Twórcza resocjalizacja _muzyka.doc

Od tysięcy lat muzyka towarzyszy szczęśliwym wydarzeniom w życiu człowieka. Współczesna nauka dowodzi, że muzyka może uwalniać od stresu, obniżać ciśnienie krwi i pomagać w opanowaniu bólu. Wartość kulturalna i rozrywkowa muzyki nie budzi wątpliwości i nic dziwnego, że kiedy Pavarotti wkracza na scenę, publiczność słucha jak urzeczona.

„Dzięki muzyce, która zaspokaja potrzeby pierwszego rzędu, potrzeby emocjonalne, etyczne, poznawcze i samorealizacji, doświadczana jest pełnia człowieczeństwa.”

Wykorzystywanie możliwości terapeutycznych muzyki w leczeniu schorzeń somatycznych i psychiatrycznych stanowiło od dawna cel i istotę działań podejmowanych w wielu specjalistycznych placówkach medycznych. Odpowiednio stosowana muzyka niewątpliwie wpływa na rozwój potencjałów człowieka, uwrażliwiając go i ukierunkowując jego aktywność. Terapia muzyka jest kolejna metoda wspomagającą rozwój potencjałów nieprzystosowanej społecznie młodzieży.

Rola muzyki w procesie resocjalizacji nadal nie jest dokładnie przeanalizowana. Oddziaływania przez muzykę coraz częściej znajdują się w rejestrze działalności resocjalizacyjnej zarówno w placówkach penitencjarnych dla osób dorosłych, jak i wychowawczo-resocjalizacyjnych dla młodzieży. Ich stosowanie przynosi pozytywne efekty, zauważalne przynajmniej w fazie realizacji tej formy terapeutycznej.

W XX w. teoretyczne podstawy muzykoterapii wyrosły z dwóch zasadniczo różnych koncepcji, nazywanych „szkołami”. Sa to: szkoła amerykańska i szkoła szwedzka.

v     Szkoła amerykańska, zwana często empiryczno-kliniczną, ogranicza się głównie do opisów zaobserwowanych przy stosowaniu muzyki różnych stylów działań. Ten rodzaj orientacji określany bywa jako farmakologia muzyczna.

v     Szkoła szwedzka opiera się na psychoterapii, wynikającej z osiągnięć psychologii głębi i konsekwencji widzi muzykoterapie jako centralna funkcja uczenia się. Szkoła szwedzka stworzyła zamknięty system, w którego ramach zajmuje się fenomenem muzyki jako środkiem leczniczym.

W całokształcie kierunków o orientacji psychoanalitycznej muzyka pojmowana jest jako środek służący wzmacnianiu przeżyć, pobudzeniu katatonicznego myślenia obrazowego w stanie relaksacji wychowanka. Muzyka, pozwala uczestnikowi terapii poznać i przeżyć rzeczywistość niedostępną 95, poznaniu rozumowemu, staje się katalizatorem tego rodzaju odczuć. Jest wyrazem konfliktów, ścierania się przeciwieństw. Ma wzbudzać silne reakcje emocjonalne u wychowanków. Intensywny proces przezywania, prowadzący do stanów kontemplacyjno-medytacyjnych, zwanych niekiedy symbolicznym dramatem, czy też do aktywizacji wychowanka, pobudzającej go do przeciwstawienia się wzmożonym objawom emocji, stymulowany jest odpowiednio dobrana muzyka. Proces ten, w swoich założeniach, nawiązuje do antycznego pojęcia katharsis.

Głównym celem terapii jest ujawnienie tych konfliktów, uświadomienie ich sobie przez wychowanka, a następnie „oczyszczanie’ go podczas zabiegów, zmierzających do przebudowania osobowości. Muzyka ma wzmacniać przeżycia, wyzwalać z podświadomości konflikty oraz ingerować procesy i struktury wewnętrzne w czasie rekonstrukcji osobowości.

Muzyka jest ujmowana bądź jako stymulator więzi emocjonalnych, bądź jako zjawisko fizyczne, które dopiero w procesie recepcji kształtuje się w człowieku i nabiera znaczenia w jego wyobraźni.

(Natanson 1992) Wymienia następujące podstawowe poziomy oddziaływania muzykoterapii:

v     Poziom fizjologiczny związany z reakcjami organizmu ludzkiego na docierające bodźce,

v     Poziom ustrojowy zorientowany na zachowanie wewnętrznej homeostazy organizmu,

v     Poziom psychiczny, którego celem jest modyfikowanie i korygowanie zaburzeń psychologicznych i psychicznych.

Podstawowe cele wychowawcze i terapeutyczne muzykoterapii można sformułować następująco (Natanson, 1992):

v     aktualizacja lub korekta diagnozy,

v     odreagować negatywnych emocji, obniżenie poziomu leku oraz napięcia mięśniowego,

v     poprawa samopoczucia, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, redukcja zmęczenia, wzmocnienie własnej wartości,

v     stymulacja rozwoju psychoruchowego,

v     relaksacji i mobilizacji organizmu,

v     uwrażliwienie kulturowe,

v     zmiana zachowań psychofizycznych,

v     poprawa komunikacji interpersonalnej oraz umożliwienie integracji grupowej.

Rodzaje muzykoterapii

Muzykoterapia  receptywna charakteryzuje się biernym udziałem pacjenta w organizowanej sesji i poddawaniem się wpływom dźwięków bez  jego aktywnego udziału. Ten rodzaj muzykoterapii nastawiony jest przede wszystkim na modyfikowanie emocji i uaktywnianie wyobraźni. W przypadku twórczej resocjalizacji działalność w tym zakresie będzie zmierzać do uruchomienia i wzmocnienia emocji filokreatywnych, wspomagających procesy twórcze nieprzystosowanych społecznie wychowanków. Ten rodzaj muzykoterapii wspomaga procesy wyobraźni podopiecznych. Słuchanie muzyki i prowadzona podczas sesji muzykoterapeutycznych dyskusja maja uaktywnić wyobraźnie osób nieprzystosowanych społecznie oraz stymulować u nich procesy twórcze.

Muzykoterapia aktywna przywiązuje wagę do rytmu jako elementu muzycznego mającego uaktywnić pacjenta. Ten rodzaj muzykoterapii charakteryzuje się aktywnością organizacji zajęć i brakiem monotonności. Wykorzystywane są w niej zajęcia, polegające na wspólnym śpiewaniu piosenek, grze na instrumentach, wyszukiwaniu rytmu i poruszaniu. Muzykoterapia aktywna, jako metoda wspomagająca proces rozwoju strukturalnych czynników procesów twórczych resocjalizowanych wychowanków, ma za zadanie uaktywnić procesy intelektualne za szczególnym uwzględnieniem myślenia metafizycznego i skojarzeniowego.

Muzykoterapia indywidualna i grupowa

Muzykoterapia występuje w formie indywidualnej i grupowej. Posiedzenia grupowej muzykoterapii zawierają zaprogramowany temat muzyczny i ukierunkowane są na projekcie przeżyć słuchaczy, dotyczących przyszłości, przeszłości i teraźniejszości z uwzględnieniem aktualnej sytuacji poszczególnych osób bądź grupy jako całości.

Muzyka może być formą porozumienia, odzwierciedlenia stanów psychicznych, rozmaitych sytuacji, czyli językiem społeczne komunikacji.

Muzykoterapia w resocjalizacji

Celem współczesnej koncepcji wychowania muzycznego jest wykorzystywanie wszystkich dotychczasowych doświadczeń. Muzyka staje się środkiem wychowawczo- resocjalizującym.

Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów, dynamizujący, ożywiający fantazję, wprowadzający rytm, synchronizację i ład funkcji psychofizycznych, ułatwiający ujawnienie własnego, ekspresyjnego zachowania się, wyrażania siebie.

Zasadniczym problemem  resocjalizacji przez muzykę jest dobór materiału muzycznego. Muzykoterapeuci maja do czynienia z dwiema niewiadomymi: muzyką, jako środkiem oddziaływania, i nieprzystosowanym społecznie wychowankiem, jako podmiotem działania. Nie jest również objęty terapeuta, jego usposobienie, temperament, gust i upodobania muzyczne. W warunkach izolacji penitencjarnej następuje u wychowanków proces deprywacji potrzeb: poczucie braku bezpieczeństwa, akceptacji, zerwanie kontaktu z rodzina i najbliższymi osobami, poczucie braku decydowania o sobie itp.

Tworząc grupę terapeutyczną składającą się przeciętnie z 10-12 osób, należy pamiętać, że udział w niej jest dobrowolny. Zajęcia  początkowe powinny ułożyć poprawne relacje osobowe wychowanków z wychowawcą – terapeutą.

Przebieg resocjalizacyjnych zajęć muzycznych

Zajęcia  muzykoterapeutyczne odbywają się według ustalonych tematów.

Możemy podzielić je na trzy etapy:

1. nawiązanie kontaktu z wychowankiem,
2. realizacja wybranego tematu,
3. dyskusja terapeutyczna i relacja zwrotne

Etap pierwszy polega na słuchaniu przez wychowanków muzyki łatwej w odbiorze, często o charakterze rozrywkowym. Ten rodzaj muzyki ma konstruować podstawy poczucia bezpieczeństwa oraz ułatwiać nawiązanie kontaktów miedzy prowadzącym zajęcia a wychowankami.

Etap drugi jest najistotniejszym z punktu widzenia celów, które chcemy osiągnąć. Polega na prezentowaniu celowo dobranego materiału muzycznego oraz wykonywaniu określonych zadań przez osoby uczestniczące w sesjach. Na tym etapie zaczynają ujawniać się stany emocjonalne wychowanków oraz poszerza się i pogłębia ich aparat poznawczy.             

Etap trzeci jest fazą skojarzeń i analiz stanów emocjonalnych i intelektualno-poznawczych wychowanków. Następuje na nim pogłębiona refleksja i analiza dotychczasowego funkcjonowania psychologicznego i społecznego.

Zajęcia muzykoterapeutyczne prowadzone z osobami nieprzystosowanymi społecznie służą:

    zmniejszeniu poziomu agresji,

    pomocy w rozwiązywaniu trudności w  nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych,

    obniżaniu poziom napięć emocjonalnych,

    relaksacji

    uwrażliwianiu oraz pogłębianiu postaw twórczych,

    kreatywności,

    uczeniu otwartości poznawczej,

    poszerzeniu wartości estetycznych

Muzyka jest sztuką doskonale nadającą się do łączenia z innymi środkami ekspresji, a tym samym z innymi metodami resocjalizacji. Doznania  muzyczne można interpretować słowem, gestem, rysunkiem, tańcem.

Muzyka oraz muzykoterapia mogą być resocjalizacyjnymi sposobami oddziaływania na wychowanka, na  jego struktury osobowe, emocjonalne, stan somatyczny. Podstawowym zadaniem oddziaływań muzycznych jest stymulowanie rozwoju potencjałów wychowanków. Muzyka powinna spełniać rolę stymulatora rozwoju czynników strukturalnych procesów poznawczych i twórczych nieprzystosowanych społecznie osób.

Fazy oddziaływania  muzyki na wychowanków

Faza pierwsza polega na uzyskaniu retrospektywnego wglądu w siebie dzięki percypowanym dźwiękom i przezywaniu związanych z tym emocji. Uaktywnia się pamięć, wyobraźnia i system skojarzeń. W tej fanie słuchanie muzyki prowadzi do wewnętrznej konfrontacji  własnych przeżyć i doświadczeń emocjonalnych z elementami myślenia o sobie i innych ludziach. Następuje częściowa zmiana  nastawień poznawczych i oglądu samego siebie.

W drugiej fazie oddziaływań muzyki na nieprzystosowanego społecznie wychowanka uruchamiane są u niego strukturalne czynniki i mechanizmy rozwojowe. Ćwiczenia muzyczne powodują dojrzalszy wgląd w siebie, wypracowanie nowych standardów percepcyjnych i autopercypcyjnych. Powstają nowe sposoby funkcjonowania  interpersonalnego i społecznego, które sa zalążkami nowych parametrów tożsamości społecznej.

Muzykoterapia alternatywna

Jedną z interesujących, ale równocześnie mało rozpoznanych form muzykoterapii jest terapia dźwiękiem mis tybetańskich.[1]Opiera się ona na leczniczych efektach rezonansu akustycznego, polegających na wpływaniu fal dźwiękowych na organizm ludzki.

Terapia dźwiękiem mis tybetańskich wpływa  w następujący sposób na funkcjonowanie ludzkiego organizmu:

    poprawia kondycję psychiczną, wyciszając emocje,

    wpływa relaksacyjnie na układ nerwowy,

    optymalizuje procesy bioenergetyczne w całym obszarze organizmu,

    współtworzy obszar biopola sprzężonego z ciałem w postaci oddziaływania dwukierunkowego

Empiryczne uzasadnienia muzykoterapii w resocjalizacji

Z badań przeprowadzonych przez R. Kaszczyszyna, wynika, że wychowankowie w znacznej większość i przejawiają wrażliwość na różnorodne formy kontaktu z muzyką, a ich odbiór tej formy zajęć ma dla nich charakter relaksacyjno-terapeutyczny,.

Maria kopacz stwierdziła empirycznie wpływ stosowania muzykoterapii za obniżenie poziomu agresywności młodzieży. Badania przeprowadzone przez Krzysztofa Zawadzkiego wykazały zdecydowany wpływ stosowania zajęć muzykoterapeutycznych na obniżanie poziomu agresji oraz przemocy interpersonalnej w badanej grupie dzieci i młodzieży.

Cytowane  badania potwierdziły tezę o istotnym znaczeniu oddziaływań muzycznych na odzyskiwanie przez osoby nieprzystosowane społecznie większego poziomu równowagi wewnętrznej, a przez to i częściowe zrównoważenie poziomu relacji interpersonalnych.

Człowiek zrównoważony wewnętrznie i społecznie jest w stanie łatwiej współ kreować nowe parametry swojej tożsamości. Oddziaływania muzyczne zaspokajają  w jakimś stopniu potrzeby wolności, przynależności oraz samourzeczywistnienia wychowanków.