Łączenie i rozdzielanie różnorodnych substancji chemicznych.doc

Łączenie i rozdzielanie

różnorodnych substancji i związków chemicznych

Absorpcja – pochłanianie – wchłanianie gazów przez ciecze.

Addycja – łączenie się atomów lub cząsteczek z innymi atomami lub cząsteczkami związków chemicznych bez wydzielania produktów ubocznych.

Adhezja – przyleganie – łączenie się powierzchniowych warstw dwóch różnych (stałych lub ciekłych) ciał doprowadzonych do zetknięcia. Szczególnym wypadkiem adhezji jest spójność, występująca gdy stykają się ciała jednakowe.

Adsorpcja – zagęszczanie i skupienie gazów, par lub ciał rozpuszczonych na powierzchni ciała stałego lub na powierzchni jego pojedynczych cząstek.

Asocjacja – wiązanie się pojedynczych cząsteczek w zespoły cząsteczkowe. Występuje w cieczach, mieszaninach, w parach.

Atmoliza – rozdzielanie mieszaniny gazów oparte na zjawisku róznej szybkości dyfuzji poszczególnych składników mieszaniny przez porowate przegrody.

Autohezja – samoprzyleganie – wytwarzanie trwałego połączenia między skontaktowanymi objętościami tego samego polimeru. Autohezja jest szczególnym przypadkiem adhezji.

Autokataliza – kataliza, w której katalizatorem dla danej reakcji chemiznej jest jeden z substratów lub produktów reakcji.

Barbotaż – proces przepływu gazu w postaci pęcherzyków przez warstwę cieczy. Stosowany do rozwinięcia powierzchni zetknięcia cieczy z gazem w procesach absorpcji, rektyfikacji itp.

Buforowanie – częściowe zmniejszenie stężenia jonów H3O+ lub OH– przez dodanie soli słabego kwasu lub zasady.

Cementacja – utwardzenie powierzchni wyrobów stalowych przez wprowadzenie węgla metodą dyfuzji w temperaturze 900–950oC.

Chemosynteza – proces analogiczny do fotosyntezy, lecz zachodzący bez udziału światła, kosztem energii chemicznej uzyskiwanej z procesu utleniania związków nieorganicznych lub bardzo prostych związków organicznych (np. metan).

Chromatografia – metoda rozdzielania mieszanin ciekłych (lub gazowych) na poszczególne składniki za pomocą kolumn wypełnionych odpowiednim adsorbentem.

Degradacja – rozpad cząsteczki związku organicznego polegający na tym, że ze związku o większej masie cząsteczkowej powstaje związek o mniejszej masie cząsteczkowej.

Dekantacja – metoda oddzielania ciał stałych od cieczy.

Demulgacja – chemiczne oczyszczenie substancji z emulsji, zwłaszcza oczyszczanie ropy naftowej z zawiesin.

Depolimeryzacja – reakcja chemiczna odwrotne do polimeryzacji, polegająca na rozkładzie polimeru na składniki prostsze, głównie monomery.

Desorpcja – proces odwrotny do adsorpcji i absorpcji, stosowany w celu regeneracji absorbentu lub adsorbentu oraz w celu otrzymania pochłoniętego składnika w stanie czystym.

Destylacja – metoda rozdzielania mieszaniny substancji o różnych temperaturach wrzenia.

Detonacja – rodzaj reakcji chemicznej przebiegającej wybuchowo, odznaczającej się bardzo dużą, stałą prędkością liniową rozprzestrzeniania się.

Dializa – rozdzielenie roztworu koloidowego od roztworu prawdziwego za pomocą błony przepuszczalnej rozpiętej pomiędzy mieszaniną rozdzielanych roztworów a czystym rozpuszczalnikiem.

Dyfuzja – mieszanie stykających się ze sobą substancji w stanie ciekłym lub gazowym, częściowo także w stanie stałym, bez ingerencji z zewnątrz, wynikające z ruchów cieplnych cząstek.

Dysmutacja – proces polegający na samoutlenieniu i samoredukcji.

Dysocjacja – rozdzielenie – samorzutny rozpad cząstek; na jony podczas rozpuszczania; na mniejsze cząstki podczas ogrzewania (dysocjacja termiczna); na trwałe swobodne jony (dysocjacja elektrolityczna).

Dyspersja – rozdrobnienie albo rozproszenie substancji.

Dysproporcjonowanie – dysmutacja – przejście ze średniego stopnia utlenienia w stopień wyższy i niższy np.

±0                –1     +1            
Br2 + 2OH- ↔ Br + BrO- + H2O

Istnieje też reakcja odwrotna.

Ekstrakcja – metoda rozdzielenia mieszanin na drodze wymywania rozpuszczalnikiem pożądanych składników z mieszaniny stałej lub ciekłej.

Elektroforeza – zjawisko elektrokinetyczne polegające na ruchu naładowanych cząstek zawiesiny pod wpływem pola elektrycznego (rozdzielanie białek, pokrywanie metali);

Elektroliza – rozkład chemiczny roztworu zawierającego jony albo ciekłego metalu za pomocą prądu stałego. Substancja wytwarzająca jony nazywa się elektrolitem.

Fermentacja – reakcja biochemiczna zachodząca pod wpływem pewnych enzymów.

Filtracja – przepuszczanie cieczy lub gazu przez ośrodek porowaty lub specjalnie spreparowane filtry.

Flokulacja – kłaczkowanie – powstawanie dużych skupisk cząsteczek w procesie koagulacji osadów. Ułatwia adsorpcję bardzo drobnych zawiesin i cząstek koloidowych.

Flotacja – metoda wzbogacania minerałów (kruszców), pozwala metdą zwilżania oddzielić cenne minerały od składników im towarzyszących.

Fluidyzacja – operacja jednostkowa polegająca na zawieszeniu rozdrobnionej fazy stałej w fazie gazowej.

Glikoliza – fermentacja heksoz i glikogenu do kwasu mlekowego, zachodząca w różnych tkankach zwierząt i dostarczająca energii.

Hartowanie – utwardzanie metali i stopów metali w wyniku odpowiedniej obróbki cieplnej.

Homogenizacja – proces rozdrabniania kropelek emulsji do rozmiarów koloidalnych.

Hydratacja – uwodnienie – tworzenie stosunkowo słabych połączeń jonów z cząsteczkami H2O w wodnym roztworze.

Hydroliza – rozkład substancji chemicznych organicznych i nieorganicznych pod wpływem wody.

Hydrotropia – zwiększanie rozpuszczalności w wodzie substancji słabo rozpuszczalnej (zwykle organicznej) wywołane obecnością w roztworze innej substancji dobrze rozpuszczalnej.

Infiltracja – przenikanie cieczy lub gazów poprzez pory jakiegoś ciała.

Inwersja – zjawisko rozszczepienia pod wpływem kwasów lub enzymów dwucukrów, na cukry proste.

Izoterma – proces chemiczny, który przebiega w stałej temperaturze.

Kataliza – zmiana szybkości reakcji chemicznej pod wpływem katalizatorów.

Koagulacja – łączenie się cząstek koloidalnych w większe zespoły, co powoduje wytrącanie się osadu w postaci zawartego koagulantu lub przejście zolu w żel.

Konfiguracja – rozkład elektronów w atomie pomiędzy powłoki i podpowłoki elektronowe.

Konwersja – w technologii chemicznej szczególny typ reakcji, w których następuje wymiana części składowych między reagującymi substancjami.

Kopolimeryzacja – reakcja chemiczna łączenia się w wielkocząsteczkowe zespoły dwu rodzajów monomerów, np. styren + butadien daje kopolimer   kauczuk syntetyczny.

Kraking – krakowanie – proces technologiczny, podczas którego następuje rozpad wielkich cząstek węglowodorów na cząstki zawierające mniejszą liczbę atomów węgla, zachodzący w wyniku rozerwania wiązań między atomami węgla. Podczas krakingu przebiegają również reakcje wtórne (np. polimeryzacja, kondensacja), którym ulegają produkty rozpadu. Kraking prowadzony jest w wysokich temperaturach.

Krystalizacja – wydzielanie się z roztworu ciała stałego o budowie krystalicznej. Substancja wykrystalizowuje, gdy stężenie przekroczy wartość określoną iloczynem rozpuszczalności. Można to osiągnąć:

Liofilizacja – odwadnianie ciał o dużej zawartości wody przez ich zamrożenie i sublimację w próżni powstałych kryształków lodu.

Lioliza – solwoliza – rozkład substancji chemicznych pod wpływem dowolnego rozpuszczalnika (niekoniecznie wody).

Miareczkowanie – czynność analizy chemicznej objętościowej, polegająca na dodawaniu do roztworu badanego dokładnie odmierzonej ilości roztworu odczynnika o znanym stężeniu, do chwili zakończenia przebiegu reakcji substancji oznaczanej.

Nitrowanie – wprowadzenie grupy NO2 do połączeń organicznych na miejsce wodoru.

Odwodnienie – dehydratacja – wydzielanie ze związków chemicznych cząsteczek wody.

Odwodornienie – dehydrogenizacja – reakcja chemiczna, w wyniku której z cząsteczki związku chemicznego zostają oderwane atomy wodoru.

Okluzja – adsorpcja obcych jonów lub cząsteczek rozpuszczalnika podczas stopniowego wzrostu pierwotnie strąconych cząstek osadu. Także zjawisko zamykania gazu nie rozpuszczonego w ciele stałym.

Osmoza – dyfuzja substancji (najczęściej rozpuszczlanika) przez przegrodę półprzepuszczalną, rozdzielającą roztwór i czysty rozpuszczalnik lub dwa roztwory o różnych stężeniach, następująca na skutek obniżenia potencjału chemicznego rozpuszczalnika w obecności cząsteczek substancji rozpuszczonej.

Peptyzacja – przejście żelu lub osadu w zol, jest procesem odwrotnym do koagulacji.

Pęcznienie – zwiększanie objętości ciała stałego w wyniku pochłaniania przez nie cieczy lub pary z otoczenia.

Piroliza – proces degradacji cząsteczki związku chemicznego pod wpływem odpowiednio wysokiej temperatury.

Polikondensacja – reakcja chemiczna łączenia się w wielkocząsteczkowe zespoły dwu rodzajów monomerów, przy czym w przeciwieństwie do polimeryzacji wydziela się zawsze jakiś produkt uboczny (najczęściej woda lub amoniak), np. polikondensacja fenolu z formaldehydu daje żywicę fenolową oraz wodę.

Polimeryzacja – łączenie się większej liczby jednakowych cząstek w jedną bardziej złożoną cząsteczkę, która wykazuje inne własności niż prosta cząsteczka, np. acetylen C2H2 do benzenu (C2H2)3 = C6H6.

Prażenie – ogrzewanie substancji w strumieniu powietrza.

Protoliza – reakcja, w której proton H+ zostaje przeniesiony z jednej substancji do drugiej. Substancje, które oddają protony nazywa się kwasami, a substancje, które pobierają protony – zasadami.

Radioliza – reakcja chemiczna zachodząca pod wpływem promieniowania jonizującego.

Rafinacja – oczyszczanie i uszlachetnianie substancji naturalnych lub produktów przemysłowych.

Reakcje egzotermiczne – przemiany chemiczne, podczas których wyzwala się energia (najczęściej w postaci ciepła i światła). Przykładem reakcji egzotermicznych są prawie wszystkie procesy utleniania np.

2H2 + O2 → 2H2O;
S + O2 → SO2;
2Na + Cl2 → 2NaCl.

W reakcjach tych energia aktywacji jest mniejsza od energii wyzwalanej podczas powstawania nowych związków.

Reakcje endotermiczne – przemiany chemiczne, podczas których musi być dostarczona energia z zewnątrz (najczęściej w postaci ciepła). Na przykład powstawanie NO z N2 i O2 albo powstawanie C2H2 z C i H2. W tych reakcjach energia aktywacji jest większa od energii wyzwalanej podczas powstawania nowego związku.

Reakcje redoks – procesy utleniania i redukcji sprzężone ze sobą przez wymianę elektronów. Gdy jedna substancja pobiera elektrony (redukcja), to druga musi je oddać (utlenianie).

Redukcja – przeciwieństwo utleniania (z łac. reducere – cofnąć). W pierwotnym pojęciu oddawanie tlenu, dziś jest to ogólne określenie procesu, w którym zostają pobrane elektrony (zmniejszenie stopnia utlenienia).

Reforming – proces technologiczny przerobu ropy naftowej, mający na celu poprawę właściwości (liczby oktanowej) benzyn destylacyjnych i krakingowych przez ich wzbogacenie w węglowodany.

Rektyfikacja – rozdzielanie mieszaniny przez wielokrotną destylację.

Resublimacja – przechodzenie substancji ze stanu gazowego (pary) bezpośrednio w stan stały, np. pary wodnej w szron.

Równowaga chemiczna – w zasadzie wszystkie reakcje chemiczne są odwracalne. Szybkość reakcji podstawowej zależy od stężenia substratów reakcji. Im większe jest stężenie, tym szybciej zachodzi reakcja.

Saponifikacja – zmydlanie – rozkład tłuszczów pod wpływem środków hydrolitycznych.

Saturacja – nasycenie cieczy gazem, np. wody przy produkcji wody sodowej.

Sączenie – oddzielanie ciał stałych od cieczy za pomocą warstwy porowatego ciała, przy czym ciało stałe pozostaje na sączku, a ciecz przechodzi przez sączek tworząc tzw. przesącz.

Sedymentacja – samorzutne opadanie cząstek ciała stałego rozproszonego w cieczy zachodzące pod wpływem siły ciężkości.

Skraplanie – kondensacja – przechodzenie substancji ze stanu gazowego w ciekły, zwykle połączone z wydzielaniem ciepła.

Solwatacja – oddziaływanie cząsteczek rozpuszczalnika na jony lub cząsteczki substancji rozpuszczonej, prowadzące do połączeń zwanych – solwatami (w roztworach wodnych zwanych – hydratami).

Solwoliza – reakcja podwójnej wymiany między substancją rozpuszczoną a rozpuszczalnikiem, prowadząca do powstawania nowych związków chemicznych.

Sorpcja – pochłanianie gazów, par cieczy, par substancji stałych i ciał rozpuszcznych w cieczach przez ciała porowate (sorbenty).

Spalanie – proces utleniania przebiegający z wydzieleniem dużej ilości ciepła i światła.

Spiekanie – ogrzewanie substancji do temperatury, w której rozpoczyna się topienie, co powoduje jej zlepianie.

Strącanie – otrzymywanie osadu, najczęściej przez dodanie do roztworów stałej, ciekłej lub gazowej substancji (odczynnika).

Sublimacja – (z łac. sublimus – unoszący się w powietrzu) – jest to bezpośrednie przejście ze stanu skupienia stałego w stan gazowy w określonej temperaturze, np. jod, naftalen, kamfora.

Synereza – wydzielanie się z żelu fazy rozpraszającej powodujące zmniejszenie objętości żelu (np. rozdzielenie się zsiadłego mleka na twaróg i serwatkę).

Synteza – (z grec. synthesis = łączenie) – sztuczne wytwarzanie związków z pierwiastków lub związków prostszych. Szczególną rolę spełnia w chemii organicznej, między innymi w sztucznym wytwarzaniu substancji naturalnie występujących w przyrodzie.

Tiksotropia – rozpływanie się niektórych układów dyspersyjnych w wyniku dostatecznie silnych oddziaływań mechanicznych (mieszanie, wstrząsanie) i ich zestalanie się przy braku tych oddziaływań.

Utlenianie – podczas reakcji chemicznej tlen odbiera od reagującej substancji elektrony potrzebne do pełnego obsadzenia ośmioelektronowej powłoki.

Wrzenie – przemiana cieczy w parę, podczas której stale powstają i rosną pęcherzyki pary nasyconej w fazie ciekłej. Pęcherzyki powstają z zarodków na powierzchniach grzejnych, rosną szybko dzięki parowaniu do nich cieczy, odrywają się od ścianek i wypływają na powierzchnię, gdzie pękają i zawarta w nich para ulatnia się.

Zobojętnianie – neutralizacja   usuwanie nadmiaru jonów H3O+ z kwaśnego roztworu lub OH– z zasadowego roztworu przez dodanie odpowiednio kwasu lub zasady aż do osiągnięcia punktu równoważnikowego. W zobojętnionym roztworze wartość pH odpowiada czystej wodzie – pH 7.

Gęstości roztworów wodnych (g/cm3 w temp. 20oC)