Wydolność opiekuńczo-pielęgnacyjna rodziny a stopień zaspokajania wybranych potrzeb zdrowotnych chorych po udarze mózgu.pdf

P R A C A O R Y G I N A L N A

Kazimiera Hebel 1 , Leszek Bieniaszewski 2

1 Katedra Nauk o Zdrowiu Akademii Pomorskiej w Słupsku

2 Zakład Fizjologii Klinicznej Katedry Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

ydolność opiekuńczo-pielęgnacyjna rodziny

a stopień zaspokajania wybranych potrzeb

zdrowotnych chorych po udarze mózgu

Family nursing care efficiency and the level of fulfilling chosen health

needs of cerebral stroke patients

STRESZCZENIE

Wstęp. Rodzina jest głównym, najbardziej znaczącym i pożądanym źródłem wsparcia dla osoby chorej lub niepełnosprawnej. Udział

rodziny w opiece domowej sprawowanej nad osobą niepełnosprawną, jej świadomość i zaangażowanie często przesądzają o rezultatach

całego procesu rehabilitacji. Właściwa opieka odgrywa również istotne znaczenie w zapobieganiu odległym powikłaniom choroby czy

niepełnosprawności.

Cel pracy. Celem badań była analiza wpływu wydolności opiekuńczej rodziny na stopień zaspokajania wybranych potrzeb zdrowotnych

chorych po udarze mózgu.

Materiał i metody. Badania przeprowadzono w grupie 82 chorych po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu. Grupę badaną stano-

wiło 82 chorych (46 kobiet i 36 mężczyzn) w wieku 44–94 lat. W celu zebrania potrzebnych danych stan funkcjonalny chorych oceniono na

podstawie skali Barthel dwukrotnie: w dniu wypisu ze szpitala oraz po około 3 miesiącach pobytu w środowisku domowym. W tym czasie

zebrano również wywiad środowiskowo-rodzinny.

Wyniki. Na podstawie przeprowadzonych analiz wykazano, że wydolność rodziny była tym większa, im liczniejsza była grupa krewnych

sprawujących opiekę nad chorym (p < 0,0001). Większa wydolność opiekuńcza rodziny w sposób istotny (p < 0,001) wiązała się ze zmniej-

szeniem występowania powikłań chorobowych pod postacią odleżyn, przykurczów czy przewlekłych infekcji. W analizie wpływu posta-

wy rodzin na poprawę stanu funkcjonalnego chorych, przeprowadzonej w podgrupach określonych według skali Barthel, wykazano, że

jedynie w grupie chorych z pośrednią oceną wyjściowego stanu funkcjonalnego postawa rodziny w istotny sposób (p = 0,001) wpływała na

ocenę stanu funkcjonalnego po 3-miesięcznym pobycie chorego w warunkach domowych.

Wnioski. Wydolność opiekuńcza rodziny oraz stopień realizacji potrzeby rehabilitacji ruchowej w istotny sposób wpływają na wielkość

poprawy stanu funkcjonalnego chorych pozostających pod opieką rodziny.

Problemy Pielęgniarstwa 2009; 17 (4): 306–314

Słowa kluczowe: udar mózgu, skala Barthel, wydolność opiekuńcza rodziny

ABSTRACT

Introduction. For such patients, family members are the main and the most significant and needed source of support. Family nursing care,

their participation, awareness and engagement is often a crucial factor that determines effect of the whole process of rehabilitation. Appro-

priate care is also important in avoiding disease complications or disability.

Aim of the study. The aim of my thesis was to analyze the influence of family care efficiency on the level of fulfilling chosen health needs of

cerebral stroke patients.

Material and methods. The research was undertaken in the group of 82 cerebral stroke patients. The group consisted of 46 women and 36

men. Patients were aged from 44 to 94.

In order to gather required data, patients functional condition was measured twice on the basis of Barthel Index: first, at the day of their

discharge and then after 3-month time of their stay in their home environment. During that time a family and environmental history was taken.

Adres do korespondencji: mgr Kazimiera Hebel, Katedra Nauk o Zdrowiu Akademii Pomorskiej w Słupsku, ul. Bohaterów Westerplatte 64,

76–200 Słupsk, tel.: (0 59) 840 59 12, tel. kom. 600 058 387, e-mail: kaziah@op.pl

306

Kazimiera Hebel, Leszek Bieniaszewski, Wydolność opiekuńczo-pielęgnacyjna rodziny

Results. On the basis of applied analysis it was proved that family efficiency resulted from the number of relatives who looked after the

patient. The more relatives took part in the process the bigger efficiency they presented (p < 0.0001). Better efficiency was also strictly

connected (p < 0.001) with decreased number of complications, such as bedsores, contractures or long-term infections. The analysis of

family influence on the better functional condition of patients, which took place in subgroups defined according to the Barthel’s scale,

showed that family attitude had a crucial impact (p = 0.001) on the evaluation of the functional condition after 3-month stay in a dormitory

conditions, only to a group of patients with an indirect evaluation of a starting functional condition.

Conclusions. Family care efficiency and the realization of motor rehabilitation needs have a crucial impact on the level of improvement of

patients’ functional condition who suffered from stroke and who were looked after by family members.

Nursing Topics 2009; 17 (4): 306–314

Key words: stroke, Barthel Index, family care efficiency

Wstęp

Każda rodzina, podobnie jak odmienne kultury

w różnych społeczeństwach, jest inna niż pozostałe, ma

swoją odrębną tożsamość, stanowi swego rodzaju spój-

ny wewnętrznie system. W sytuacji, gdy pewne wyda-

rzenia zewnętrzne zagrażają rodzinnej stabilizacji,

członkowie rodziny solidarnie starają się o przywróce-

nie poprzedniej równowagi.

Rodzina w chwili zachorowania jednego z jej

członków mobilizuje wszystkie swoje siły, integruje

się i wspólnie pomaga choremu. Korzystny wpływ

choroby na utrzymanie równowagi rodzinnej, popra-

wę relacji między jej członkami bierze się z tego, że

choroba wyzwala wiele pożądanych pozytywnych re-

akcji wśród członków rodziny. Istotne jest jednak

ustawienie choroby na właściwym miejscu, tak, aby

nie zdominowała emocji i życia rodzinnego. Bardzo

trudnym zadaniem dla rodziny jest znalezienie „zło-

tego środka” między nadmiernym uwikłaniem się,

owijaniem się dookoła choroby, a zaniedbywaniem

chorego i pozostawianiem go samemu sobie. Usta-

wienie choroby na właściwym miejscu to zarówno

odpowiedni podział obowiązków domowych wynika-

jących z opieki na chorym, jak i zadbanie, aby po-

trzeby pozostałych członków rodziny nie zostały od-

sunięte na dalszy plan [1]. Jednak choroba może wią-

zać się również z dezintegracją, nasileniem agresji

wewnątrz rodziny aż do jej rozpadu. Wynikająca

z choroby ograniczona sprawność człowieka wywo-

łuje w rodzinie silne przeżycia emocjonalne, burzy

dotychczasowy ład oraz prowadzi do istotnych zmian

w funkcjonowaniu rodziny [2].

Reakcje rodziny na fakt wystąpienia choroby czy

ograniczonej sprawności jednego z członków są indy-

widualne i zależą od wielu czynników, między innymi

od stosunku członków rodziny do samego faktu choro-

by oraz od stosowanych mechanizmów obronnych.

Reakcje te mogą być pozytywne lub negatywne. Reak-

cje pozytywne wyrażają się większą troską o chorą oso-

bę, okazywaniem miłości, unikaniem konfliktów. Ne-

gatywne reakcje wynikają z zaistniałych zmian, takich

jak pogorszenie sytuacji materialnej, ograniczenie kon-

taktów, ograniczenie rekreacji i wypoczynku [3].

Opieka rodziny nad osobą przewlekle chorą, niepeł-

nosprawną ma duże znaczenie w zapobieganiu odległym

powikłaniom choroby czy niepełnosprawności. Dlatego

obecnie kładzie się nacisk na nieprofesjonalną opiekę

rodzinną [4]. Rodzina jest traktowana jako partner służ-

by zdrowia poprzez wzmacnianie działań pracowników

służby zdrowia. Istotne znaczenie i w zasadzie decydują-

ce ma edukacja pacjenta i jego rodziny w zakresie czyn-

ników ryzyka i przyczyn choroby, mechanizmów, obja-

wów i przebiegu procesu chorobowego, terapii, badań

diagnostycznych oraz zmian w dalszym trybie życia. Za-

kres wsparcia jest uzależniony od zapotrzebowania

i deficytu wiedzy potrzebnej do sprawowania właściwej

nieprofesjonalnej opieki w domu, na przykład powikła-

nia choroby, dolegliwości, których można uniknąć (za-

parcia, zapalenie płuc, przykurcze, odleżyny).

To, czy rodzina poradzi sobie z trudnymi problema-

mi wynikającymi ze sprawowania opieki nad osobą nie-

pełnosprawną, przewlekle chorą, zależy od wielu czyn-

ników, między innymi od tkwiących w niej samej moż-

liwości, potencjału i od pomocy z zewnątrz. Potencjał

rodziny charakteryzują takie cechy, jak: wzajemna po-

moc emocjonalna członków rodziny, współudział

w wypełnianiu codziennych obowiązków oraz znajo-

mość źródeł pomocy. Do elementów, które aktywizują

potencjał dający siłę, rodziny zaliczają: miłość, poczu-

cie więzi, troskę o los najbliższych, chęć do życia tkwiącą

w samym człowieku, poczucie obowiązku, nadzieję na

poprawę sytuacji i wiarę w Boga [2].

Wydolność rodziny w zakresie funkcji opiekuńczo-

-pielęgnacyjnej zależy od czynników wewnątrzrodzin-

nych i zewnątrzrodzinnych [5]. Do czynników wewnątrz-

rodzinnych można zaliczyć: liczbę osób w rodzinie, po-

ziom sprawność fizycznej i psychicznej członków rodzi-

ny, sytuację bytową, wiedzę i umiejętności, poziom

wykształcenia członków rodziny. Czynniki zewnątrzro-

dzinne to szeroko rozumiane wsparcie społeczne. Ro-

dzina chorego powinna dołożyć wszelkich starań, aby

zdopingować go do pokonywania przeszkód, wzbudzać

chęć do działania. Istotne jest ustalenie nowych zadań,

znalezienie celów i kierunku działania tak, aby nadać

życiu nowy sens istnienia, gdyż jest on podstawową

potrzebą ludzkiej egzystencji [6].

307

PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 4

Materiał i metody

Grupę badaną stanowiło 82 chorych hospitalizowanych

z powodu niedokrwiennego udaru mózgu. Chorych dobra-

no losowo na kolejnych hospitalizacjach. Z grupy wyklu-

czono chorych z krwotocznym udarem mózgu, chorych

będących mieszkańcami Domu Pomocy Społecznej oraz

tych, u których w okresie prowadzenia badań nastąpił zgon.

Średni wiek chorych wynosił 73,2 ± 10 lat i kształtował

się w zakresie 44–94 lat.

W grupie badanych 82 osób było 46 (56%) kobiet i 36

(44%) mężczyzn. Wśród badanych 55 osób (co stanowi 67%

ogółu badanej grupy) to mieszkańcy miasta, natomiast 27

osób (33% ogółu) to mieszkańcy wsi. W badanej grupie 66

osób przebyło udar mózgu po raz pierwszy, natomiast 16

osób — po raz drugi. U 19 chorych nie stwierdzono afazji.

U pozostałej części chorych zaobserwowano objawy afazji

ruchowej i mieszanej (odpowiednio 28 i 35 osób). Lewo-

stronny niedowład połowiczy występował w grupie 39 cho-

rych. Prawostronny niedowład stwierdzono u 43 chorych.

Dla dalszych analiz wprowadzono klasyfikację oceny

stanu funkcjonalnego według skali Barthel na trzy pod-

grupy, w zależności od liczby uzyskanych punktów: grupa

„0” — 0 pkt; grupa „1” — 5–25 pkt; grupa „2” — co naj-

mniej 30 pkt. W ocenie wyjściowej stanu funkcjonalnego

w grupie „0” znalazło się 25 chorych, w grupie „1” — 28

chorych, a w grupie „3” — 29 chorych.

Najczęściej występującymi dodatkowymi schorzenia-

mi były: nadciśnienie tętnicze (100%), miażdżyca (61%),

demencja (41%), choroba wieńcowa (39%), cukrzyca

(37%), utrwalone migotanie przedsionków (17%).

Badania przeprowadzono w latach 2006 i 2007. Po-

trzebne do badań dane gromadzono w trzech etapach.

Pierwszy z nich to zbieranie danych w trakcie hospitali-

zacji — analiza dokumentacji szpitalnej pod kątem

współistniejących chorób, ocena stanu ogólnego chore-

go i objawów neurologicznych. Kolejnym etapem była

ocena stanu funkcjonalnego chorych pod koniec hospi-

talizacji za pomocą skali Barthel. Ostatni trzeci etap to

ponowna ocena stanu funkcjonalnego za pomocą tej

samej skali po około 3 miesiącach pobytu chorego w śro-

dowisku domowym. W tym czasie również gromadzono

dane na podstawie analizy dokumentacji pielęgniarki

środowiskowej oraz przeprowadzono wywiad środowi-

skowy pod kątem warunków mieszkaniowych, liczby osób

w rodzinie, występowania ewentualnych powikłań cho-

robowych, atmosfery panującej w domu chorego. Pod-

jęto również próbę oceny wydolności opiekuńczej rodzi-

ny oraz postawy członków rodziny wobec chorego.

Na podstawie zebranych danych badano zależności

pomiędzy wydolnością opiekuńczo-pielęgnacyjną rodzin

a następującymi zmiennymi:

— liczba osób w danej rodzinie;

— obecność powikłań chorobowych;

— postawa członków rodziny wobec chorego;

— stopień realizacji wybranych potrzeb zdrowotnych

chorych;

— zależność między postawą członków rodziny a stop-

niem poprawy stanu funkcjonalnego chorych.

Poza tym zbadano również wielkość osiągniętej popra-

wy stanu funkcjonalnego w zależności od wyjściowej oce-

ny tego stanu.

Wyniki

Wydolność opiekuńcza rodziny

a liczba osób w danej rodzinie

Dla dokonania analizy wydolności opiekuńczej rodzi-

ny ustalono 3 kategorie wydolności: „2” — pełna, „1” —

niepełna i „0” — brak wydolności. Te kategorie wydolno-

ści opiekuńczej rodziny ustalono na podstawie wywiadu

środowiskowego.

Chorych pogrupowano również w zależności od liczby

osób sprawujących nad nimi opiekę.

W badanym materiale wydolność rodziny w sposób

istotny (p < 0,0001) wiązała się z liczbą krewnych spra-

wujących opiekę nad chorym (ryc. 1). W grupie 33 cho-

rych, w przypadku których wydolność rodziny oceniono

jako pełną, 84,8% stanowiły rodziny, w których opiekę

sprawowały co najmniej 2 osoby, a 15,2% — rodziny,

w których chorym opiekowała się jedna osoba. W grupie

chorych, u których opiekę rodziny oceniono jako w pełni

wydolną, zdecydowana większość to chorzy, którymi opie-

kowały się co najmniej 2 osoby.

Wydolność rodziny a obecność

powikłań chorobowych

W analizie zebranego materiału stwierdzono, że obec-

ność powikłań chorobowych pod postacią odleżyn, przykur-

czów czy przewlekłych infekcji w sposób istotny (p < 0,001)

wiązała się z wydolnością opiekuńczą rodziny (ryc. 2).

Niepełną wydolność rodziny lub jej brak stwierdzano

w przypadku 45% chorych, którzy nie mieli powikłań, oraz

u 100% chorych, u których występowały powikłania.

Wydolność rodziny a postawa jej członków

wobec chorego

Na podstawie przeprowadzonych analiz wykazano, że

oceniane zmienne opisujące wydolność opiekuńczą ro-

dziny i jej postawę wobec chorego są ze sobą ściśle zwią-

zane (p < 0,0001) (ryc. 3). Grupa rodzin, których posta-

wę określono jako opiekuńczą, w 96,4% była w pełni wy-

dolna w sprawowaniu opieki nad chorym po udarze mó-

zgu. Natomiast w grupie rodzin przejawiających nega-

tywną postawę wobec chorego w żadnym przypadku nie

stwierdzono pełnej wydolności opiekuńczej.

Wpływ postawy rodziny

na poprawę stanu funkcjonalnego

Analiza zależności między postawą rodzin a stop-

niem poprawy stanu funkcjonalnego chorych nie ujaw-

niła istotnej statystycznie relacji między tymi zmienny-

mi (ryc. 4).

308

Kazimiera Hebel, Leszek Bieniaszewski, Wydolność opiekuńczo-pielęgnacyjna rodziny

Rycina 1. Wydolność opiekuńcza rodziny a liczba osób w danej rodzinie

Figure 1. Family care efficiency towards the number of person from the family

Rycina 2. Wydolność rodziny a obecność powikłań chorobowych

Figure 2. Family efficiency towards the presence of complications of diseases

Stopień osiągniętej poprawy w zależności

od wyjściowej oceny stanu funkcjonalnego

W dalszej części analizy porównano stan funkcjo-

nalny chorych w ocenie wyjściowej z oceną tego stanu

po około 3 miesiącach pobytu chorych w środowisku

domowym. Chorych sklasyfikowano w podgrupy w za-

leżności od wielkości poprawy wyrażonej w punktach

skali Barthel: grupa „0” — chorzy, którzy nie uzyskali

żadnej poprawy; grupa „1” — chorzy, którzy uzyskali

poprawę o 5–25 pkt; grupa „2” — poprawa o co naj-

mniej 30 pkt.

Wyniki tej analizy przedstawiają się następująco:

w grupie „0” oceny wyjściowej 18 chorych nie osią-

gnęło żadnej poprawy, 6 chorych osiągnęło popra-

wę w granicach 5–25 pkt i jedna osoba z tej grupy

osiągnęła poprawę o co najmniej 30 pkt. W „1” gru-

pie chorych 10 osób nie osiągnęło żadnej poprawy,

po 9 osób znalazło się w podgrupach, które osiągnęły

309

PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 4

Rycina 3. Wydolność rodziny a postawa jej członków wobec chorego

Figure 3. Family efficiency and family attitudes towards patient

poprawę w granicach 5–25 pkt i o co najmniej

30 pkt. Natomiast w grupie chorych, którzy w oce-

nie wyjściowej osiągnęli 30 pkt i powyżej w skali Bar-

thel tylko jedna osoba nie osiągnęła żadnej popra-

wy, 9 osób uzyskało 5–25 pkt poprawy i 19 osób uzy-

skało poprawę stanu w wysokości co najmniej 30 pkt.

(ryc. 5).

Wielkość osiągniętej poprawy w istotnym (p <

0,0001) stopniu zależy od wyjściowej oceny stanu

funkcjonalnego chorego. Chorzy z najniższą oceną

wyjściową najczęściej wykazują brak poprawy sta-

nu funkcjonalnego w ciągu 3-miesięcznej obserwa-

cji. Wysoka ocena wyjściowa wiąże się z najwyższą

szansą uzyskania poprawy przekraczającej w skali

Barthel 30 punktów.

podawania leków (75,6%) oraz zaspokajania potrzeb

fizjologicznych (71,9%) (tab. 1).

Stopień osiągniętej poprawy

w zależności od stopnia realizacji

wybranych potrzeb zdrowotnych

W analizie wpływu stopnia realizacji potrzeb zdro-

wotnych w zakresie przyjmowania leków, rehabilitacji,

realizacji potrzeb fizjologicznych, prawidłowego odży-

wiania czy też wsparcia psychicznego wśród chorych

z zerową oceną skali funkcjonalnej nie wykazano istot-

nej zależności z wielkością poprawy stanu funkcjonal-

nego po 3-miesięcznym pobycie w domu. Analogiczny

brak zależności stwierdzono w grupie chorych z wysoką

(≥ 35 pkt. w skali Barthel) oraz pośrednią oceną stanu

wyjściowego — z wyjątkiem zależności między stopniem

realizacji potrzeby rehabilitacji ruchowej a poprawą

stanu funkcjonalnego (tab. 2).

W tabeli 2 przedstawiono wielkość istotności sta-

tystycznej dla porównania zmiany stanu funkcjonal-

nego pacjentów w zależności od stopnia realizacji po-

trzeb za pomocą testu Manna-Whitneya. Wśród cho-

rych, którzy w wyjściowej ocenie stanu funkcjonal-

nego uzyskali 5–25 pkt w skali Barthel, realizacja po-

trzeby rehabilitacji miała istotny statystycznie wpływ

na wielkość poprawy stanu funkcjonalnego (p =

0,008).

Stopień realizacji wybranych potrzeb

zdrowotnych chorego

Do analizy wybrano te potrzeby, których zaspokaja-

nie jest istotne dla chorego z uwagi na konieczność

właściwego stylu życia w celu zapobiegania powikła-

niom chorobowym.

W badanej grupie chorych po udarze mózgu u 31

osób (37,8%) nie przeprowadzano w ogóle rehabilita-

cji ruchowej, a 21 chorych (25,6%) nie znalazło wspar-

cia psychicznego w rodzinie. Najczęściej w pełnym stop-

niu realizowano potrzeby w zakresie systematycznego

310

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: