postawa i jej wady.doc

3

Postawa i jej wady

Czynniki wpływające na kształtowanie się postawy

Znamienną cechą człowieka jest wyprostna postawa ciała. Embriologia i anatomia porównawcza wskazują, że człowiek przekształcił się z czworonoga. Ewolucja ta na­stąpiła przypuszczalnie przed milionem lat, gdyż tak określa się wiek praczłowieka (phhecantropus). Rodowe zmiany przystosowawcze do pionowej postawy możemy prze­śledzić w rozwoju osobniczym. Ogólne dane dotyczące osobniczego i rodowego roz­woju kręgosłupa zostały podane w pierwszym rozdziale.

Postawa człowieka zmienia się przez całe życie i zależy od bardzo wielu czynni­ków wewnętrznych i zewnętrznych.

W okresie wzrostu występuje przewaga procesów przyswajania (asymilacji) nad pro­cesami wydalania (dysymilacji). W okresie pełnej dojrzałości oba procesy ulegają wy­równaniu, a po kilku latach występuje stopniowa przewaga procesów dysymilacji i za­czyna się okres starzenia (Bogdanowicz).

W każdym z wyżej wymienionych okresów postawa jest inna, ale najszybsze i naj­bardziej istotne zmiany występują w okresie wzrostu. Zmieniają się wtedy proporcje ciała, a szczególnie długości kręgosłupa i kończyn. Zmienia się również kształt kręgo­słupa, który jest głównym wykładnikiem postawy. Dzieci i młodzież wykazują stały przyrost wysokości i wagi ciała.

Wzrost i ciężar ciała u dzieci i młodzieży zależą w dużej mierze od czynników genetycznych oraz od warunków bytowych i środowiskowych. Czynniki genetyczne to: wzrost przodków i rodziców, płeć dziecka, typ konstytucjonalny oraz rasa. Na wa­runki środowiskowe składają się właściwe i pełnowartościowe odżywianie, dobre wa­runki mieszkaniowe oraz odpowiednio normowany czas nauki i wypoczynku. Warunki środowiskowe w sposób istotny wpływają na wzrost i wagę dzieci, a także ich po­stawę.

Noworodek posiada zupełnie inne proporcje ciała niż człowiek dorosły. Stosunek długości głowy, tułowia i kończyn dolnych u noworodka przedstawia się jak 1:2:1, a w okresie wzrostu zmienia się tak, że u osoby dorosłej wynosi 1:3:4 (ryc. 44).

Wzrost dziecka jest nierównomierny i odbywa się skokami, Wyróżniamy dwa okre­sy szybkiego wzrostu: pierwszy we wczesnym dzieciństwie i drugi w okresie dojrzewa­nia płciowego.

Z porównania wyników badań przeprowadzonych w latach tysiąc dziewięćset trzy­dziestych i w latach sześćdziesiątych wynika, że okresy szybszego wzrostu uległy na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat pewnym zmianom. W latach trzydziestych pierw­szy okres przyspieszonego wzrostu trwał u dzieci obojga płci od urodzenia do 5—6 roku życia. Okres szybkiego wzrostu obejmował cały wiek przedszkolny. Drugi okres przyspieszonego wzrostu był różny dla dziewcząt i chłopców. U dziewcząt „skok wzro-

Stówy    występował  między 14 a 15, a u chłopców  między   16   a   18   rokiem   życia (Martin) — ryc. 45.

Badania prowadzone w latach sześćdziesiątych wykazały, że pierwszy „skok wzro­stowy" odbywa się obecnie w znacznie skróconym czasie i trwa od urodzenia do koń­ca 3 roku życia. Drugi okres przyspieszonego wzrostu występuje u dzieci obu płci,

w porównaniu z obserwacjami przeprowadzonymi w latach trzydziestych — o dwa lata wcześniej. Przyspieszenie wzrostu u dziewcząt obserwuje się między 11 a 13, a u chłop­ców między 13 a 16 rokiem życia (Wolański). Przesunięcie „skoków wzrostowych" w czasie związane jest z powszechnie stwierdzanym przyspieszeniem ogólnego rozwoju dzieci. Skraca się wyraźnie okres dzieciństwa, co jednak nie przyspiesza starości (Bog-danowicz).

Różnice rozwojowe dziewcząt i chłopców do okresu dojrzewania płciowego są nie­znaczne i dotyczą głównie wcześniejszego pojawiania się u dziewcząt poszczególnych punktów kostnienia oraz nieco wcześniejszego wyrzynania się stałych zębów. Dojrze­wanie płciowe występuje u dziewcząt o ok. 2 lata wcześniej niż u chłopców i dlatego dziewczęta w tym okresie wykazują przejściowo wyższy wzrost i ciężar ciała niż chłopcy.

W okresie dojrzewania płciowego występują różnice w proporcjach ciała: u dziew­cząt rozrasta się i zmienia kształt miednicy, u chłopców obserwujemy natomiast posze-

48

rżenie się barków. W okresie dojrzewania ujawniają się u obu płci wyraźne różnice w sile mięśni oraz rozwoju i rozłożeniu podskórnej tkanki tłuszczowej. Siła mięśniowa u dziewcząt jest mniejsza niż u chłopców, a podskórna tkanka tłuszczowa u dziew­cząt rozrasta się szybciej i tworzy charakterystyczny układ.

Okresy przyspieszonego wzrostu dotyczą głównie kończyn i to szczególnie dolnych. Kręgosłup rośnie na ogół równomiernie, a niewielkie przyspieszenie tempa wzrostu wy­stępuje tylko w okresie dojrzewania płciowego (Roaf).

Szybkie okresowe przyrosty długości kończyn wpływają głównie na zmiany pro­porcji ciała obserwowane w okresie wzrostu — od noworodka do uzyskania pełnej dojrzałości.

Kształtowanie się postawy już w okresie wzrostu wykazuje cały szereg różnic uwa-

runkowanych czynnikami genetycznymi. W tym okresie zarysowuje się już przyszły konstytucjonalny typ człowieka. Mimo licznych i niewątpliwe słusznych krytyk typo­logii konstytucjonalnej można wszystkich ludzi podzielić na pewne morfologicznie zróżnicowane grupy:

49

Typ leptosomiczny lub asteniczny — posiada cienkie, wydłużone kończyny, wąskie ramiona i wydłużoną klatkę piersiową. Występuje wyraźna przewaga rozwoju długości ciała nad jego szerokością.

Typ pykniczny lub eurysomiczny — ujawnia się najczęściej w pełnej swej postaci dopiero po 30 roku życia, ale często wykazuje swe cechy już w dzieciństwie. Postawa pyknika jest przysadzista, kończyny przeważnie grube, twarz szeroka i okrągła; klatka piersiowa krótka, beczkowata o typie wdechowym. Występuje tu wyraźna przewaga rozwoju na szerokość nad rozwojem na długość.

Typ atletyczny lub jnuskularny nie jest już tak charakterystyczny i zajmuje nie­wątpliwie pośrednie miejsce między obu wyżej wymienionymi. Wykazuje on silny rozwój kośćca i tkanki mięśniowej. W tym typie konstytucjonalnym występuje stosun­kowo równomierny rozwój na długość i szerokość.

Należy stwierdzić, że większość ludzi należy do typów mieszanych, stąd też nieza­leżnie od podziału Kretschmera, powstały inne podziały, jak np. Sigmonda (typy — oddechowy, trawienny, mięśniowy i mózgowy) lub Menouvriera (brachyskeliczny, me-zoskeliczny i makroskeliczny) itp.

W celu zilustrowania różnic rozwojowych podstawowych typów konstytucjonal­nych, szczególnie w układzie Kretschmera, można się posłużyć osią odciętych x i rzęd­nych y. Typ leptosomiczny wykazuje przyrost rzędnej y, natomiast typ pikniczny przyrost odciętej x. Typ atletyczny jako pośredni wykazuje mniej więcej równomierny przyrost obu osi — x i y (ryc. 48).

Porównania rozwoju na długość i szerokość z zastosowaniem pomiarowej siatki kratownicowej były dotychczas wykorzystywane w anatomii porównawczej ssaków (Po-plewski, Thompson), gdzie przez zmianę osi rzędnych lub odciętych porównywano syl­wetki poszczególnych ssaków i stwierdzano znaczne podobieństwo.

Metodę tę można również zastosować do porównań sylwetek poszczególnych kon­stytucjonalnych typów stwierdzanych u ludzi (ryc. 49).

Zmienność postawy

Postawą nazywamy swobodny układ ciała ludzkiego w pozycji stojącej. Postawa swobodna jest postawą nawykową, którą człowiek może poprawić przez wzmożenie napięcia odpowiednich mięśni. Czynnie poprawiona postawa — w odróżnieniu od swo­bodnej, nawykowej — jest układem wymuszonym i nosi nazwę postawy bacznej (Dega).

Postawa nawykowa jest rzeczywistą postawą człowieka i dlatego powinna stano­wić przedmiot badania lekarskiego, w odróżnieniu od poprawionej postawy bacznej. Postawa jest jednym ze wskaźników prawidłowego rozwoju oraz statycznej i dyna­micznej sprawności ciała. Postawa zależy głównie od ukształtowania kręgosłupa, a na­stępnie innych części kośćca i narządów ruchu, jak np. głowy, klatki piersiowej, mied­nicy i kończyn dolnych, a częściowo i kończyn górnych.

Postawę dziecka możemy oceniać dopiero przy pierwszych samodzielnych próbach stania. Kręgosłup dziecka posiada już wtedy wykształcone przodowygięcie w odcinku szyjnym i lekkie tyłowygięcie w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Przodowygięcie lędź­wiowe bywa czasem nieznacznie zaznaczone. Plecy małego dziecka są lekko zaokrąglo­ne lub rzadziej zupełnie płaskie, kończyny dolne ustawione w lekkim zgięciu w stawach biodrowych i kolanowych. Brzuch w związku z bardzo słabymi mięśniami wchodzą­cymi w skład jego ściany jest mocno uwypuklony (ryc. 50).

Zmiany w postawie dziecka postępują stosunkowo powoli i polegają na coraz wy-raźniejszym kształtowaniu się przodowygięcia kręgosłupa w odcinku lędźwiowym oraz stopniowym zmniejszaniu nadmiernego uwypuklenia brzucha. W okresie siedmiu, ośmiu lat, a więc w wieku szkolnym, przodowygięcie lędźwiowe ulega już wyraźnemu ukształ­towaniu. Brzuch mimo wyraźnego spłaszczenia nadal jest lekko uwypuklony. W latach szkolnych, aż do pierwszych objawów dojrzewania, występuje u dzieci wyraźne stoni-zowanie postawy, która jest dosyć prężna i mocna (ryc. 51, 52).

W okresie dojrzewania płciowego następuje ponownie pogorszenie postawy. Wystę­pują objawy psychicznego i fizycznego zmęczenia dziecka, a postawę cechuje wtedy niedbałość i wiotkość. Brzuch znów się uwypukla, plecy są często nadmiernie okrągłe,

51

głowa pochylona ku przodowi stwarza wrażenie zbyt ciężkiej w stosunku do wytrzy­małości utrzymującej ją szyi. W obrębie kończyn dolnych u dziewcząt występuje nie­kiedy tyłowygięcie w stawach kolanowych. Dziewczęta często w tym okresie wysu­wają ku przodowi barki, chcąc jak gdyby ukryć rozrastające się sutki. W związku ze zmianą ustawienia barków kończyny górne zwisają nie wzdłuż bocznych powierzchni tułowia, ale przesunięte są ku przodowi, co pogłębia jeszcze bardziej okrągłość pleców i stwarza obraz zapadniętej klatki piersiowej (ryc. 53).

Koniec okresu dojrzewania to równocześnie ponowne kształtowanie się dobrej po­stawy. Następuje ostateczne uformowanie przodowygięcia w lędźwiowym odcinku krę­gosłupa, brzuch znów staje się płaski, a silnie rozwija się tkanka mięśniowa. Postawę cechuje zwartość i duża prężność (ryc. 54).

Okres ten trwa przez kilkanaście następnych lat. Powyżej 35 roku życia występuje ponowne pogorszenie postawy. Brzuch zaczyna wystawać i lekko zwisać, pogłębiają się wszystkie fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, a równocześnie w związku ze zmia­nami zachodzącymi głównie w krążkach międzykręgowych zmniejsza się jego długość. Kształtowanie postawy starzejącego się człowieka w dużej mierze zależy od ogólnego stanu jego zdrowia, warunków bytowych oraz rodzaju wykonywanej pracy. Zmiany postawy przebiegają nieco odmiennie w różnych typach konstytucjonalnych. Związane z wiekiem nasilenie krzywizn kręgosłupa obserwuje się znacznie wyraźniej u osób po­siadających budowę leptosomiczną.

52

Postawa człowieka niezależnie od wieku i wszystkich wymienionych dotychczas czynników posiada związek z jego psychiką. Ludzie o usposobieniu cichym, spokojnym, pozbawieni pewności siebie, wpadający w kompleksy, przybierają często postawę schy­loną, charakteryzującą się pogłębieniem piersiowego tyłowygięcia kręgosłupa, opusz­czeniem barków, zapadnięciem klatki piersiowej itd. Natomiast ludzie o dobrym samo­poczuciu, pewni siebie wykazują postawę prężną i zwartą. Na kształtowanie się po­stawy wpływa nie tylko stałe usposobienie człowieka, ale również przejściowe nastroje zmieniające się nawet kilkakrotnie w ciągu jednego dnia. Inna jest postawa tej samej osoby, gdy jest ona zadowolona i radosna, a inna, gdy jest smutna, przygnębiona, czy też cierpiąca.

Przy wielkiej zmienności postawy i uzależnieniu od tak licznych czynników, że trud­no je nawet wymienić, badanie jej i właściwa ocena staje się problemem złożonym, który dotychczas nie został w pełni rozwiązany.

Badanie postawy i sposoby jej dokumentacji

Ocena postawy sposobem harwardzkim

Najprostszy system badania postawy opracowany został w 1923 roku na Uniwersy­tecie Harvard w Bostonie. Autorami tego systemu byli Lee i Brown. Systew harwardzki polega na porównywaniu bocznych, profilowych sylwetek osób badanych z czterema wzorcowymi sylwetkami (ryc. 55).

Sylwetka A odpowiada postawie doskonałej, B — postawie dobrej, C — postawie złej i D — postawie bardzo złej.

Postawa A — bardzo dobra lub doskonała — charakteryzuje się ustawieniem gło­wy i szyi nad klatką piersiową, miednicą i stopami. Brzuch płaski, przednio-tylne wy­gięcia kręgosłupa lekko zaznaczone.

Postawa B — dobra — zbliżona do postawy A z tym, że klatka piersiowa jest go­rzej wysklepiona, brzuch lekko się uwypukla, a przednio-tylne wygięcia kręgosłupa są wyraźniej zaznaczone.

Postawa C — zła — głowa wysunięta ku przodowi przed klatkę piersiową, wyraźne uwypuklenie się brzucha, zdecydowanie pogłębione piersiowe tyłowygięcie kręgosłupa.

Postawa D — bardzo zła — głowa wysunięta ku przodowi przed klatkę piersiową, może być lekko pochylona. Klatka piersiowa płaska, brzuch zdecydowanie wysunięty i  uwypuklony, pogłębienie przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa.

53

System harwardzki pozwala ocenić postawę jedynie w płaszczyźnie strzałkowej i wiąże ją z wielkością i kształtem przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa. Nie uwzględ­nia on zupełnie zmian występujących w płaszczyźnie czołowej. System ten opracowany został do badań studentów i dlatego jego wzorce wytypowano z przeciętnych postaw ludzi w wieku 20—30 lat. W związku z powyższym system harwardzki nie mógł zna­leźć szerszego zastosowania i obecnie posiada już raczej znaczenie historyczne.

Ocena postawy sposobem punktowania

Sposób punktowania został opracowany przez szereg autorów (Drow, Stobiecka, Wolański i in.) i polega na oddzielnej ocenie prawidłowości ukształtowania poszcze­gólnych odcinków ciała, np. głowy, klatki piersiowej, brzucha, kręgosłupa, kończyn itd., oraz wyrażeniu jej w zapisie punktowym. Zapis punktowy może posiadać różną roz­piętość, od jednego do trzech lub nawet pięciu i więcej punktów, dla oceny kształtu oraz ustawienia każ...