I. KONCEPCJA KONTROLI SPOŁECZNEJ DURKHEIMA. Twierdził, że przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, występuje i będzie występować w każdym społeczeństwie. Powody tego stanu są, jego zdaniem, dwa: 1. Zachowanie łamiące normy społeczne jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo, nie pozwalającym mu trwać w bezruchu, a zmusza je do nieustannej rewizji swego stosunku do własnych wytworów kulturowych (norm, wartości, systemów, poglądów itd.), dostarczając przy tym kryteriów ocen (ocenić, co jest „dobre\", można dopiero wtedy, gdy widzi się, co jest „złe\"). Gdyby więc nawet stworzyć „społeczeństwo aniołów\", w którym nie popełniano by przestępstw, to ludzie i tak wynajdą zachowania ich zdaniem godne potępienia, czyli wykreują przestępczość. 2. Człowiek ze swej natury jest egoistyczny i nie ma żadnych biologicznie warunkowanych hamulców powstrzymujących przed krzywdzeniem innych ludzi. Społeczeństwo musi więc wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymać nasilenie przestępczości we właściwych granicach. To, że ludzie nie popełniają przestępstw zdaniem Durkhiema sprowadza się do tego, że więź społeczna jest tym, co pozwala społeczeństwu na kontrolowanie zachowania jednostek. Kontrola ta polega na przekonywaniu i autorytecie instytucji wytworzonych przez społeczeństwo. Są to czynniki powstrzymujące przez popełnianiem przestępstw, jednak w okresach wstrząsów lub gwałtownych zmian społecznych uznawane zasady tracą swój autorytet i następuje dezorientacja co do tego czym należy się kierować, do głosu dochodzą naturalne ludzkie skłonności. Krytyka- brak spójności w koncepcji człowieka uspołecznionego, nieprecyzyjny język, brak spójności poglądów na przestępczość i dewiację, brak wyzbycia się przez autora teorii uprzedzeń, emocji i stereotypów, sprzeczność między przestępstwem- jest czymś normalnym a przestępcą-osobnik nienormalny.
II. TEORIA ANOMII ROBERTA K. MERTONA Nadmierne akcentowanie konieczności realizowania kulturowo wyznaczonych celów w porównaniu z naciskiem, jaki dana kultura kładzie na przestrzeganie norm regulujących zachowania mające służyć osiąganiu owych celów, rodzi tendencję do zachowań nonkonformistycznych. Dewiacja jako zjawisko normalne- zachowanie dewiacyjne nie jest czymś nienormalnym, patologicznym, ale stanowi oczekiwany rezultat pewnych napięć w strukturze społecznej i kulturowej; jest normalne w tym sensie, że jest normalną reakcją na system społeczny, w którym znajdują się członkowie grup z zachowaniem dewiacyjnym. Struktura kulturowa- zespół kierujących zachowaniem wartości normatywnych, wspólnych członkom określonego społeczeństwa czy grupy. 3 zasady kultury: - wszyscy dążą do tych samych celów, - porażką jest wyłącznie ograniczenie lub wyzbycie się ambicji, - niepowodzenie nie stoi na drodze do sukcesów Struktura społeczna- zorganizowany zespół społecznych zależności, w który uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy. Główne elementy tych struktur- kulturowej i społecznej to: - cele - rzeczy warte zabiegów, są ze sobą powiązane, tworzą hierarchię wartości, informują społeczeństwo do czego należy zmierzać, - środki - służą do realizowania określonych celów, sposoby postępowania. Między celami a środkami może dojść do zachwiania, brak jest prawidłowej integracji między tymi elementami, wówczas Merton stworzył 2 typy społeczeństwa: - cele są ważniejsze niż środki, jest silny nacisk na realizacje celów, - cele są nieistotne, wyparte ze świadomości zbiorowej, zapomniane przez nią, ważne jest ścisłe przestrzeganie rytuałów. Społeczeństwo jest tradycyjne, aprobowane kulturowe zachowania są wąskie, odznacza się neofobią (lęk przed zmianami, nowościami). Anomia to załamanie występujące wtedy, gdy istnieje silna rozbieżność między normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami. Typy adaptacji jednostek 1. Konformizm- akceptacja celów kulturowych i środków służących do ich realizacji. Jednostka dąży do osiągnięcia sukcesu przestrzegając reguł gry. Takim wyznacznikiem sukcesu jest pozycja społ. A z tym wiąże się pieniądz, 2. Innowacja- dążenie do osiągnięcia kulturowo usankcjonowanych celów przy wykorzystaniu celów zabronionych, nieetycznych. Jednostka dąży do realizacji tych samych celów i wartości, ale odrzuca konformistyczne środki prowadzące do ich realizowania. Reakcja innowacyjna jest wtedy, gdy jednostka akceptuje kulturowy nacisk na osiągnięcie celu bez udziału norm, które kierują sposobami jego realizacji, 3. Rytualizm- odrzucenie celów wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej akceptacji norm postępowania. Jest to znaczna redukcja lub rezygnacja z aspiracji do uzyskania życiowego sukcesu przy jednoczesnym trzymaniu się norm postępowania. Rytualista nie robi kariery, lubi stabilizację, rezygnuje z aspiracji, 4. Wycofanie- odrzucenie celów kulturowych i środków służących do ich realizacji. Jednostka znajduje się w społeczeństwie, jest jej członkiem, ale tylko formalnie, bo nie podziela systemu wartości społecznych. Odrzuca cele kulturowe i normy postępowania, rezygnuje z gry. Do jednostek, które się wycofują zalicza się narkomanów, alkoholików, hippisów. Drastyczna formą wycofania jest samobójstwo. Wycofanie to samotniczy typ adaptacji. Cechuje go prywatność, izolacja, brak szerszych społecznych celów, 5. Bunt- odrzucenie celów kulturowych i środków służących do ich realizacji przy jednoczesnym wprowadzeniu nowych celów i norm postępowania. Ma on charakter grupowy, zorganizowany. Bunt dotyczy warstw lub klas społecznych nowo wyłaniających się, którym stary system nie daje możliwości rozwoju. Takim indywidualnym buntownikiem jest renegat tzn. osobnik, który odrzuca panujące wartości, łamie solidarność grupy, klasy społecznej, podważa jej ideały. III. TEORIE PODKULTUR COHENA. Działanie jako rozwiązywanie problemów- każde działanie człowieka jest rozwiązywaniem problemów. Do czasu rozwiązania problemy te wywołują stan napięcia, braku równowagi; stanowią wyzwanie. Pomimo naszych wysiłków problemy te mogą nadal pozostawać nierozwiązane, bądź rozwiązanie jednego z nich rodzi następny. Większość z nich można z łatwością rozwiązać. Zdarzają się jednak i takie które nastręczają nam mnóstwo trudności Sytuacja i ramy odniesienia- wszystkie ludzkie problemy powstają i są rozwiązywane w ramach dwóch kategorii determinacji: ich ram odniesienia, sytuacji w której działają. Rozwiązywanie problemów polega na zmianie jednego z tych czynników bądź obydwu naraz. Sytuacja w ujęciu Cohena to świat, w którym żyjemy i miejsce, w którym w świecie tym jesteśmy usytuowani”. Na postrzeganie sytuacji wpływają takie czynniki jak: Wychowanie, Stereotypy, Postawy, Wartości, Interesy. Czynniki te stanowią swoisty pryzmat przez który postrzegana jest sytuacja. Każda zmiana ram odniesienia wiąże się z uruchomieniem mechanizmów przystosowawczych min.: Projekcji, Racjonalizacji, Substytucji. Nacisk na konformizm- według Cohena grupy odniesienia wywierają na jednostkę presję w kierunku zachowania się zgodnie ze standardami, które obowiązują grupę. Z powyższego wynika że nie każde możliwe rozwiązanie problemu jest dostępne dla jednostki. Dostępne jest jedynie te które jest zgodne ze standardami, normami, obyczajami, obowiązującymi daną grupę. Dzieje się tak ponieważ „konformizm” jest nagradzany akceptacją natomiast „dewiacja” karana jest odrzuceniem. Konformizm stanowi kryterium trafności czy zasadności ram odniesienia rozpatrywanej jednostki. Nonkonformizm może spowodować utratę statusu w grupie a nawet odrzucenie przez grupę. Procesy interakcyjne- Cohen kładł szczególny nacisk na grupowe procesy doprowadzające do dewiacji: podstawowym warunkiem wyłonienia się nowych form podkulturowych jest interakcja jednostek, które mają podobne problemy w przystosowaniu. Procesy interakcji mogą zachodzić między jednostkami oraz całymi grupami. Cohen wprowadził pojęcie gestów eksploracyjnych- psychologia tłumu. Dwa elementy koncepcji kształtowania się podkultur wymagają podkreślenia. Po pierwsze: dochodzenie w toku interakcji do nowych rozwiązań i wykształcenie się odmiennych norm i wartości jest zjawiskiem grupowym. Po drugie: innowacyjny rezultat wcale nie musi być zamierzony, poszczególni zaś uczestnicy interakcji mogą się przyczynić do jego osiągnięcia zarówno przez bezpośrednie działanie jak i przez działanie pośrednie lub nawet zaniechanie działania. Problem statusu- problem statusu to problem zdobycia uznania w oczach otoczenia. Jeżeli grupa odczuwa, że nie może czy nie potrafi osiągnąć statusu zgodnie z obowiązującymi kryteriami, będzie dążyć do wypracowania nowych kryteriów statusu. Oznacza to powstanie nowej podkultury. Podkultura a kultura- podkultura jest kulturowa, ponieważ każdy jej uczestnik znajduje się pod wpływem innych, którzy uczestniczą w tym systemie normatywnym. Jest ona podkulturowa, ponieważ normy dotyczą tylko jednostek czerpiących z nich korzyść i znajdujących klimat moralny, w którym normy te mogą się rozwijać i trwać. Podkultura może istnieć dłużej niż jej założyciele pod warunkiem, że jej normy zaspakajają potrzeby następców. Spoistość podkultury zwiększa się również poprzez poczucie zagrożenia zewnętrznego dla danej grupy. IV. KONCEPCJA KULTURY WARSTW NIŻSZYCH MILLERA. Walter Miller wychodząc z twierdzenia o zróżnicowaniu kulturowym jako źródle przestępczości warstwy niższej stworzył teorię „punktów skupienia”. Jego zdaniem aby doszło do wyodrębnienia negatywistycznej subkultury grupowej potrzebne jest działanie czynników pozytywnych a nie tylko negatywnych. Warstwa niższa wytwarza w toku swojej, sięgającej w przeszłość historii specyficzna subkulturę, przeciwstawna do innych warstw. Subkulturę ta tworzy siec norm wywodzących się z „punktów skupienia”, z wartości grupowych, z których wynikają wskazania co do zachowań pozwalających uzyskać prestiż grupy. Miller wymienił następujące „punkty skupienia\": 1. Trudności— ma to być dominująca cecha tej kultury, przy czym deklarowana chęć niepopadania w trudne sytuacje nie oznacza dążenia do zachowania zgodnego z prawem, lecz jedynie uchylenie się od ujemnych następstw działania, które przysparza kłopotów. 1. Twardość — należy wykazać się specyficznie pojmowaną „męskością\" (brak skrupułów, nie okazywanie sentymentów), a także odwagą, sprawnością fizyczną i odpornością psychiczną. 2. Cwaniactwo — jest to wyraz sprawności umysłowej, polegającej na — z jednej strony — umiejętności „podejścia\" czy na-wet oszukania innych, z drugiej zaś — na niedopuszczeniu do stania się ofiarą takich manipulacji. W oparciu o nią wyróżnia się „przygłupów\" padających łupem „spryciarzy\", którzy zbierają owoce swojej zręczności, a nie muszą ciężko pracować. 3. Podniecenie— chodzi tu o szukanie „flirtu z niebezpieczeństwem\", przybierające postać zachowań, w których główną rolę odgrywają alkohol, muzyka i przygody seksualne. Poszukiwanie napięcia i podniecenia przeplata się z okresami pasywności i wyczekiwania, przeważnie na następny weekend i „pójście w miasto\". 4. Los - cecha ta wyraża się w przekonaniu o rozstrzygającym znaczeniu szczęścia dla powodzenia przedsięwziętych działań. „Mieć szczęście\" - „mieć pecha\", to dwa bieguny ludzkiego losu, które są udziałem człowieka, lecz nic zależą - albo w niewielkim stopniu — od jego wysiłków. 5. Niezależność — wyraża się w silnym podkreślaniu sprzeciwu wobec zewnętrznej kontroli i ulegania autorytetom. Jednak, zdaniem Millera, zachodzi tu rażący rozdźwięk między tym, co się oficjalnie głosi, a tym, co jest w istocie ukrytym, choć nie zawsze uświadomionym, życzeniem. Centralne punkty zainteresowania młodzieży: status i przynależność. Potrzeba przynależności do grupy i walka w niej o wysoką pozycję (status) wyzwalają zachowania dewiacyjne, nierzadko - kryminalne. Przynależność do grupy ma dla członków istotne znaczenie, powodujące ze są oni nastawieni konformistycznie wobec wymagań grupy i skłonni spełniać wszelkie jej oczekiwania. Przynależność ma dla jednostki sama przez się znacząca wartość, pozwala uzyskać wysoki status w grupie. Wysoki status można jednak tylko uzyskać poprzez demonstracje posiadania cech wysoko cenionych w kulturze warstw niskich. Krytyka- przerysowanie frakcji kultury warstw niższych, zwłaszcza mniejszości etnicznych, wyraźny wpływ innych twórców teorii ( Sellin, Sutherland), teoria ta stanowi ostrą polemikę z tezami Cohena, kulturowo uwarunkowane motywacje do dewiacji jako główny atut teorii. V. TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH MOZLIWOŚCI CLOWARDA I OHLINA. Wady jednostki- wady systemu- wykształcenie się podkultur jest uzależnione od tego, czy jednostka zgodnie z panującą ideologią sukcesu, przypisuje swe niedostatki bądź niepowodzenia własnym wadom lub ułomnościom charakteru, czy też postrzega, ze istniejący porządek społeczny uniemożliwia jej osiągniecie kulturowo wyznaczonych celów. Gdy jednostka dostrzega strukturalne bariery na drodze do sukcesu, sprzyja to zachowaniom dewiacyjnym. Prawomocność i zasadność moralna norm- można być przekonanym o moralnej wyższości danego sposobu postępowania i jednocześnie uważać, że w konkretnej sytuacji nie znajduje on zastosowania ze względu na swą nieskuteczność czy nieużyteczność. Odbieranie prawomocności niesprawiedliwym lub nie przystającym do sytuacji normom jest podstawowym warunkiem zaangażowania dewiacyjnego. Poszukiwanie grupy- z chwilą odebrania prawomocności obowiązującym normom jednostka znajduje się w stanie gotowości psychicznej do dewiacji, lecz jednocześnie staje w opozycji wobec społeczeństwa, co powoduje stan napięcia, niepewności, lęku. Rodzi to tendencję do poszukiwania innych osób, które maja analogiczne problemy, dochodzi do rozwiązań podkulturowych. Rola grupy polega przede wszystkim na dostarczaniu moralnego wsparcia rozwiązaniom innowacyjnym m.in. przez racjonalizowanie zachowań dewiacyjnych. Redukcja lub eliminacja poczucia winy przez dewianta umożliwia trwale zaangażowanie dewiacyjne. Dewiacja a reakcja społeczna- nieprzychylna reakcja otoczenia na błahe często występki młodzieży może powodować skutki odwrotne do zamierzonych, to znaczy zamiast ograniczać dewiację, prowadzi do jej nasilenia. Separowanie i segregowanie młodzieży noszącej już dewiacyjną etykietkę prowadzi także do wzrostu solidarności, poczucia odrębności i tożsamości grup dewiacyjnych. Typologia podkultur dewiacyjnych: adaptacja do sytuacji rozdźwięku między kulturowo wyznaczonymi celami, a możliwościami ich realizacji ma charakter grupowy, a nie indywidualny. Na wybór zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawem wpływa dostępność do środków koniecznych do podjęcia zachowań antyprawnych, chodzi tu o dostęp do środków konformistycznych jaki i nonkonformistycznych. 1. Przestępcze – powstają gdy nieletni żyją w środowisku społecznym nasyconym dorosłymi kryminalistami, pod których kontrola pozostają i mogą się od nich nauczyć wykonywania ról społecznych, tak „przestępczych\", jak i konwencjonalnych 2. Konfliktowe – formują się w środowiskach zdezorganizowanych, w których nieletni nie stykają się ze stabilnym systemem ról społecznych konwencjonalnych czy przestępczych. Środowiska te charakteryzują się duża ruchliwością, zmiennym skaldem ludności, co osłabia kontrolę społeczną nad nieletnimi. Ten stan chaosu prowadzi więc często do powstawania zbiorowości rozwiązujących swoje problemy w sposób równie chaotyczny, a więc konfliktowy — polegający na stosowaniu prze-mocy wewnątrz grupy i wobec innych grup. Ponieważ ten sposób uzyskiwania statusu nie jest aprobowany przez dorosłych, dla których przemoc i agresja mają czysto instrumentalny charakter, młodzież z grup konfliktowych po przekroczeniu granicy wieku dojrzałego musi dołączyć do zbiorowości konformistycznych albo przestępczych, 3. Wycofania – powstaje gdy nieletni nie zdołali zaspokoić aspiracji czy to przy pomocy środków legalnych czy nielegalnych, a maja dostęp do narkotyków. Podkultura ta koncentruje się wokół używania narkotyków. Wejście do tej grupy następuje w skutek indywidualnych zaburzeń stosunków z najbliższym otoczeniem. Krytyka- niepełna typologia młodzieżowych podkultur dewiacyjnych, która jest przerysowana i brak jest w niej urzeczywistnienia, brak dostatecznej hierarchizacji struktury grup dewiacyjnych, wątpliwe rozróżnienie prawomocności i zasadności moralnej norm, wątpliwy wizerunek społeczności, która może jednoznacznie wykształcić dewiacyjne normy i wartości, błędne kategorie pojęciowe. VI. TEORIA NEUTRALIZACJI SYKESA I MATZY. Wysnuli tezę, że nie istnieją podkultury dewiacyjne. Ich zdaniem można jedynie mówić o podkulturach dewiacji czy też przestępczości. Operując pojęciem „podkultura dewiacyjna” akcentuje się nadmiernie odrębność danej klasy wartości i norm zachowania w stosunku do kultury dominującej. Uważali, że w społeczeństwie istnieją dwa systemy wartości: Wartości oficjalne- konformistyczne, związane są z czasem pracy, nauki, z działalnością polityczną lub społeczną Wartości podskórne- dewiacyjne, związane są z czasem wolnym od pracy (weekendy, wakacje, święta). Techniki neutralizacji- teoria ta zajmuje się stosowaniem argumentacji służących usprawiedliwianiu zachowań przestępnych. Argumentacje takie trzeba sobie przyswoić i nauczyć się nimi posługiwać. Autorzy ci uważają, że młodzież popełniająca przestępstwa internalizuje w procesie socjalizacji poprawny system wartości i norm, lecz wynajduje sposoby usprawiedliwiania postępowania niezgodnego z tym systemem, Działający w ten sposób nie przeczy, że jego czyn jest naganny, ale wskazuje na okoliczności pozwalające mu na wyłączenie działania zinternalizowanej normy (zneutralizowanie). Taka operacja pozwala mu na uniknięcie poczucia winy związanego z naruszeniem normy.
diabel123