Rola szatana i jego wpływ na jednostkę i naród
Przygotowanie:
W Przygotowaniu pojawia się Szatan, który chce dla własnych celów wykorzystać tradycję narodową. Dlatego też tworzy przywódców. Wspólną ich cechą jest sędziwy wiek, a co za tym idzie: zbytnia ostrożność, niechęć do rewolucyjnych poglądów i podejmowania szybkich, radykalnych decyzji. Te właśnie cechy staną się przyczyną późniejszej klęski.
Jak zatem działa Szatan ? Przekonany, że narodowa tradycja nakazuje słuchać starców jako przywódców narodu, stwarza mężów „mądrych, bo siwych”. Przeciw takiej postawie wymierzone są zamiary Kordiana: „Idźcie za srebrną głową w noc niewoli czarną”. W młodych rodzi się pragnienie zemsty, która jako uczucie szatańskie jest potępiona przez Boga. Szatan działa podstępnie i stąd, jak zauważa M. Inglot, pojawia się „kuszenie Polaków do walki w imię zemsty, a jednocześnie przygotowywanie przegranej przez stworzenie nieudolnych przywódców”.
Spisek:
Akcja toczy się w nocy 24 na 25 maja tuż po uroczystościach koronacyjnych. Szatan rozpoczyna swe działanie. Oto w podziemiach kościoła, na grobach przodków zasiadają spiskowcy. Miejsce nie jest przypadkowe, Prezes ma bowiem nadzieje, że silnie tu obecna tradycja zadecyduje o rezygnacji z zamachu na życie cara.
Prezes ma przede wszystkim wzgląd na przeszłość Polski, dla niego liczy się religia, historia, harmonia między władcą a poddanymi. Uznaje cara za króla Polski. Ostro reaguje tu Kordian, który gani ostatniego króla Stanisława Augusta, za współpracę z carycą Katarzyną i rzuca hasło walki:
„Niech powstanie mściciel z kości naszych
(...)
Mściciele ! spiskowi !
Gdy car wkładał koronę u stopni ołtarza,
Trzeba go było jasnym państwa mieczem spławić”
Zamach Kordiana na cara kończy się jednak klęską, przede wszystkim dlatego, że spiskowiec nie wierzy w skuteczność i sensowność jakiegokolwiek działania.
W efekcie więc nad narodem zapanował Szatan z uczuciami rozpaczy, przekleństwa niewiary.
Dyskusja z Doktorem w scenie aktu III:
W szpitalu pojawia się szatan pod postacią Doktora, by kusić Kordiana i posiać w nim do reszty zwątpienie. Z dialogu wyłania się obraz świata pozbawionego sensu, oddanego na pastwę zła i przemocy.
Szatan uświadamia Kordianowi bezradność ludzkich wysiłków. Wyśmiewa się z idei walki o wolność, poświęcenia dla ojczyzny, przedstawiając dwóch wariatów, twierdzących, że poświęcają się dla ludzkości. Jemu samemu zarzuca, że chciał „poświęcić się za nic”, przekreśla wszelkie nadzieje pokazując bohaterowi dwóch obłąkanych.
Samotność Kordiana w tej scenie to symbol samotności człowieka w świecie pozbawionych idei.
„Dziady” - prowidencjałem jest Bóg
„Kordian” - ------ | | ------ szatan
Szatan:
Þ metafizyczny kusiciel à prowadzi dialog z duszą bohatera, oddziaływuje na świadomość narodu i charakter bohatera
Þ konflikt młodego emocjonalisty z ostrożnymi racjonalistami (starcami)
Ä na taką właśnie uległość (kult siwych włosów) liczy szatan
Þ „starcy” przeciwstawiają się skutecznej walce o wolność
Þ narodową tradycję Polski symbolizuje szlachecka szabla (symbol anarchii à doprowadziła do upadku)
Þ zabory utrata wolności rodzą w Polakach pragnienie zemsty na ciemiężycielach (zemsta à uczucie szatańskie)
Þ naród znajduje się w sytuacji konfliktu z Bogiem
Ä dlatego szatan w Przygotowaniu tworzy takich przywódców à wpływa na losy, niszczy naród
Þ mefistofeles = doktor
Ä przedstawia on Kordianowi dwóch wariatów: pierwszy wariat twierdzi, że jest krzyżem, do którego
przybito Chrystusa - poświęcił się by unosić zbawiciela; drugi (na podobieństwo mitologicznego Atlasa) podtrzymuje niebo, by nie spadło na ludzi à obaj przedstawiają swoistą ocenę mesjanizmu
Þ wpływ na losy Kordiana ma również Konstanty
Ä zabicie cara to również intencja szatańska
Ä tradycja jak i religia nie pozwalają na mord skrytobójczy, na królobójstwo
Þ modlitwa jednym rogiem zabija wroga a drugim siebie
Bóg:
Kordian zauważa, że historia ma charakter kolisty, przemijają ludzie, pokolenia, narody, a Bóg jest tylko biernym obserwatorem. Przez swoją bierność przyzwala na szerzenie się zła, ludzkość zaś zmierza do tragicznego kresu.
Kordian sugeruje więc twierdzenie o bezsensie boskiego tworzenia, które zmierza ku zagładzie. Przypomina Konrada, zbuntowanego, nie mogącego pogodzić się z Bogiem, który nie odpowiada na żadne pytania. Bóg nie czyni nic aby pomóc człowiekowi w tworzeniu historii ludzkości, aby wytłumaczyć klęskę narodu i tryumf zaborcy. W tej sytuacji Kordian pozostaje sam za swoją ideą, staje się kolejnym romantycznym samotnikiem.
Strona 3
RomPik ©
moderator132