Konno i w garniturze.pdf

Konno i w garniturze

TYTUS MIKOŁAJCZAK

Na pierwszy rzut oka grupy

amiszy w północnej Ameryce

wyglądają podobnie. Różnice

kryją się w detalach. Niektóre

gminy zabraniają stosowania

maszyn do dojenia, inne nie,

przez jednych mechaniczne

snopowiązałki są używane, dla

drugich stanowią tabu.

Obowiązkowe obudowy bryczek

są szare lub czarne w większości

gmin, ale czasami zdarzają się

białe albo żółte. Guziki

dozwolone są w jednych

gminach, zabronione są w

drugich. Niektórzy biskupi zezwalają na telefony w małych sklepach, podczas gdy inni

nie. Sztuczne zapładnianie żywego inwentarza jest akceptowane w jednym okręgu, ale

nie u sąsiadów. Praktyki różnią się pomiędzy okręgami, nawet wewnątrz gminy w tym

samym osiedlu.

Mimo różnorodności rozpoznawalne oznaki tożsamości jednoczą Old Order Amish w północnej

Ameryce: konny i powozowy transport, pracujące w polu konie i muły, prosty ubiór, zarost golony

powyżej górnej wargi u mężczyzn, czepek u kobiet, dialekt niemiecki i brak elektryczności. Te

wyznaczniki oddzielają świat amiszy od reszty społeczeństwa. Lokalne zasady reguluje Ordnung

(porządek), który jest interpretowany przez biskupa dla danego osiedla.

Raz zakorzenione zasady są trudne do zmiany. Gdy nowe sprawy pojawiają się przed wspólnotą,

liderzy odrzucają te, które ich

zdaniem są najbardziej szkodliwe.

Niegroźne zmiany, takie jak kosiarki

i kawa rozpuszczalna mogą

stopniowo wkradać się w życie

amiszy. Zasilana bateriami kamera

video, która może stanowić pretekst

do używania innych urządzeń

umożliwiających kontakt ze światem

zewnętrznym, jest surowo

zakazana.

Amisze przetrwali rozprzestrzenianie

się nowoczesnej kultury przez

ograniczenia, które sami sobie

narzucają. Symbolami ich

tożsamości są koń, bryczka,

latarnie, dialekt i strój. Codzienne używanie tych symboli przypomina samym amiszom, jak i

obcym, o kulturowym podziale pomiędzy dwoma światami. Amisze opierali się modernizacji także

na inny sposób. Wpływ świata zewnętrznego jest powstrzymany również przez wchodzenie w

związki małżeńskie wewnątrz grupy, odrzucenie telewizji, zakaz podejmowania edukacji

ponadpodstawowej i ograniczone kontakty społeczne z osobami z zewnątrz. Szkoły amiszy izolują

dzieci od „trującego” wpływu rówieśników spoza wspólnoty. Co więcej, kontrolują też ich myślenie.

A wszystko po to by powstrzymać napór nowoczesności.

Sztuka kompromisu

Produkty i praktyki, które mogą

podkopać życie społeczności są

określane jako światowe. Wiele

nowych produktów nie otrzymuje

nazwy, tylko te które nie zagrażają

wartościom społeczności. Amisze

jednak nie są reliktem minionych

dni, starając się nadążać za

nowoczesnością we właściwy im

sposób. Ich chęć do kompromisu

często skutkuje osobliwą mieszanką

tradycji i postępu. Traktory mogą

być używane w amiszowych

stodołach, ale nie na polach. W

niektórych osiedlach konie i muły

ciągną nowoczesną maszynerię

rolniczą. Na ogół przyzwala się na elektryczność z baterii, ale nie na tą z linii elektrycznych.

Członkowie wspólnoty jeżdżą w samochodach, ale nie mogą ich prowadzić. Telefony są znajdowane

przy drogach rolniczych i sklepach, brak ich zaś w domach amiszy. Nowoczesne instalacje gazowe

wspomagają kuchnie niektórych amiszy, a u innych latarnie oświetlają nowoczesne łazienki.

Dla współczesnego człowieka życie religijne i życie codzienne są raczej oddzielone. Inaczej jest u

amiszy, których praca i wierzenia religijne są nierozerwalnie złączone. W życiu amiszy uświęcony

rytuał jest włączony we wszystkie codzienne czynności: pracę, ubiór i relacje rodzinne. Pracą

amisze wcielają w życie wiarę w pokorę, a jej celem jest budowanie wspólnoty, nie indywidualny

sukces finansowy. Praca jest dla amiszy sprawą etyki.

By wspólnota była pełna, amisz

musi wykonywać pracę, która jest

istotna dla wszystkich jej członków.

Chociaż praca na roli jest główną

działalnością prowadzoną przez

amiszy, to jednak nie każdy z nich

może pracować na farmie. W

dodatku, by zachować separację od

zewnętrznego świata, amisz musi w

zakresie zakupu dóbr i usług

polegać na wspólnocie. Dlatego też

rejony przez nich zamieszkane są

usiane małymi zakładami

produkującymi przedmioty na jej

potrzeby. Amisze sami wytwarzają

produkty, które nie są już dostępne.

Są to bryczki, maszyny rolnicze

ciągnięte przez konie, a także lampy

naftowe.

Ta mała sieć handlowa sprawia, że amisze są samowystarczalni i podtrzymują wiele tradycji

rzemieślniczych, a także mają kontrolę nad wyborem środków technologicznych. Bywa, że

warsztaty amiszów stosują różne źródła energii, jak silniki diesla, urządzenia na gaz czy wiatr,

oprócz tradycyjnie dozwolonej siły człowieka i konia. Podobnie rezygnacja z pewnych osiągnięć

cywilizacji nie oznacza też izolacji, tym bardziej w sensie ekonomicznym. Amisze sprzedają np.

produkty rolne zewnętrznym firmom, a sami robią zakupy w sklepach poza wspólnotą. Podobnie w

dużym stopniu polegają na zewnętrznej służbie zdrowia, jednak ich wydatki na ten cel są

pokrywane przez fundusz wspólnotowy, a nie przez firmy ubezpieczeniowe.

Dwa typy rzemiosła są szczególnie

charakterystyczne dla amiszy:

rzemiosło poświęcone wyrobowi

środków transportu i gałąź rzemiosła

poświęcona wyrobowi ubrań,

szczególnie „niedzielnych

garniturów”.

Bryczka z części

Powóz ciągnięty przez konie jest

głównym środkiem transportu. To z

pozoru proste urządzenie jest dość

skomplikowanym pojazdem

przeznaczonym głównie na krótkie

dystanse. Rzadko cały pojazd jest

wykonywany w jednym warsztacie.

Ponieważ powóz składa się z wielu części, to uruchomienie w jednym miejscu produkcji

wymagałoby stworzenia dużego zakładu produkcyjnego, co nie do końca jest zgodne z duchem

wspólnoty. Produkcja powozu jest więc z reguły podzielona na wiele mniejszych, często rodzinnych

zakładów, które specjalizują się w poszczególnych częściach. Podczas gdy jedni produkują szprychy

kół i obręcze, drudzy – dyszle (jednocześnie również widły, błotniki do starych samochodów czy

oparcia krzeseł), a inni produkują stalowe osie, sprężyny czy hamulce hydrauliczne. Nadwozie

bryczki (składane w kolejnych warsztatach), konstruowane jest na ogół z włókna szklanego i stali

nierdzewnej. Największe zakłady zajmują się składaniem całych bryczek z dostarczonych przez

wymienionych producentów części. Z reguły pracują one na trzy zmiany i zatrudniają wielu

pełnoetatowych pracowników.

Podszyte satyną

W odróżnieniu od produkcji bryczek, zakłady szyjące niedzielne ubrania służą potrzebom najbliższej

wspólnoty. Codzienne ubrania szyją kobiety w każdej rodzinie, ale ponieważ produkcja męskich

garniturów niedzielnych wymaga dużej ilości czasu i wyspecjalizowanych umiejętności, są one

produkowane z reguły w specjalnych

zakładach. Taka praca jest zwykle

wykonywana przez starsze kobiety i

mężczyzn. Mieszkają oni zazwyczaj

w tzw. Grossdaadi Haus , tzn. domu

dziadka, który jest dołączony do

głównego domu ich synów.

Męski garnitur amiszy składa się z

pary spodni, kamizelki i marynarki

zwaną. Czarny syntetyczny materiał

na garnitury zwykle kupowany jest

w dużych miastach. Musi on być

prosty, jednolicie barwiony i

najwyższej jakości. Spodnie są

dodatkowo podbite materiałem i

mają dwie kieszenie z przodu oraz

jedną z tyłu. Podszyta satyną

kamizelka, ma jedną wewnętrzną kieszeń. Marynarka również podszyta satyną ma dość

skomplikowany krój. Wykończenie garnituru wymaga czasu i precyzji. Garnitury szyje się częściowo

ręcznie, a częściowo na tradycyjnej maszynie do szycia, czasami napędzanej baterią. Materiał jest

prasowany żelazkami podgrzewanymi na palnikach gazowych.

Spotkania „narzutowe”

O ile produkcja bryczek i ubrań jest przeznaczona dla amiszy, to niektóre z tradycyjnych

amiszowych rzemiosł znajdują klientów także poza osiedlami. Szczególnie popularne są wyrabiane

przez amiszy meble i narzuty (ang. quilts ). Meble najczęściej są wykonywane na podstawie

tradycyjnych wzorów i przy zastosowaniu metod nie będących w użyciu już prawie od dwustu lat.

Są starannie wykonane, trwałe i o

wysokiej jakości.

Amish Country jest sławne ze

swoich ręcznie wykonywanych

mebli, tradycja ta sięga tutaj ponad

150 lat. Dla wielu lokalnych amiszy-

stolarzy rzemiosło stanowi sposób

na życie i oznacza ciągłe dążenie do

perfekcji. Z reguły przekazują swoje

umiejętności z pokolenia na

pokolenie. Meble wykonywane są

najczęściej z drewna wiśniowego,

klonowego, dębowego i sosnowego,

dokładnie wybranego i obrobionego.

Wiele z tradycyjnych wzorów jest

już dziś nieużytecznych. Nikt nie

używa ławy do mycia, czyli rodzaju

komody z blatem otoczonym dookoła listwą, która służyła do mycia i suszenia warzyw oraz

owoców. Duże, drewniane skrzynie do przechowywania ubrań czy przedmiotów, także są już

rzadkością. Innymi rzadkimi sprzętami są stoły na ciasto, służące kiedyś do wyrabiania ciast czy

makaronu, albo skrzynie na mąkę, gdzie przechowywało się mąkę zakupioną w młynie. Za to dla

klientów z zewnątrz amisze produkują biurka pod komputery. Meble te można znaleźć w kilku

sklepach rozsianych przy drodze stanowej nr 6 w Nappanee lub nr 5 w Shipshewana.

Równie popularne, jak amiszowe meble, są tradycyjne amiszowe narzuty na łóżka ( quilts ).

Imitacje, a czasami oryginalne wyroby, można kupić praktycznie w każdym sklepie z pościelą.

Jednak najlepiej jest poszukać ich u samych amiszy, co jest gwarancją oryginalności. Wzory narzut

są często geometryczne, składają się z figur w różnych, harmonijnie dobranych kolorach. Kobiety

amiszy wykonują te piękne narzuty co najmniej od XIX w. Odznaczają się one skromną elegancją.

Tradycyjnie były wyrabiane na potrzeby rodziny i krewnych. Do dziś grupy kobiet spotykają się na

spotkanie „narzutowe”, zasiadają wtedy razem i wyszywają quilt . Takie spotkanie jest formą relaksu

i podtrzymywania wzajemnych kontaktów. Od niedawna wiele takich zebrań zamieniło się w małe

zakłady pracy dla amiszowych kobiet. Wiele z nich otworzyło sklepiki przy swoich domach, co

pomaga wesprzeć dochód rodzinny. Często informuje o tym jedynie prosty, ręcznie zrobiony znak:

„tu sprzedaje się narzuty, w niedziele nieczynne”. Natomiast w skansenie Amish Acres w Nappanee

można zobaczyć jak taka narzuta powstaje.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: