Estetyka i historia sztuki średniowiecznej
1. Antyk a Średniowiecze
n Nazwa epoki wywodzi się z łacińskiego określenia medius aevus (średni wiek), lub media tempora (wieki średnie). Została wprowadzona jeszcze w średniowieczu przez pobożnych chrześcijan, którzy uważali czasy, w których żyli, za interwał między pierwszym a drugim przyjściem Chrystusa.
n Najczęściej za początek epoki przyjmuje się rok 476, koniec istnienia imperium rzymskiego, w którym został pozbawiony władzy ostatni cesarz zachodniorzymski, Romulus Augustulus
n Za koniec średniowiecza przyjmuje się różne daty: wynalezienie druku przez Gutenberga (ok. 1450), zdobycie Konstantynopola przez Turków i upadek cesarstwa bizantyjskiego (rok 1453), koniec wojny stuletniej, dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (rok 1492), a wreszcie wystąpienie Lutra w 1517 r.
n Po upadku starożytnych szkół filozoficznych życie umysłowe wczesnego średniowiecza skupiało się głównie w klasztorach.
n Dworskie capellae (kancelarie) np. Karola Wielkiego – centrum kształcenia i przygotowywania uzdolnionej młodzieży do pracy dyplomatycznej i pisarskiej.
n z upadkiem rzymskich instytucji państwowych Kościół stawał się potęgą nie tylko religijną, ale również kulturową, ekonomiczną i polityczną, mającą decydujący wpływ na kształtowanie umysłowości i kultury średniowiecza.
Kultura Średniowiecza
n duchowa jedność świata zachodniego i wykrystalizowała się jednolita kultura (uniwersalizm).
n Przetworzono dziedzictwo grecko-rzymskiego, które zespolone z tradycją chrześcijańską stworzyło nową jakość.
n powstanie Państwa Kościelnego w wyniku przekazania przez Pepina Krótkiego
n Jedność kultury jest rezultatem wspólnego języka - łaciny. Łacina obowiązywała jako język szkoły, nauki, religii, dyplomacji i prawa. Była mowa ludzi wykształconych
n Powszechność wzorców parenetycznych, mocno powiązanych z chrześcijańską wizją świata:
Ø ideał świętego (ascety),
Ø rycerza bez skazy
Ø Ideał sprawiedliwego władcy.
2. Sztuka Bizancjum
n W starożytności Bizancjum (gr. Byzantion), później Konstantynopol (gr. Konstantinupolis, łac. Constantinopolis, - miasto Konstantyna) – kolonia grecka założona w 660 p.n.e. w europejskiej części Bosforu, w 330 n.e. został stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego,
n 324-1930 Konstantynopol,
n 1453-1930 nazwy Konstantynopol i Stambuł używane zamiennie,
n od 18 marca 1930 oficjalna nazwa Stambuł
1. Okres pierwszy od założenia Konstantynopola do upadku ikonoklazmu w 843 r. nazywany jest często okresem wczesnobizantyjskim
2. Okres drugi (867 - 1204), renesans architektury, ogólniej sztuki bizantyjskiej, kończy zajęciem Konstantynopola przez krzyżowców w 1204; nazywany jest okresem średniobizantyjskim
3. Okres trzeci, związany z restauracją cesarstwa 1261 - 1453, kończy zdobycie Konstantynopola przez Turków, nazywany jest także okresem późnobizantyjskim
IKONOKLAZM
n gr. eikōn „obraz"; - klazm z gr. klao "łamać„) - obrazoburstwo
n transcendencja sacrum - sprawia, że zajmuje ono miejsce „poza" i „ponad" widzialnymi sprawami ludzkimi, a zatem nie może być przedstawiane.
n „Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią" (Wj 20,4).
n Ikonoklazm, (Kłótnia o Obrazy), ruch wrogi kultowi ikon, świętych obrazów, które stanowiły przedmiot adoracji we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim.
n Pojawił się w VIII i IX w. i przejawiał w prowadzonym na szeroką skalę niszczeniem ikonostasów, fresków, a nawet klasztorów i prześladowaniem osób adorujących ikony (ikonoduli).
n W 730 roku cesarz Leon III Izauryjczyk (717-741), zakazał czczenia ikon Chrystusa, Dziewicy Maryi i świętych i nakazał zniszczenie istniejących wizerunków.
n Sobór Nicejski II w roku 787 zezwolił ponownie na kult obrazów, zakazując surowo handlowania nimi. Uzasadnienie doktrynalne: skoro Chrystus się wcielił, wolno przedstawiać fizyczną postać Syna Bożego i malować wizerunki świętych.
n Drugi ikonoklazm – kończy Teodora, regentka na rzecz nieletniego syna Michała III, proklamowała powrót do ikonolatrii w roku 843
3. Uniwersytety
n Po upadku starożytnych szkół życie umysłowe skupiało się głównie w klasztorach.
n W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cech — powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem universitas.
n Uniwersytety posiadały pewną autonomię - wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie chrześcijańskim.
n Dysponowały także niezależnością prawną od władz miejskich.
v W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:
n Uniwersytet Boloński
n Uniwersytet Paryski
n Uniwersytet Oksfordzki
n Uniwersytet w Cambridge
n Uniwersytet w Padwie
v W XIV wieku:
n uniwersytet w Rzymie (1307)
n uniwersytet we Florencji (1321)
n uniwersytet w Pizie (1343)
n uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola - 1348)
n uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński - 1364)
Filozofia św. Augustyna
n System filozoficzny - konsekwentna próba przystosowanie klasycznego platonizmu do treści teologicznej doktryny chrześcijańskiej.
n jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był Bóg.
n Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów.
n Bóg stworzył świat wedle liczby, miary i wagi
n Dusza jest boską ideą, stworzoną na wzór samego Boga.
n do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją
n teoria o ciągłym „podtrzymywaniu” istnienia świata materialnego przez wolę Boga
n Człowiek nie jest twórcą piękna – dowodzi jego powszechne do niego upodobanie. Piękno jest więc obiektywną własnością rzeczy a nie tylko stosunkiem do niej człowieka.
n „Coś podoba się dlatego, że jest piękne”
n Piękno polega na harmonii, a harmonia na odpowiedniej proporcji, czyli stosunku części
n Piękno dostrzegamy tylko wzrokiem i odbieramy słuchem, bo inne zmysły nie są w stanie postrzegać stosunków
n Zgodność, porządek i jedność stanowią o pięknie. „Bóg urządził wszystko wedle liczby, miary i wagi”
n Przeżycie estetyczne zawiera dwa składniki:
v Bezpośrednio pochodzący ze zmysłów – wrażenia i postrzeżenia, barwy i dźwięki
v Umysłowy składnik – gdy barwy i dźwięki przedstawiają, wyrażają coś.
n Doznajemy piękna na sposób zmysłowy i umysłowy. Dlatego przeżycie piękna zalezy nie tylko od rzeczy ale i od nas samych: „Nie dość, aby rzeczy były piękne, trzeba ponadto abysmy mieli upodobanie do piękna, abyśmy go pragnęli dla niego samego”.
n Świat jest piękny, bo jest tworem Boga. Nie może więc być niepiękny
n Brzydota nie jest dziełem Boga, jest tylko rezultatem braku harmonii. Dlatego zawsze jest tylko częściowa. Ślady piękna są także w brzydkich rzeczach
n Brzydota jest potrzebna, gdyż jest dla piękna tym, czym cień dla światła
n Sztuka – mimetyzm – naśladuje przyrodę, dzieło Boga.
n Sztuka łudzi, gdy naśladuje zewnętrzny wygląd rzeczy
n Sztuka poszukuje piękna – potęguje ślady piękna w rzeczach
n Bóg jest pierwszym twórcą i pierwszym artystą
n Teoria mimezis – sztuka naśladuje dzieła Boga
n Piękno człowieka ma charakter duchowy a nie fizyczny
n Piękno to coś, co zwodzi, łudzi (przypowieść o złotym cielcu)
n Piękno cielesne zwodzi człowieka z drogi doskonalenia duchowego (kusi do grzechu). Cielesność to zmysłowość – Ewa skusiła Adama
n Ciało przeszkadza człowiekowi w osiągnięciu celu, zatem trzeba je trzymać w ryzach
HIERARCHIA SZTUK (św. Augustyna)
n Malarstwo i rzeźba są niedoskonałą imitacją rzeczywistości zmysłowej, nie operują liczbą i mają za mało rytmu
n Aktor jest oceniany na jednym poziomie z gladiatorem i woźnicą i heterą
moderator132