiejętności Pielęgniarskich, Katedra Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

2 Wydziałowe Studium Informatyki Medycznej i Biostatystyki, Wydział Lekarski Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

3 Zakład Nadciśnienia Tętniczego, Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii, Wydział Lekarski Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

pływ kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie

pielęgniarstwa rodzinnego na znajomość

zasad pomiaru ciśnienia tętniczego

The influence a community nursing course has on the selected knowledge

of nurses with regard to rules for measuring blood pressure

STRESZCZENIE

Wstęp. Nadciśnienie tętnicze stanowi ważną przyczynę chorobowości i śmiertelności na świecie, należy zarazem do najprostszych do

rozpoznania czynników ryzyka, stąd dokonywanie prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego pozostaje nadal kluczową umiejętnością

zawodową współczesnej pielęgniarki.

Cel pracy. Ukazanie wpływu kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego na stopień znajomości wybranych zasad

obowiązujących podczas dokonywania gabinetowego pomiaru ciśnienia tętniczego (BP).

Materiał i metody. Badaniem objęto 186 osób (wiek x = 41,7 roku, staż pracy x = 20 lat), w tym 73 osoby pracujące na stanowisku pielęgniar-

ki rodzinnej, które ukończyły kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego (KPR), 47 osób — pracujących w podstawowej opiece

zdrowotnej (POZ) — bez kursu oraz 66 osób, zatrudnionych poza POZ, ale z ukończonym KPR. W badaniu, przeprowadzonym w latach 2007–

–2008, wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, technikę ankietową i posłużono się kwestionariuszem ankiety konstrukcji własnej.

Obliczenia statystyczne przeprowadzono przy użyciu pakietu STATISTICA, version 8.0., za poziom istotności przyjęto p £ 0,05.

Wyniki. Respondenci wykazali wysoki poziom wiedzy na temat wpływu czynników, które należy ograniczyć przed pomiarem BP. Połowa

badanych prawidłowo wskazała zalecaną prędkość wypuszczania powietrza z mankietu, a poprawne usytuowanie jego dolnego brzegu —

34,4% ankietowanych. Wpływ szerokości mankietu na wartość BP poprawnie zaznaczyło zaledwie 12,9%. Wykazano występowanie staty-

stycznie istotnych różnic poprawnych odpowiedzi w zależności od ukończonego KPR (p = 0,0395).

Wnioski. Badani respondenci prezentowali ogółem średni poziom znajomości reguł obowiązujących podczas pomiaru BP — wyższy w grupie

osób, które ukończyły KPR. Konieczne jest regularne, uaktualniające szkolenie pielęgniarek w celu przestrzegania zasad pomiaru BP.

Problemy Pielęgniarstwa 2009; 17 (3): 199–204

Słowa kluczowe: zasady pomiaru ciśnienia tętniczego, pielęgniarstwo rodzinne

ABSTRACT

Introduction. High blood pressure has become an serious cause of disease and death in the world despite the fact that it is one of the

easiest symptoms to recognize. This is why correctly measuring blood pressure remains a key professional skill for the modern nurse.

Aim of research. To show the influence a community nursing course has on the degree of knowledge about selected rules recommended

while measuring blood pressure in an ambulatory or GP surgeries.

Materials and methods. This research is based on 186 people (average age 41.7; average work experience 20 years) of whom 73 work as

community nurses having finished a community nursing course, 47 work in GP surgeries without a course, and 66 work in other environments

having finished a community nursing course. The research was carried out in 2007–2008 using diagnostic survey questionnaires. The rese-

arch tool was our own questionnaire. The statistical analysis was carried out using the STATISTICA programme, version 8.0, a p value £ 0.05

was regarded as significant.

Adres do korespondencji: mgr piel. Hanna Grabowska, Pracownia Umiejętności Pielęgniarskich, Katedra Pielęgniarstwa GUMed,

ul. Do Studzienki 38, 80–227 Gdańsk, tel./faks: (0 58) 349 12 92, e-mail: hanna.grabowska@amg.gda.pl

199

PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 3

Results. Those questioned showed a high level of knowledge about the influence of factors which should be reduced before measuring blood

pressure. Half of those questioned correctly identified the recommended speed of deflation of air from the cuff, while 34.4% knew where to

correctly place the lower edge of the cuff. The influence of the width of the cuff on blood pressure values was correctly given by just 12.9% of

people. The results show a statistically significant difference in correct answers depending on a finished community nursing course (p = 0.0395).

Conclusion. Those questioned showed an average level of knowledge about the rules recommended while measuring blood pressure – it

was higher in the group of people who had taken the community nursing course. It is vital to have frequent, regular and up-to-date training

for nurses in order to follow the rules for measuring blood pressure.

Nursing Topics 2008; 17 (3): 199–204

Key words: rules for measuring blood pressure, community nursing

Wstęp

Nadciśnienie tętnicze stanowi ważną przyczynę cho-

robowości i śmiertelności u ludzi na świecie. Podwyż-

szone wartości ciśnienia tętniczego zwiększają ryzyko

rozwoju zaburzeń sercowo-naczyniowych, w tym: uda-

ru mózgu, choroby niedokrwiennej serca i niewydol-

ności nerek [1–10].

Gabinetowy (standardowy, kliniczny) pomiar ciśnie-

nia tętniczego (BP, blood pressure ) oznacza pomiar do-

konywany przez lekarza lub pielęgniarkę, wykonywa-

ny sfigmomanometrem rtęciowym lub sprężynowym,

z zastosowaniem osłuchiwania tętnicy metodą Korot-

kowa. Pomiaru wartości ciśnienia tętniczego można

również dokonywać przy użyciu półautomatycznych

aparatów oscylometrycznych, które ze względu na za-

kaz stosowania rtęci, prawdopodobnie będą miały co-

raz szersze zastosowanie [1, 2].

Gabinetowy pomiar wartości BP, z uwagi na bezpie-

czeństwo, niski koszt i szeroką dostępność, uznawany

jest za najważniejsze badanie przesiewowe w kierunku

rozpoznawania nadciśnienia tętniczego [11–15]. Pomiar

BP stanowi kluczową umiejętność zawodową pielę-

gniarki, w tym pracującej w podstawowej opiece zdro-

wotnej (POZ).

Eksperci wielu towarzystw naukowych zarówno

europejskich [1–5], jak i amerykańskich [6–7] opra-

cowali szereg zaleceń dotyczących metodologii po-

miarów ciśnienia tętniczego, które często nie są

zgodne we wszystkich szczegółach, ale łączy je kil-

ka wspólnych ogólnych reguł. Prawidłowo przepro-

wadzony pomiar BP przesądza o dokładności uzy-

skanego wyniku. Właściwej techniki pomiarów na-

ucza się w toku kształcenia pielęgniarek bardzo

wcześnie, ale w praktyce zasady te są rzadko prze-

strzegane.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w latach 2007–2008 i ob-

jęto nimi 186 osób, w tym 185 kobiet (99,5%) i 1 męż-

czyznę, w wieku 23–55 lat (x = 41,7, SD [ standard de-

viation ] = 6,2). Wśród respondentów przeważali

mieszkańcy miast (147 osób — 79%). W związku mał-

żeńskim pozostawało 170 osób (91,4%). Staż pracy

w zawodzie wahał się od 4 do 34 lat (x = 20, SD = 6,8).

W POZ zatrudnionych było 120 osób (64,5%), w tym

na stanowisku pielęgniarki rodzinnej 73 osoby (39,2%),

które ukończyły KPR (stanowiący wyodrębnioną gru-

pę 1), 47 osób (25,3%) zatrudnionych w POZ, bez ukoń-

czonego KPR (grupa 2) oraz 66 osób (35,5%) pracują-

cych poza POZ, które ukończyły KPR (grupa 3).

Uczestnicy badania nie posiadali wyższego wykształ-

cenia kierunkowego (zarówno licencjackiego, jak i ma-

gisterskiego), natomiast 8 respondentów (4,3%) ukoń-

czyło studia pierwszego stopnia, a 14 (7,5%) — studia

magisterskie w dziedzinach innych niż pielęgniarstwo.

Sześć osób (3,2%) deklarowało posiadanie tytułu spe-

cjalisty w różnych dziedzinach pielęgniarstwa.

W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagno-

stycznego, technikę ankietową i posłużono się kwestio-

nariuszem ankiety konstrukcji własnej. Udział w bada-

niu był dobrowolny i miał charakter anonimowy.

Obliczenia statystyczne przeprowadzono przy uży-

ciu pakietu statystycznego STATISTICA 8.0. oraz ar-

kusza kalkulacyjnego Excel. Dla opisu zmiennych ilo-

ściowych obliczono wartości średnie oraz ich odchyle-

nie standardowe, natomiast dla opisu zmiennych jako-

ściowych podano częstość ich występowania wyrażoną

w postaci procentowej. W ocenie zależności pomiędzy

zmiennymi ilościowymi wykorzystano współczynnik

korelacji Spearmana. Za poziom istotności statystycz-

nej przyjęto p £ 0,05.

Cel pracy

Celem niniejszej pracy jest ukazanie stopnia znajo-

mości wybranych zasad obowiązujących podczas doko-

nywania gabinetowego pomiaru BP w grupie pielęgnia-

rek oraz wpływu ukończenia kursu kwalifikacyjnego w

dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego (KPR) na po-

prawność wskazań respondentów.

Wyniki

Zasadami, które uzyskały największy odsetek pra-

widłowych wskazań w badanej grupie, okazała się re-

guła ułożenia ramienia z założonym mankietem ciśnie-

niomierza na poziomie serca bez względu na pozycję

pacjenta oraz zasada wyboru ramienia podczas pierw-

szego pomiaru BP (po 68,8% poprawnych odpowiedzi).

200

Hanna Grabowska i wsp., Wpływ kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego na znajomość zasad pomiaru ciśnienia tętniczego

Tabela 1. Wybrane zasady techniki pomiaru BP w opinii respondentów

Table 1. Selected methods of measuring BP according to those questioned

Grupa 1

Grupa 2

Grupa 3

Ogółem

(n = 73)

(n = 47)

(n = 66)

(n = 186)

Liczba (n)/odsetek (%)

Usytuowanie dolnego brzegu mankietu

18,3

23 12,3

3,8

34,4

Zakres wypełniania mankietu powietrzem

14,0

4,8

11,8

30,6

Prędkość wypuszczanego powietrza

16,7

24 12,9

20,4

50,0

Dobór odpowiedniej szerokości mankietu

10,7

4,3

9,7

24,7

Wpływ standardowego mankietu na BP u osoby otyłej

4,3

3,8

4,8

12,9

Mankiet na poziomie serca

25,8

28 15,0

28,0

128 68,8

Wybór ramienia podczas pierwszego pomiaru BP

27,4

27 14,5

26,9

128 68,8

Grupa 1 — osoby pracujące w POZ, które ukończyły KK; Grupa 2 — osoby pracujące w POZ, które nie ukończyły KK; Grupa 3 — osoby pracujące poza POZ, któ-

re ukończyły KK; KK — kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego

Średnio co czwarty respondent (26,9%) zgadzał się ze

stwierdzeniem, że ułożenie ramienia na poziomie ser-

ca obowiązuje wyłącznie podczas pomiaru dokonywa-

nego u pacjenta siedzącego.

Połowa badanych (n = 93) prawidłowo wskazała

zalecaną prędkość (tj. 2–3 mm Hg/s) wypuszczania

powietrza z mankietu, natomiast 32 osoby (17,2%) —

dwukrotnie większą prędkość. Sugerowany zakres wy-

pełniania mankietu ciśnieniomierza powietrzem po-

prawnie zaznaczyło 57 (30,6%) ankietowanych, a 63

osoby (34,4%) były zdania, iż granica wypełnienia man-

kietu powietrzem powinna zawsze osiągać wartość 180–

–190 mm Hg.

Ponad połowa respondentów (n = 105, 56,5%)

błędnie określiła usytuowanie dolnego brzegu man-

kietu w stosunku do zgięcia łokciowego i miejsca osłu-

chiwania tętnicy, bowiem zaznaczyła dystraktor „1 cm

powyżej”, a tylko — 64 (34,4%) osoby udzieliły po-

prawnej odpowiedzi („3 cm powyżej”). Niespełna co

czwarty respondent (46 osób, tj. 24,7%) dokonał wła-

ściwego wyboru szerokości mankietu ciśnieniomierza

dla pacjenta ze ściśle określonym obwodem ramienia,

72 osoby (38,7%) — szerokości zbyt dużej, a 39 bada-

nych, czyli 21% — w ogóle nie udzieliło odpowiedzi.

Wpływ standardowej szerokości mankietu na wartość

BP u osoby otyłej poprawnie zaznaczyło zaledwie 24

(12,9%), natomiast efekt przeciwny, tzn. zaniżone

wartości ciśnienia — 57 (30,6%) osób. Zdaniem 26

(14%) ankietowanych rozmiar mankietu nie wywiera

wpływu na wartość BP. Odsetek prawidłowych wska-

zań w wyodrębnionych grupach respondentów zilu-

strowano w tabeli 1.

W wyniku przeprowadzonych badań odnotowano wy-

soką znajomość wpływu czynników, które mogą spowodo-

wać wyższe wartości BP i które powinno się ograniczyć przed

pomiarem ciśnienia, w tym: kofeiny, alkoholu i palenia

papierosów (odpowiednio — 93,0%; 90,3%; 79,0% po-

prawnych wskazań). Trzy czwarte respondentów (n = 138,

74,2%) było przekonanych o konieczności zaniechania roz-

mowy podczas dokonywania pomiaru.

Wpływ zbyt długiego odpoczynku na wartość BP

prawidłowo określiły 123 osoby (66,1%), a zdaniem co

piątego ankietowanego (n = 37, 19,9%) czas odpoczyn-

ku pozostaje bez wpływu na wartość ciśnienia.

Połowa badanych wyraża opinię, że brak podparcia

ramienia i pleców chorego podczas dokonywania pomia-

ru BP nie wpływa na jego wartość, a tylko 48 osób (25,8%)

udzieliła poprawnej odpowiedzi, wskazując na związek

omawianej kwestii z wyższymi wartościami ciśnienia.

Średnio 15,5% respondentów dokonało prawidło-

wych wskazań dotyczących wpływu innych czynników

na wartość BP: chłodnego pomieszczenia, zbyt silnie

zgiętej kończyny górnej oraz ramienia pacjenta ułożo-

nego poniżej poziomu serca.

Znacznie słabiej znanym czynnikiem wpływającym

na wysokość ciśnienia tętniczego, które pielęgniarki

powinny zawsze uwzględniać podczas jego pomiaru,

w badanej grupie okazało się spożycie posiłku bezpo-

średnio przed pomiarem, którego skutek w postaci niż-

szych wartości BP poprawnie zaznaczyło tylko 20, czyli

10,7% osób, natomiast w opinii ponad połowy respon-

dentów (n = 106, 57%) posiłek powoduje wyższe war-

tości BP, a zdaniem 43 osób (23,1%) — pozostaje bez

wpływu (17 osób nie udzieliło żadnej odpowiedzi).

Wpływ głośnego otoczenia podczas pomiaru BP na

jego wartość znany był zaledwie 4 osobom (2,1%), więk-

szość ankietowanych (n = 139, 74,7%) wskazała na

wyższe wartości ciśnienia, a 21 osób (11,3%) — zazna-

czyło brak wpływu (22 osoby nie udzieliły odpowiedzi).

Uzyskane wyniki zawarto w tabeli 2.

201

PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 3

Tabela 2. Wpływ wybranych czynników na wartość BP w opinii badanych

Table 2. The influence of selected factors on BP values according to those questioned

Grupa 1

Grupa 2

Grupa 3

Ogółem

(n = 73)

(n = 47)

(n = 66)

(n = 186)

Liczba (n)/odsetek (%)

Rozmowa

30,6

34 18,3

25,3

138 74,2

Spożycie kofeiny

34,9

42 22,6

35,5

173 93,0

Spożycie posiłku

4,3

2,7

3,7

10,7

Spożycie alkoholu

37,1

39 21,0

32,2

168 90,3

Palenie papierosów

30,6

30 16,1

32,2

147 79,0

Głośne otoczenie

1,1

0,5

2,1

Chłód

4,3

7,0

15,6

Długi odpoczynek

26,9

24 12,9

26,3

123 66,1

Brak podparcia ramienia/pleców

11,3

4,8

9,7

25,8

Zbyt silnie zgięta kończyna

6,4

3,7

5,4

15,5

Ramię poniżej poziomu serca

5,9

2,7

6,4

15,0

Grupa 1 — osoby pracujące w POZ, które ukończyły KK; Grupa 2 — osoby pracujące w POZ, które nie ukończyły KK; Grupa 3 — osoby pracujące poza POZ, któ-

re ukończyły KK; KK — kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego

Tabela 3. Porównanie poprawnych odpowiedzi w grupach ankietowanych

Table 3. A comparison of the correct answers in the questioned groups

Liczba

Średni %

SD (%)

poprawnych odpowiedzi

Grupa 1

44,9

11,4*

Grupa 2

41,8

10,3*

Grupa 3

46,2

9,4*

*brak statystycznie istotnych różnic. Test Kruskala-Wallisa (p = 0,281); SD ( standard deviation ) — odchylenie standardowe

Porównując średni odsetek poprawnych odpowie-

dzi w wyodrębnionych grupach ankietowanych, nie

stwierdzono statystycznie istotnych różnic (p = 0,281),

co przedstawiono w tabeli 3.

Analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic

prawidłowych odpowiedzi w zależności od przedziałów

wiekowych, miejsca zamieszkania, sytuacji rodzinnej

oraz stażu pracy respondentów — zarówno ogółem

w zawodzie pielęgniarki/pielęgniarza, jak i na aktual-

nie zajmowanym stanowisku.

Test U Manna-Whitneya wykazał występowanie sta-

tystycznie istotnych różnic poprawnych odpowiedzi w

zależności od ukończonego kursu w dziedzinie pielę-

gniarstwa rodzinnego (p = 0,039), bez względu na miej-

sce pracy respondentów, co zobrazowano w tabeli 4.

Ze względu na znaczne zróżnicowanie dziedzin i kie-

runków pozostałych form kształcenia podyplomowego

(studiów i specjalizacji) ukończonych przez responden-

tów — nie uwzględniono ich w analizie statystycznej.

Dyskusja

Gabinetowy pomiar BP — mimo pozornej prostoty

i łatwości wykonania — niesie za sobą ryzyko popeł-

nienia błędów, co w efekcie przyczynić się może do nie-

właściwej interpretacji wyniku pomiaru.

Uzyskane w toku niniejszych badań wyniki korespon-

dują z efektami badań prowadzonymi zarówno w Pol-

sce, jak i na świecie. Płaszewska-Żywko i wsp. dokona-

ła oceny wiedzy 53 pielęgniarek i pielęgniarzy na te-

mat standardowego pomiaru ciśnienia krwi, w wyniku

której stwierdziła niezadowalający jej poziom [16]. Ba-

dani przez autorów tego artykułu respondenci udzieli-

li prawidłowych odpowiedzi odnoszących się do usytu-

owania dolnego brzegu ciśnieniomierza w 64,1%, po-

202

Hanna Grabowska i wsp., Wpływ kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego na znajomość zasad pomiaru ciśnienia tętniczego

Tabela 4. Wpływ czynników socjodemograficznych oraz KPR na średni odsetek poprawnych wskazań

Table 4. The influence of sociodemographic factors as well as CNC on the average percentage of correct answers

Średni %

Liczba

Wartość

poprawnych

(N)

odpowiedzi

Wiek 1

20–25 lat

31,8

26–30 lat

40,0

20,9

31–35 lat

43,3

13,1

36–40 lat

45,4

10,8

p = 0,844

41–45 lat

45,1

11,5

> 45 lat

44,8

10,9

Miejsce zamieszkania 2

Miasto

45,1

146

11,3

Wieś

43,4

12,7

p = 0,779

Sytuacja rodzinna 2

Osoby pozostające w związku małżeńskim

44,3

170

11,5

Osoby w stanie wolnym

49,7

11,2

p = 0,127

Staż pracy 3

2–5 lat

53,4

10,1

6–10 lat

38,2

18,2

11–15 lat

44,7

11,3

p = 0,573

16–20 lat

45,6

11,2

21–25 lat

45,2

10,3

> 25 lat

44,2

11,6

Staż pracy na aktualnym stanowisku 3

< 1 roku

46,6

9,0

2–5 lat

46,7

12,2

6–10 lat

45,5

13,0

p = 0,078

11–15 lat

43,4

10,4

16–20 lat

42,7

10,8

21–25 lat

44,2

13,0

> 25 lat

38,3

6,1

Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie

pielęgniarstwa rodzinnego 2

Tak

45,8

139

10,9

p = 0,0395

Nie

41,3

12,9

*wyłączono z analizy statystycznej; 1 ANOVA; 2 test U MannaWhitneya; 3 test KruskalaWallisa; SD ( standard deviation ) — odchylenie standardowe

dobnie jak licencjaci pielęgniarstwa [17] i studenci

V roku jednolitych studiów magisterskich na kierunku

pielęgniarstwo [18], wcześniej badani przez autorów ni-

niejszej pracy (63,8% v. 62,3%), ale prawie dwukrotnie

częściej niż uczestnicy niniejszego badania.

Zalecany zakres wypełniania mankietu powietrzem

znany był ponad połowie badanych przez Płaszewską-

Żywko i wsp. respondentów, podobnie jak licencjatom

pielęgniarstwa (odpowiednio 56,6% i 54,31% popraw-

nych wskazań), na jednak znacznie wyższym poziomie

niż analizowana w niniejszej pracy grupa ankietowa-

nych, a także pielęgniarki australijskie badane przez

Armstronga (29%) [19], ale z kolei nieco lepiej niż stu-

denci V roku pielęgniarstwa (24,5%).

Na podobnym poziomie kształtował się odsetek pra-

widłowych odpowiedzi dotyczących sugerowanej pręd-

kości wypuszczania powietrza, bowiem połowa uczest-

ników niniejszego badania dokonała wyboru właściwej

prędkości, podobnie jak licencjaci pielęgniarstwa (50%

v. 56,9%) i 53,3% badanych przez Veiga i wsp. [20] bra-

zylijskich profesjonalistów zdrowia (n = 105), natomiast

odsetek poprawnych wskazań w badaniu Płaszewskiej-

203

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: