Ostatnia broń Hitlera.pdf

Ostatnia broń Hitlera

Historia pewnego filmu

Morale III Rzeszy pod koniec wojny miał uratować film propagandowy o obronie

Kołobrzegu.

Hitler, z reguły twardo stąpający po ziemi, w jednym sam sobie przeczył: był

nierealistycznie przekonany o tym, że silną wolą i zdecydowaniem można osiągać cele

zdawałoby się nierealne, gdy ich szanse mierzy się wyłącznie wskaźnikami

materialnymi. Działał – czym zawsze wprawiał swoją generalicję w zakłopotanie –

kierując się hasłem: chcieć to móc. Do samego końca wierzył, że gdy tylko jest się

gotowym na wszystko, można pokonać największe trudności, nawet wbrew naturze.

Gdy raportowano mu, że nie sposób wykonać jego rozkazu ściągnięcia z Sycylii

potrzebnej na froncie wschodnim elitarnej dywizji Hermann Göring, brakuje bowiem

środków przeprawowych przez Cieśninę Messyńską, führer wpadł we wściekłość: co

tam promy, potrzebna jest wola sukcesu! Notabene środki przeprawy się znalazły i

dywizję wraz z innymi jednostkami niemieckimi i włoskimi przetransportowano w ramach

operacji „Lehrgang” na stały ląd.

Nic więc dziwnego, że w sytuacji, gdy początkowe triumfy, te z lat 1939-1940, przestały

wyznaczać standardy działań frontowych, a widmo klęski stawało się coraz groźniejsze,

mimo wprowadzania do walki nowych systemów broni, łącznie z potężnymi czołgami

Tygrys i wyrzutniami rakietowymi – rachuby na hart ducha, wolę zwycięstwa, gotowość

do ofiar i „gotowość do przetrwania” jeszcze bardziej zaczęły określać zachowania

Hitlera. To wtedy wspierany przez swego mistrza propagandy, Josepha Goebbelsa,

wpadł na pomysł, by do arsenału środków zdolnych wycisnąć z jego narodu maksimum

wysiłku wojennego włączyć tak masowy instrument kształtowania postaw, jakim jest

film.

Rezultatem była decyzja o zrealizowaniu monumentalnego filmu o bohaterskiej obronie

Kolbergu (Kołobrzegu) przez wojsko pruskie i mieszkańców przed potężną armią

Napoleona w 1807 r. Bohaterem dzieła mieli być mieszczanie i okoliczni chłopi (ich pola

zatopiono, by utrudnić atak Francuzów), zespoleni ponad podziałami i różnicami

majątkowymi w oporze przeciwko najeźdźcy. Ten zbiorowy bohater miał symbolizować

Niemców III Rzeszy, którzy znaleźli się w podobnej opresji jak ich antenaci w Kolbergu.

Teraz wrogiem byli członkowie aliansu antyhitlerowskiego, a zwłaszcza zbliżająca się

od wschodu Armia Czerwona. Film o Kolbergu ma uczynić Niemców gotowymi do

najwyższych ofiar – taką dyrektywę Hitlera przyjął Goebbels.

Ideowe podwaliny pod takie zamierzenie stworzono na początku 1943 r., kiedy to pod

wrażeniem klęski pod Stalingradem, kresu sił Afrika Korps, w sytuacji zagrożeń

militarnych i kłopotów materiałowych Hitler zdecydował się na proklamowanie wojny

totalnej. To wtedy, 18 lutego 1943 r., w berlińskim Sportpalast wobec kilku tysięcy

cywilów i wojskowych, przybyszów z frontu i inwalidów, starych i młodych, kobiet i

mężczyzn Goebbels wykrzyczał sławetne pytanie: „Czy chcecie wojny totalnej?”. I aby

nie było już żadnej wątpliwości co do jej charakteru, szef propagandy III Rzeszy

precyzował: „Chcecie jej, gdy trzeba, jeszcze bardziej totalnej i radykalniejszej, niż

potrafimy ją dziś sobie wyobrazić?”. I znów z tysięcy gardeł rozległo się entuzjastyczne,

jednogłośne: „Tak!”. Realizacja monumentalnego filmu porywającego naród nie

wydawała się zbyt trudna. Goebbels miał bowiem pod ręką mistrza nad mistrzami w

propagandowym manipulowaniu za pomocą środków filmowych, osławionego

reżysera Veita Harlana, którego film „Jud Süss” („Żyd Süss”) stał się ideową podstawą

zmasowanych akcji antyżydowskich.

I tym razem Harlan otrzymał na te cele czek in blanco. Gdy brakowało dosłownie

wszystkiego, gdy zaciskano pasa, przekazano z kasy państwowej miliony marek

(ogółem blisko 10 mln!). Ba, gdy na front zaczęto wysyłać wyrostków i starców,

wcześniej niebranych pod uwagę ze względu na ułomności czy schorzenia – Harlanowi

pozwolono sięgać po oficerów i żołnierzy Wehrmachtu, by zapewnić filmowi jak

najbardziej wiarygodnych wizualnie żołnierzy.

Lista aktorów objęła elitę filmu III Rzeszy. Rolę bohaterskiego burmistrza obleganego

Kolbergu, Nettelbecka, otrzymał wielki aktor Heinrich George (Niemcy zobaczyli go w

kronikach Wochenschau, jak siedział w pierwszym rzędzie nazistów zgromadzonych na

mityngu Goebbelsa w Sportpalast – zmarł tuż po wojnie w obozie dla hitlerowców w

radzieckiej strefie okupacyjnej!). Główną rolę kobiecą, bohaterskiej wieśniaczki, której

ojciec zatapia ojcowiznę, by zagrodzić drogę Francuzom, powierzono gwieździe numer

jeden III Rzeszy, Kristinie Söderbaum, prywatnie żonie Veita Harlana. Bohatera

narodowego, gen. Gneisenau (w filmie był jeszcze młodym pułkownikiem), odtwarzał

czołowy amant koncernu Defa, Horst Caspar. Ekranowym komendantem twierdzy

Kolberg został sławny Paul Wegener, a dzielnym oficerem pruskiej kawalerii popularny

wśród dorastających panien Gustaw Diessl. Na twórcę oprawy muzycznej, pełnej

patosu i motywów patriotycznych, wybrano uwielbianego Norberta Schultzego,

kompozytora sławnej „Lili Marleen”...

Film realizowano z rozmachem równym amerykańskiemu „Przeminęło z wiatrem”. Ale

korzyści polityczne i militarne, jakie obiecuje sobie Hitler po tym gigancie kinowym,

czynią opłacalnymi wszelkie koszty. Cóż znaczy wobec tych korzyści – miał powiedzieć

o „Kolbergu” Goebbels – jakaś przegrana bitwa... Liczyć się miał tylko cel!

Ale coraz bardziej i czas. Przecież film miał wzmocnić ducha oporu narodu, uczynić

Niemców olbrzymami wojowniczości, hartu i poświęcenia. Takimi, jakimi byli

wyidealizowani w filmie ich przodkowie z Kolbergu. Nieprzerwanie ujmowani na taśmie

filmowej ramię w ramię żołnierze pruscy i uzbrojeni cywile, obywatele Kolbergu, w

sposób wręcz natrętny podkreślali ważną rolę właśnie niedawno powołanego do życia

decyzją Hitlera Volkssturmu...

Jednak jak każdy monumentalny film z tysiącami statystów i „Kolberg” wymaga

pieczołowitości, staranności, a także specjalnej obróbki, bo to obraz na taśmie

kolorowej. Harlan nie może sobie pozwolić na fuchę. Marzy o arcydziele. A to

zobowiązuje i krępuje ruchy. Każe mnożyć wątpliwości, a więc i powtórki, poprawianie,

zmiany... A czas biegnie. Wprawdzie oficjalnie jest nadzieja, że dzielne dywizje

pancerne führera jeśli nie powstrzymają marszu Rosjan na zachód, to przynajmniej go

przyhamują, dając Harlanowi dodatkowy czas. Ale nadzieje te okazują się płonne.

Kręcenie filmu zajęło cały rok. Najpierw znacznie się przeciągnęły prace nad

scenariuszem. Zmienna sytuacja na frontach, pogarszająca się pozycja Niemiec

skłaniały Goebbelsa do ciągłych interwencji, których rezultatem były nieustanne

modyfikacje scenariusza w celu zwiększania mobilizującej wymowy filmu. Sam

Goebbels chwytał za pióro, by wprowadzać nowe uzupełnienia. Całe frazy wyjęte ze

swoich przemówień mistrz kłamliwej propagandy wkładał w usta bohaterów. Ba, to, co

miało się dziać na ekranie, było jak gdyby parafrazą rzeczywistości anno 1944-1945:

wróg u progów domów, walące się w gruzy i płonące miasta nie osłabiały woli walki.

Veit Harlan zamienił się w stratega. Nie wydawał poleceń, ale rozkazywał. Miał zresztą

komu – przecież pod jego komendę delegowano tysiące żołnierzy, w tym cały rocznik

szkoły oficerów Kriegsmarine. Dla wielotysięcznych statystów (samych mundurów

uszyto ok. 10 tys. – a gdy ich nie starczało, grających w większym oddaleniu

przystrajano papierowymi przybraniami). Dla filmowej kawalerii dostarczono 6 tysięcy

koni.

Jak potem wyliczono, przy kręceniu tego giganta zaangażowano więcej ludzi, aniżeli w

1807 r. było ich łącznie w obronie Kolbergu i we francuskich oddziałach nacierających.

Pod Berlinem zbudowano niemalże pół miasta, by nakręcić, jak się pali od pocisków

artylerii francuskiej. Sceny plenerowe realizowano w okolicach Kolbergu – robiono to

sześcioma kamerami z różnych stron, nawet od morza, a i z góry, z kosza balonu na

uwięzi. Harlan dostawał wszystko, czego sobie zażyczył. Gdy kręcił w lecie sceny

zimowe, dostarczono mu 100 wagonów z solą zastępującą śnieg – i choć transport

Niemiec przeżywał kłopoty, „śnieg” był na czas. Bo śpieszono się coraz bardziej, a

dyktowały to postępujące coraz szybciej na zachód armie radzieckie, a potem nowo

powstały drugi front. Bez przerwy Goebbels poganiał Harlana telefonicznie i przez

swoich wysłanników. Kiedy Harlan ze sztabem specjalistów wykańczał wreszcie film, z

którym łączono tak wielkie nadzieje, dobiegał końca styczeń 1945 r.

W istocie filmu nie było już gdzie ani komu pokazywać. Na wschodnich obszarach, tych

za moment mających wpaść w ręce Rosjan, kina już nie funkcjonowały – wszyscy byli

zajęci czymś innym. Młodzi i starzy, a i kobiety, pośpiesznie uczeni byli posługiwania się

panzerfaustami. Wszyscy kopali rowy przeciwczołgowe. Władze węszyły za

defetystami, którzy już przestali wierzyć w zwycięstwo Niemiec. Stawiano im

szubienice, a najżarliwsi naziści zaopatrywali się w cyjankali, bo nie wyobrażali sobie

życia bez führera. Ale premiera „Kolbergu” odbyła się mimo wszystko. Stało się to 30

stycznia 1945 r. (12. rocznica przejęcia władzy przez Hitlera) w oblężonym przez wojska

alianckie porcie-twierdzy La Rochelle. Zrzucone na spadochronie kasety z taśmami

filmowymi trafiły w ręce wehrmachtowców (zapasowe taśmy, tak na wszelki wypadek,

wysłano dodatkowo na pokładzie U-Boota). Przy wtórze eksplozji pocisków i bomb

alianckich film Harlana został tam wyświetlony po raz pierwszy przed publicznością,

którą stanowili żołnierze, myślący już jedynie o jak najrychlejszym pokoju i wyrwaniu się

z potrzasku.

I co? Czy pokaz ich zmobilizował do straceńczej walki, godnej bohaterów filmu? Nic

podobnego. Oglądając dzieło Harlana, żołnierze Wehrmachtu myśleli już zupełnie o

czymś innym. Co najwyżej najbardziej przedsiębiorczy z nich, mający już dosyć

wojaczki, podejmowali zwykle nieudane próby przedarcia się przez straże w kierunku na

wschód, do stron ojczystych.

W samym Berlinie, już ogarnianym gorączką przygotowań obronnych, w tym samym

dniu, 30 stycznia, obejrzało „Kolberg” w jednym z ocalałych po bombardowaniach kin

dobrane grono nazistowskie, ale tych nie trzeba było agitować i zagrzewać do czynu.

Żelazna dyscyplina i strach przed wrogiem wzmacniały determinację obrony z góry

skazanej na niepowodzenie. A ludność stolicy Rzeszy, zmęczona wojną, u kresu sił, po

cichu przygotowywała białe flagi, którymi witano już na wschodzie wkraczające

jednostki Rosjan.

Film „Kolberg” powędrował do archiwów-filmotek. Najpierw był zakazany przez władze

okupacyjne, a później wykorzystywano go do prezentowania metod propagandy

nazistowskiej. A co się stało z Kolbergiem w 1945 r.? Miasto zdobyli 18 marca, po

ciężkich walkach, żołnierze polscy z 1. Armii WP, przywracając grodowi starą polską

nazwę: Kołobrzeg. I stało się to, choć Hitler ogłosił miasto twierdzą, rozkazując walczyć

do ostatniego żołnierza. Bój o miasto-twierdzę, bronioną nie tylko przez liczny garnizon,

ale i liczne inne jednostki Wehrmachtu i SS (w rejonie Kołobrzegu walczyły też

niedobitki z dywizji SS francuskich kolaborantów Charlemagne), wspomagane

desantem od morza, trwał 11 dni. Kolberg w 1807 r. utrzymywał się niepokonany od

marca do lipca, do momentu zawieszenia broni.

Autor był korespondentem PAP w Berlinie i w Bonn, sprawozdawcą z wielu procesów

zbrodniarzy hitlerowskich, członkiem byłej Głównej Komisji Badania Zbrodni

Hitlerowskich w Polsce.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: