Owidiusz Metamorfozy. Księga I
· na początku istniał jedynie Chaos – „surowa, nieuporządkowana masa”;
· następnie bóg (którego poeta nie chce lub nie umie nazwać) oddzielił niebo od ziemi oraz gęstego powietrza i eteru (4 żywioły);
· „ziemię skupił w ogromny okrąg”;
· ustanowił zakres mórz, oceanów rzek i innych zbiorników wodnych;
· rozmieścił pola uprawne, doliny, łąki, lasy, góry itd.;
· podzielił ziemię (jak i niebo) na pięć sfer (2 zimne, 2 umiarkowane, 1 gorąca);
· ustalił zakres władzy wiatrów: Eurus – wiatr wschodni, Zefir – łagodny wiatr zachodni, Boreasz – wiatr północny, Auster – wiatr południowy przynoszący deszcz;
· zalśniły gwiazdy, które „objęły w posiadanie krainę niebios biorąc kształty bogów”;
· zwierzęta zostały rozmieszczone w odpowiednich dla nich środowiskach;
· Prometeusz (syn tytana Japeta) ulepił ludzi z gliny i wody na podobieństwo bogów;
· wiek złoty – rządy prawa bez żadnego aparatu przymusu (z własnej woli); brak sądów – wszyscy czuli się bezpiecznie; ludzie nie podróżowali; brak wojen; nie ma rolnictwa – ziemia sama rodzi pokarm; wieczna wiosna; rzeki płynęły mlekiem i ambrozją, pod dostatkiem było też miodu;
· wiek srebrny – od czasu pozbawienia władzy Saturna przez Jowisza; wiek gorszy od złotego; pojawiają się cztery pory roku; człowiek musi pracować i szukać schronienia przed chłodem; początek rolnictwa;
· wiek miedziany (brązowy) – jego główną cechą jest zamiłowanie ludzi do wojny (nie jest jeszcze zbrodniczy); u Hezjoda po wieku brązowym następuje epoka bohaterska;
· wiek żelazny – epoka zdrad, podstępów, oszustw, przemocy i zbrodniczej żądzy posiadania; człowiek wypuszcza się na podbój terenów zamorskich; powstają granice państw; wydobywa się cenne kruszce; panują wojny i strach; rozpad więzi społecznych; brak sprawiedliwości;
· Gigantomachia – Giganci, synowie Ziemi chcąc dostać się do nieba i objąć władzę położyli jedne na drugich góry tesalskie, jednak zostali pokonani przez bogów; z ich krwi, która rozlała się po Ziemi – matka Gigantów zrodziła z niej ludzi – mając takie pochodzenie stali się butni, żądni mordu i gwałtowni;
· z powodu zbrodni ludzkości, w szczególności ze względu na uczynek Likaona Jowisz zwołuje naradę bogów (opis pałacu Jowisza wzorowany na siedzibie Augusta); Jowisz chce osądzić ludzi i ukarać ich; opowiada historię Likaona;
· Jowisz chcąc sprawdzić jak niegodziwi są ludzie podróżował po ziemi; postanowił nocować w Arkadii u Likaona; król jednak nie uwierzył w boskie pochodzenie gościa; najpierw próbował zabić boga, a potem zabił zakładnika (z ludów podbitych) i podał pieczeń z mięsa ludzkiego Jowiszowi; bóg z gniewu spalił cały dom, a Likaona przemienił w wilka;
· Jowisz stwierdził, iż nie tylko jeden dom zasługuje na zgubę; poparli go inni bogowie, jednak bali się, że gdy zabraknie człowieka znikną też ofiary i cześć; Jowisz obiecuje przywrócić rodzaj ludzki;
· najpierw Jowisz chciał ziemię zniszczyć piorunem, ale bał się by nie spłonęło niebo; postanowił zesłać potop; dzięki Notusowi, Iris i Neptunowi deszcz nie przestawał padać; cała ziemia została zatopiona; zginęli prawie wszyscy ludzie i zwierzęta; przez jakiś czas ziemią rządził Neptun;
· jednym z nielicznych suchych miejsc na ziemi pozostał szczyt Parnasu; tam właśnie znaleźli schronienie prawy Deukalion (syn Prometeusza) i jego żona Pyrra (córka Epimeteusza); złożyli tam ofiary: nimfom, bóstwom góry oraz Temidzie (opiekowała się wyrocznią delficką przed Apollonem);
· Jowisz nakazał zakończyć potop (Tryton dęciem w konchę by wody wróciły do morza); Deukalion i Pyrra szybko pojęli ogrom zniszczenia i zorientowali się, że są jedynymi ocalałymi ludźmi; postanowili zasięgnąć rady u wyroczni; Temida doradził, by „rzucali za siebie kości swej matki”; na początku małżonkowie nie zrozumieli polecenia (obawiali się świętokradztwa), później Deukalion zrozumiał, że ich matką jest Ziemia; rzucając za siebie jej kości-kamienie odnowili rodzaj ludzki: mężczyźni – kamienie Deukaliona; kobiety – kamienie Pyrry, (dlatego ludzie są wytrzymali);
· zwierzęta zostały ponownie zrodzone przez ziemię dzięki słonecznemu żarowi (słońce i muł z Nilu - do powstania potrzebne są ciepło i wilgoć);
· oprócz zwierząt, które istniały dawniej powstały też nowe twory, np. Pyton – smok strzegący świątyni delfickiej; Apollo chcąc go zabić strzelał do niego z łuku, aż poczwara padła; na cześć tego zwycięstwa ustanowił igrzyska pytyjskie; ich zwycięzca dostawał wieniec ale z liści dębu, ponieważ nie istniał jeszcze lauru (do przemiany Dafne);
· Feb (Apollo) kpił z Amora, jak może posługiwać się łukiem jeśli nie jest najlepszym łucznikiem; rozgniewany bożek ugodził Feba strzałą miłości (ze złota) i sprawił, że ten zakochał się w Dafne, zaś strzałą z ołowiu drasnął córkę Penejosa; Dafne nigdy nie chciała wyjśc za mąż (mimo nalegania ojca) choć był bardzo urodziwa;
· Apollo gonił nimfę, jednak ta cały czas przed nim uciekała; kiedy nie miała już siły stawiać oporu modliła się do bogów (ojca) by zlitował się nad nią i odmienił jej postać;
· Dafne została zamieniona w drzewo laurowe; Apollo zaś ustanowił laur swoim drzewem, a wieniec z jego liści symbolem zwycięstwa, tryumfu i chwały;
· Io była urodziwą córką Inachusa (boga największej rzeki w Argolidzie i króla); pewnego dnia ujrzał ją Jowisz i chciał ją nakłonić by została jego kochanką; królewna przestraszyła się i zaczęła uciekać; Jowisz zesłał na ziemię gęstą mgłę i wtedy zgwałcił dziewczynę;
· Junona ujrzawszy mgłę nabrała podejrzeń i znalazła Jowisza, który wcześniej zdążył zamienić Io w jałówkę; Junona poprosiła męża aby dał jej zwierzę w darze, na co bóg niechętnie się zgadził; bogini oddała Io pod opiekę stuokiemu Argusowi (synowi Arestora);
· Io była poniżana, w dodatku nie mogła opowiedzieć ojcu (który jej szukał) co się stało; wreszcie napisała swą historię kopytem; ojciec ubolewa Bad córką, lecz nie może nic zrobić;
· Jowisz postanawia uwolnić kochankę; wysyła Merkurego (Hermesa) by wyzwolił Io spod władzy Argusa; Merkury udając pasterza przybliżył się do Argusa, grał mu na fujarce (syrindze) i zaczął opowiadać mu historię powstania tego instrumentu; Merkury nie dokończył opowieści, bo Argus zasnął; bóg szybko odciął mu głowę; Junona umieściła oczy Argusa na piórach swojego ptaka – pawia, zaś na Io nasłała Erynię; jałówka uciekała przed nią, aż dotarła nad Nil, gdzie wzniosła wołanie do Jowisza; bóg przysiągł swej żonie na wody Styksu, że już nigdy jej nie zdradzi; dzięki temu Io odzyskała dawną postać (później wielbiono ją jako Izydę); ze związku Io z Jowiszem urodził się Epaf;
· Syrinks była najpiękniejszą hamadriadą; upodobała sobie wśród bogów Dianę i żyła w dziewictwie jak ona; pewnego razu ujrzał ją Pan i zakochał się w niej; Syrinks uciekała przed bożkiem, upadła nad brzegiem rzeki Ladon i błagała nimfy o przemianę;
· Syrinks została zamieniona w trzcinę, z której Pan wykonał instrument i nazwał syringą;
· Faeton opowiadał, że jest synem boga Słońca; Epaf nie chciał dać temu wiary; syn Klimeny udaje się do matki prosząc by dała mu świadectwo kim jest jego ojciec; kobieta przysięga Faetonowi, że jego ojcem jest Słońce i jeśli chce się przekonać to w każdej chwili może udać się do jego pałacu i sam zapytać;
· Faeton wyrusza z Etiopii na spotkanie z ojcem; tu kończy się Księga I;
1
Volakis