ŻÓŁTA FEBRA.pdf

Michael B. A. Oldstone

ŻÓŁTA FEBRA

Żółta febra stała się w XIX wieku prawdziwym postrachem obydwu kontynentów

amerykańskich. Ta endemiczna choroba zachodniej Afryki przedostała się

do Nowego Świata w ładowniach statków przewożących niewolników. Mieszkańcy

zachodniej Afryki, chociaż łatwo ulegali zakażeniom, nie umierali tak często jak biali,

Indianie czy Azjaci. Paradoksalnie, w miarę jak ospa i odra dziesiątkowały rdzennych

mieszkańców wybrzeży i wysp Morza Karaibskiego, przywożono coraz więcej

afrykańskich niewolników, aby wyrównać ubytek siły roboczej. Gdy przekonano się,

że ci ostatni są również bardziej odporni na żółtą febrę, handel niewolnikami z Afryki

przybrał na sile.

Wysoka śmiertelność z powodu żółtej febry wśród zakażonych praktycznie

uniemożliwiła dalszą eksplorację rejonu Karaibów. Ekspansja amerykańska stała się

możliwa dopiero wtedy, gdy wysłana na Kubę ekspedycja pod kierunkiem Waltera

Reeda wykazała, że choroba ta jest przenoszona przez komara z gatunku Aedes

aegypti . W 1901 roku opracowano program walki z żółtą febrą na terenie Hawany

zakładający niszczenie miejsc, w których wylęgały się komary, i akcja ta zakończyła

się powodzeniem. W 1937 roku wyprodukowano skuteczną szczepionkę.

Od XVI do początku XX wieku żółta febra była tajemniczą chorobą o nieznanej

etiologii. Nikt nawet nie przypuszczał, że głęboko w dżunglach zachodniej Afryki

komary Aedes aegypti przenosiły wirusa wśród populacji małp. Gdy ludzie

zawędrowali na tereny zamieszkane przez zakażone małpy, komary przeniosły

wirusa na człowieka. Przenosicielami wirusa żółtej febry są samice komarów. Żyją

one od 70 do 160 dni, chociaż zanotowano przypadki przeżycia przez 225 dni.

Zasięg lotu komara wynosi około 300 metrów. Owady te składają jaja w małych

zbiornikach stojącej wody - mogą to być nawet stare puszki, opony, butelki, skorupy

czy woda w ładowniach statków. W związku z tym niewielki zasięg lotu komara nie

stanowi przeszkody, gdyż z łatwością mogą one natrafić na zbiorniki wody, w których

rozwijają się ich larwy. W taki właśnie sposób dostały się w rejon Morza

Karaibskiego. Ponieważ żółta febra była nieznana w Nowym Świecie i tamtejsi

tubylcy wykazali tak samo wysoką wrażliwość jak Europejczycy, można z dużym

prawdopodobieństwem przyjąć, że wirus dostał się tam z zachodniej Afryki. Chorobę

opisano po raz pierwszy na półwyspie Jukatan i w Hawanie w 1648 roku jako

krótkotrwałą, trzy-, czterodniową gorączkę, po której następowała krótka poprawa

stanu zdrowia, po czym pojawiał się kolejny atak gorączki i żółtaczka. Ponieważ

uszkodzenie wątroby towarzyszące żółtej febrze powodowało także zaburzenia

w krzepnięciu krwi, u wielu chorych występowały również krwawienia z nosa, dziąseł

i krwotoki żołądkowe, będące przyczyną czarnych wymiotów. Większość ofiar

umierała po ośmiu dniach od ponownego pojawienia się gorączki.

W miarę jak rozszerzał się handel morski, rozszerzała się też żółta febra. W 1686

roku dostała się do Brazylii, w 1690 - na Martynikę, do portu Kadyks w Hiszpanii -

w roku 1730, a później do Marsylii i do portu Swansea w Walii (1878). Wiedząc, że

żółta febra jest chorobą zakaźną, izolowano chorych od innych pacjentów i ludzi

zdrowych. W szpitalu w Greenwich w Anglii chorzy na żółtą febrę nosili bluzy

oznaczone żółtymi naszywkami. Jedna z popularnych w świecie anglojęzycznym

nazw żółtej febry Yellow Jack pochodzi właśnie od tych ubrań (ang.: yellow jackets ,

w skrócie - yellow jacks ). Nad budynkiem, w którym przebywali chorzy, powiewała

żółta flaga, również zwana Yellow Jack .

Do portów północnoamerykańskich, jakie zaatakowała żółta febra, należały Nowy

Jork i Filadelfia. W 1793 roku wybuchła epidemia w Filadelfii, która w ciągu czterech

miesięcy pochłonęła 4044 ofiary (około 10% całej ludności miasta, wynoszącej wtedy

około 40 000 osób). Źródłem tej epidemii były najprawdopodobniej komary lęgnące

się w beczkach z wodą na pokładzie statków przywożących Francuzów, którzy

uciekali przed epidemią żółtej febry z Santo Domingo na Haiti i z Indii Zachodnich.

W 1793 roku stolicą Stanów Zjednoczonych była Filadelfia. George Washington,

John Adams, Thomas Jefferson, Alexander Hamilton i John Knox byli świadkami

epidemii, która nie tylko zdezorganizowała życie miasta, ale także uniemożliwiła

funkcjonowanie rządu Stanów Zjednoczonych. W lipcu statki, jeden za drugim,

przybijały do portu w Filadelfii, przywożąc tłumy uciekinierów zarówno białych, jak

i czarnych. Głodni i schorowani, rozchodzili się po mieście, przynosząc wieści

o rewolucji na wyspach. Opowiadali o rzeziach, niszczeniu plantacji i śmiertelnej

gorączce szalejącej na kolejnych wyspach, o cierpieniach i męce spowodowanych

chorobą na pokładach statków.

Lato przyniosło niezwykle obfite opady, w wyniku których wystąpiła plaga komarów,

uprzykrzających życie mieszkańcom Filadelfii. Pensjonat Denny's Lodging House

przy ulicy North Water był ulubionym miejscem postoju marynarzy i przybyszów

między innymi z Santo Domingo i innych wysp karaibskich. Tego lata zatrzymało się

tam dwóch francuskich marynarzy. Wkrótce jeden z nich dostał gorączki i zmarł.

Kilka dni później drugi marynarz podzielił jego los. Następnie zachorowało i zmarło

dwóch kolejnych mieszkańców pensjonatu, a także wiele innych osób. Potem zaraza

objęła całe miasto. Szerzyły się opowieści na temat ofiar - o ich rozpaczliwym stanie,

zupełnie niewyczuwalnym tętnie, zimnych ciastowatych dłoniach i żółtych twarzach

oraz całkowitym wyczerpaniu, straszliwej gorączce, mdłościach, czarnych wymiotach

i krwawieniach z nosa.

Wprowadzono kwarantannę, ale to nie zatrzymało epidemii. Władze doszły

do wniosku, że epidemia nie przyszła z zewnątrz, lecz spowodowały ją

niehigieniczne warunki panujące w mieście, gnijące na ulicach śmieci i psująca się

na nabrzeżu kawa. Uważano, że źródłem choroby jest niezdrowe powietrze. Jeden

z najwybitniejszych lekarzy tamtych czasów doktor Benjamin Rush zalecał, aby

każdy, kto tylko może, opuścił miasto i przeniósł się na wieś, gdzie powietrze jest

czystsze: "Jest tylko jeden sposób na uniknięcie zarazy - uciec od niej".

Filadelfia doświadczyła już epidemii żółtej febry w 1792 roku, kiedy zmarło 100 osób.

Teraz jednak umierały tysiące. Thomas Jefferson opisywał zarazę w liście

do Jamesa Madisona z Wirginii. Donosił, że każdy, kto tylko mógł, uciekał z miasta, a

co trzeci chory umierał. Zachorował Alexander Hamilton, sekretarz skarbu. Wyjechał

z miasta i kiedy nie wpuszczono go do Nowego Jorku, udał się na północ, do domu

swego teścia w Green Bush koło Albany. Tam on i jego żona pozostawali pod strażą,

dopóki nie spalono ich ubrań i bagażu oraz nie odkażono służby i powozu.

Urzędnicy federalni nie mogli wypełniać swych obowiązków. W Ministerstwie Skarbu

sześciu urzędników zachorowało, a pięciu innych uciekło do Nowego Jorku. W

urzędzie pocztowym zachorowało trzech, a w urzędzie celnym - siedmiu. Dokumenty

państwowe zamknięto w biurach, z których pouciekali urzędnicy. We wrześniu

przestał pracować rząd. George Washington wyjechał do Mount Vernon:

Miałem szczere chęci pozostać dłużej, ale Pani Washington nie chciała zostawić

mnie na pastwę zarazy. Ja zaś nie mogłem dłużej narażać ani jej, ani dzieci przez

pozostawanie w tym mieście. Życie w domu, w którym mieszkaliśmy, zostało niemal

sparaliżowane przez ogólnie panujący chaos, a niebezpieczeństwo z dnia na dzień

stawało się coraz większe.

Washington zalecił ewakuację całego Ministerstwa Wojny i wszystkich innych

urzędników z Filadelfii. Miasto opuścili także Jefferson, Hamilton i sekretarz wojny -

Knox.

W 1793 roku Philip Freneau tak pisał o zarazie w Filadelfii:

ZARAZA

Pisane podczas epidemii żółtej febry

Wiatr suchy, ciepły wciąż wieje

A ludzie - tracą nadzieję.

Trupy i cmentarze,

Przerażone twarze.

To straszne - zaraza szaleje!

Nie ma księży w kościele! -

Uciekli przyjaciele

W strachu i panice.

Puste są ulice,

Żywych nie czeka już wiele.

Doktorzy radzą zawile.

A śmierć przybiera na sile.

Chaos i wrzawa,

O życie obawa -

Zguba czai się w wodzie i pyle.

Zatruta cała przyroda -

Powietrze, ziemia i woda -

O, miasto zgubione!

O, miasto stracone!

Och, jakaż wielka szkoda!

(przełożyła Małgorzata Pierzchalska)

Wirus będący przyczyną żółtej febry odkryto dopiero w 100 lat później na Kubie, a

drogę przenoszenia (z komarem jako przenosicielem) poznano dopiero osiem lat

później. Epidemie w Nowym Jorku i w Filadelfii szerzyły się głównie latem, ponieważ

Aedes aegypti wymaga ciepłego klimatu i ginie na mrozie. Z tego powodu komary

miały odpowiednie do rozmnażania się warunki tylko w okolicach o klimacie

podzwrotnikowym: w rejonie Morza Karaibskiego, Ameryce Łacińskiej i na południu

Stanów Zjednoczonych. Tam też wybuchały co jakiś czas epidemie żółtej febry.

Mogły być one bardzo gwałtowne, jak na przykład na Santo Domingo, gdzie w ciągu

trzech miesięcy 1793 roku ponad 44% żołnierzy brytyjskich, członków 41 pułku

piechoty i 23 gwardii, zmarło na żółtą febrę. Uciekający przed epidemią nosiciele

wirusa rozprzestrzeniali zarazę w innych miastach Ameryki Północnej i Europy, jeśli

tylko zetknęli się z odpowiednim komarem - przenosicielem.

Większość czarnych Afrykańczyków i ich potomków przechodzi zakażenie żółtą febrą

stosunkowo lekko: występują u nich bóle głowy, gorączka, nudności i wymioty, a po

kilku dniach dochodzi do wyzdrowienia. Taki przebieg choroby jest

odzwierciedleniem długiego współistnienia wirusa i jego gospodarza: wskutek

narażenia na zakażenie wirusem żółtej febry wielu kolejnych pokoleń Afrykańczyków

wykształciła się u nich w toku ewolucji pewna odporność na tego wirusa. W

niektórych przypadkach gorączka bywa bardzo wysoka, sięgając nawet 40°C,

pojawiają się też bóle stawowe i krwawienia. Jednakże nawet i ci pacjenci zdrowieją

po kilku dniach. U Europejczyków i Indian amerykańskich natomiast choroba

przebiega w sposób dużo bardziej dramatyczny. Można w niej wyróżnić trzy stadia.

W pierwszym, który trwa trzy do czterech dni, występuje wysoka gorączka (39°

do 41°C), bardzo silne bóle głowy, nudności i intensywne wymioty. W tym okresie

chory może zakazić innych, jeśli w otoczeniu są obecne komary. Potem występuje

okres remisji, w czasie którego pacjent czuje się lepiej, bóle głowy łagodnieją,

gorączka spada do 37°-38°C. Stan taki może trwać zaledwie kilka godzin. Następnie

temperatura podnosi się bardzo szybko, a poprzednie objawy wracają z jeszcze

większym nasileniem, pacjent jest pobudzony i nerwowy, majaczy. Pojawia się nie-

wydolność wątroby, mięśnia sercowego i nerek. Na czwarty lub piąty dzień trzeciego

stadium występuje żółtaczka. Choroba często kończy się śmiercią w szóstej lub

siódmej dobie. Ci, którzy przeżyli, chorują jeszcze przez 2 do 4 tygodni. Okres

rekonwalescencji, charakteryzujący się utratą sił i zmęczeniem, jest bardzo długi.

powiększenie...

Po lewej: Wirus żółtej febry [pozioma kreska

w prawym górnym rogu odpowiada długości 100

nm]. [Za:] E. L. Palmer i M. L. Martin: An Atlas

of Mammalian Viruses, 1982. Dzięki uprzejmości

CRC Press, Inc. Po prawej: Przenosiciel wirusa,

komar Aedes aegypti. Na dole: Uszkodzona

wątroba pacjenta zmarłego na żółtą febrę.

Strzałka wskazuje złogi antygenów wirusa. [Za:]

Fields' Virology. Lippincott-Raven, Filadelphia

1996.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: