Sławomir Mrożek - Małe Prozy.pdf - Sławomir Mrożek - ChomikKulturalny

SŁAWOMIR MRO ś EK

MAŁE PROZY

Wstęp, wybór oraz układ tekstów i grafik Tadeusz Nyczek ● ISBN 83-85158-08-1

SPIS TRE Ś CI

Wstęp .....................................................3

Artysta ................................................. 85

Antropocentryzm................................. 86

Hrabia .................................................. 88

Praxis................................................... 89

Autoportret .......................................... 91

Baba..................................................... 92

Nauczyciele ......................................... 94

Step...................................................... 97

Rano, rano, raniutko............................ 99

Czuwanie w górach ........................... 100

Pamięć............................................... 104

Don Juan ........................................... 106

Pilna sprawa ...................................... 108

Jezioro ............................................... 109

Prokurator.......................................... 110

Pogrzeb eksterminatora ..................... 111

Demiurg............................................. 114

Trójkąt ............................................... 116

List do cudzoziemców ...........................6

Rozmówka polsko-polska ......................8

Popiół? Diament? ...................................9

Albo to, czy albo co?............................15

„Słodki ptak młodości” ........................20

Jaworzno ..............................................23

Płońsk...................................................28

Nos .......................................................31

Leopold ................................................36

III

Do dyrekcji Muzeum Lówr,

zagranicą.....................................43

Twarz ...................................................44

Mój przyjaciel nieznajomy...................46

Pobór ....................................................49

Pozdrowienia od...................................50

Trudne Ŝycie.........................................52

śycie duchowe – umysłowe

i artystyczne ................................54

WróŜba .................................................57

Sąd Ostateczny.....................................58

Ósmy dzień ....................................... 118

Cierpienia młodego Werthera ........... 119

Nadzieja............................................. 120

Muzeum............................................. 121

Tajemnica Ŝycia ................................ 122

śycie i myśli...................................... 123

Herbata i kawa................................... 124

Noc w hotelu ..................................... 125

Emanuel............................................. 126

Ze wspomnień kapelana .................... 127

Opowieść starego agenta................... 129

Przestroga .......................................... 130

Samotność......................................... 131

Hamlet ............................................... 132

Doświadczenie .................................. 133

Drzewo .............................................. 134

Rozwój .............................................. 135

Nasze i inne zwierzęta....................... 136

Korespondent specjalny .................... 137

Fotografia .......................................... 139

Na 1 września 1989 ........................... 140

Krótkie słuchowisko ......................... 141

Wrócić, nie wrócić...............................64

Na wieŜy ..............................................66

StraŜnik chińskiej wazy .......................68

Krawiec ................................................70

Hodowla ...............................................71

Śpiąca królewna ...................................73

W środku transportu.............................75

Koegzystencja ......................................76

Podejrzenie...........................................78

Kapturek...............................................79

Colt python...........................................80

Epidemia ..............................................82

Sekret ...................................................83

WST Ę P

Teksty Sławomira MroŜka zebrane w tej ksiąŜeczce pochodzą z lat 1982-1989 i były

publikowane, z jednym wyjątkiem, w trzech pismach, z którymi Autor współpracował i nadal

współpracuje: w paryskiej „Kulturze”, londyńskim „Pulsie” i krakowskim „Tygodniku

Powszechnym”. Wyjątek – to krótkie, fabularyzowane wspomnienie „Słodki ptak młodo ś ci”,

wydrukowane przez „Zeszyty Literackie”.

Nie wszystkie są dosłownymi „małymi prozami”, zwłaszcza jeśli przyjąć, Ŝe termin „proza”

musi czy powinien odnosić się do literatury zwanej piękną. Myślę jednak, Ŝe dobry pisarz zawsze

uprawia jakąś prozę, a sprawa przyszeregowania gatunkowego jest zgoła drugorzędna; dlatego nie

miałem specjalnych oporów włączając do tej ksiąŜki niektóre teksty publicystyczne,

wspomnieniowe czy nawet krytycznoliterackie.

Całość, jak myślę, tworzy dosyć osobliwą panoramę twórczości MroŜka tak zwanych

ostatnich czasów. Przekreśla przy okazji – mam nadzieję, Ŝe całkiem wyraźnie – utrwalony w

polskiej świadomości potocznej wizerunek Sławomira MroŜka jako wesołego szydercy i rześkiego

dowcipnisia. Od dawna jest to gęba przylepiana mu za bardzo niegdysiejsze zasługi, o których on

sam juŜ być moŜe po trosze zapomniał. Niby wiadomo, Ŝe MroŜek z Emigrantów to jednak nie ten

MroŜek z Indyka powiedzmy. Ale etykietki trzymają się mocno i konia z rzędem temu, kto

prawidłowo skojarzy autora Wesela w Atomicach z autorem słynnego oświadczenia prasowego w

sprawie inwazji na Czechosłowację w 1968, po ogłoszeniu którego, na Zachodzie, droga MroŜka do

Polski była na długie lata zamknięta. Oraz kto gładko przyjmie do wiadomości, Ŝe ów

rozdokazywany komediopisarz jest autorem najlepszego i najgłębszego z wszystkich dotąd na ten

temat napisanych eseju krytycznego o Popiele i diamencie, po którym kaŜdy szanujący się krytyk

powinien dokładniej zastanowić się nad swoim losem.

KsiąŜka zaczyna się ponuro, ale później jest juŜ lepiej. Po prostu chronologia tekstów –

aczkolwiek arbitralnie ułoŜonych w pewne grupy problemowe – zachowuje chronologię wydarzeń,

jakich nie oszczędziło nam minione dziesięciolecie.

Pierwszy tekst jest kolejnym politycznym oświadczeniem MroŜka, tym razem w sprawie

stanu wojennego. Następne oscylują wokół prywatnych i zbiorowych doświadczeń mieszkańca

ex-PRL-u. Potem ton się nieco zmienia, wchodzą inne tematy, stylistyki, fabuły. Jeśli Czytelnikowi

będzie się chciało wejrzeć w siebie z tamtych lat osiemdziesiątych, być moŜe w parabolach i

metaforach wielu utworów MroŜka odnajdzie cząstkę swoich onegdajszych myśli, odczuć i reakcji.

Ostatnie opowiadania, z 1989, nie pozostawiają wątpliwości, Ŝe MroŜek postanowił uwiecznić

takŜe agonię komunizmu, choć zrobił to na swój własny, tradycyjnie niekonwencjonalny sposób.

Tak oto otrzymaliśmy coś w rodzaju literackiej kroniki przedostatniej dekady wieku, ze

szczególnym uwzględnieniem terenów Europy środkowowschodniej.

Przydługie wstępy zazwyczaj denerwują czytelnika, więc spieszę ku końcowi. Nie mogę się

jednak oprzeć chęci dorzucenia kilku zdań w kwestii tak zwanej wolności pisarza, zaś MroŜek jest

tu obiektem wyjątkowo wdzięcznym.

Obserwacja pierwsza, oczywistsza, więc łatwiejsza, dotyczy uporczywie przez bohaterów

opowiadań demonstrowanej niezaleŜności w obliczu wszystkiego, co zmierza ku stadności,

jednomyślności i koniunkturze, dowolnego skądinąd autoramentu. Czasem bywa to niezaleŜność

mimowiedna, aŜ nie chciana, przypadkowa, bo pochodząca z osobniczej i n n oś c i ; częściej jednak

idzie o zwyklejszą wolność samostanowienia. Bohaterowie MroŜka, czy to całkiem fikcyjni, czy

całkiem realni (jak Leopold Tyrmand, Leszek Herdegen) wybierają bądź są wybrani przez swoją

wolność jak przez los kładący na nich ostateczną pieczęć; nie ma od niej ucieczki jak od granic

własnego ciała. Ta lekcja prywatnej niezaleŜności, demonstrowana w dziesiątkach wariantów,

zasługuje na uwaŜniejsze potraktowanie, zwłaszcza Ŝe nie jest bynajmniej skutkiem łatwego

egoizmu ani pokazowego bohaterstwa.

I myślę teŜ o tej mniej deklaratywnej, za to bardziej organicznej wolności: samego pisania,

tworzenia. PokaŜcie mi współczesnego pisarza polskiego o większej niŜ MroŜek skali pisarskiej

odwagi. Który nie obawiałby się, Ŝe mu się w jakimś miejscu nieco zamaŜe twórczy image, Ŝe

moŜe „nie powinien” czegoś pisać, bo to „nie w jego stylu” albo „nie na czasie”, albo „moŜe być

źle zrozumiane”. Który z jednakową satysfakcją i całkowitym brakiem poczucia „niestosowności”

pisałby jednocześnie deklaracje polityczne i absurdalne bajki, robił gorzkie porachunki z własnym

Ŝyciorysem i zajmował się niekaligraficznymi „donosami”, który uŜywając intelektu do czystej

zabawy pojęciowo-logicznej miałby jakiekolwiek poczucie zdrady Wielkich Narodowych Ideałów

w Przełomowym Okresie Naszej Egzystencji. Będąc wielu z tych ideałów równie jawnym obrońcą.

Niektóre małe prozy przeglądają się w lustrze duŜych próz, tych ze Słonia, Deszczu,

zwłaszcza Dwóch listów. Inne odnajdują się raz w jasnym, raz w ciemnym nurcie dramatów, od

Policji po Alf ę , ze specjalnym uwzględnieniem jednoaktówek o Lisie i Kogucie.

Nie stanowią zamkniętego etapu. MroŜek pisze je nadal. Ale na uŜytek niniejszej ksiąŜki

trzeba było w pewnym momencie powiedzieć – sobie i wydawcy – koniec. Niech będzie to realny i

symboliczny koniec dekady, który światu kojarzyć się będzie juŜ na zawsze z początkiem końca,

excusez le mot, komunizmu.

Tadeusz Nyczek

Sławomir Mrożek - Małe Prozy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: