KOMUNIKOWANIE NIEWERBALNE
Komunikowanie niewerbalne – sposób komunikowania za pomocą przekazów niewerbalnych, czyli sygnałów niemających formy mówionego słowa ani pisanego wyrazu, a wywierających wpływa na uczestników procesu komunikowania. Obejmuje sygnały pozbawione słów lub zastępujące słowa.
Różnice w komunikowaniu niewerbalnym i werbalnym:
Przekazy niewerbalne są:
1. Bardziej nieustrukturyzowane niż posiadają strukturę
2. Bardziej nielingwistyczne niż lingwistyczne: jest tylko kilka arbitralnych symboli, a werbalne jest systemem symboli którym arbitralnie przypisuje się znaczenia
3. Bardziej analogowe niż digitalne: forma i treść są podobne i nawzajem się przenikają (jestem zmęczony – ton i postawa), w digitalnych werbalnych nie ma naturalnego, a jest umowny związek treść – znaczenie
4. Bardziej ciągłe niż nieciągłe: sygnały niewerbalne płyną nieustannie, a słowa się kończą
5. Bardziej nieintencjonalne niż intencjonalne
6. Bardziej wrodzone niż wyuczone
Funkcje komunikowania niewerbalnego:
1. Informacyjna:
2. Definiowania i wspierania przekazów werbalnych: powtarzania, zaprzeczania, uzupełniania, zastępowania, akcentowania
3. Wyrażania postaw i emocji
4. Definiowania relacji np. przytulanie się lub oddalanie
5. Kształtowania i kierowania wrażeniami: odpowiednie uczesanie, makijaż, ubranie
Przekazy niewerbalne stanowią 2/3 znaczeń w bezpośredniej interakcji.
Funkcjonalna typologia gestów Paula Ekmana i Wallacea Friesona
· emblematory – niewerbalne zachowania zastępujące słowa np. znak V, znak OK., znak PAPA. Występują one w miejscu werbalizacji np. gdy nie ma jej możliwości. Nie mają charakteru ponadczasowego. Są arbitralne i zdeterminowane kulturowo (ten sam gest może oznaczać co innego w różnych kulturach).
· ilustratory - niewerbalne zachowania towarzyszące lub zintegrowane z przekazem słownym, podkreślające go. Same nie są pełnym komunikatem. Są bardziej uniwersalne i mniej zdeterminowane kulturowo niż emblematory.
· regulatory - niewerbalne zachowania pomagające zsynchronizować przebieg aktu komunikowania. Dzięki nim zamienianie roli N. i O. może zachodzić bez uprzedniego umawiania się w tej kwestii à skinienia głowy, zaciskanie ust, zmiana koncentracji wzroku. Regulatory tworzą system zwrotnych sygnałów interakcji.
· afektatory - niewerbalne zachowania odzwierciedlające emocje, ich rodzaj i intensywność. Mogą mieć charakter nieświadomy i niekontrolowany (rumienienie się, przestrach w sytuacji nagłej) lub świadomy (radość na widok osoby lubianej)
· adaptatory - niewerbalne zachowania będące reakcją na fizyczny lub psychiczny stan. Pozwalają na zaadoptowanie się do sytuacji np. kręcenie się na krześle, poprawianie fryzury. Zwykle są nieświadome i nieintencjonalne
Techniki kierowania emocjami wg Ekmana i Friesona:
- intensyfikowanie: gdy istnieje presja społ. zmuszająca do konkretnego zachowania np. cieszenie się z prezentów
- minimalizowanie: gdy istnieje presja społ. zmuszająca do konkretnego zachowania np. w sytuacji kontaktu z przełożonym
- neutralizowanie: nieokazywanie prawdziwych uczuć à trza być twardym a nie mientkim
APARYCJA
Aparycja (wygląd zewnętrzny + zmienne i sterowane elementy) – najbardziej personalizowana i indywidualna forma kom. niewerb. dostarczająca ogromnej ilości informacji (wiek, stan zdrowia, zainteresowania). Jest elementem tworzenia społecznej tożsamości.
Elementy aparycji:
a) cechy stałe:
· wzrost – zazwyczaj osoby wyższe cieszą się większym zaufaniem (politycy); kobiety dobierając partnerów najczęściej szukają wyższych od siebie
· twarz – powszechne przekonanie, że ładny = dobry, duże znaczenie w ocenianiu poziomu atrakcyjności
b) względnie zmienne:
· waga/budowa ciała – podział rodzajów budowy ciała wg Krecznera (Crecznera? Crechnera?): astenicy (szczupli) à delikatność, nadwrażliwość, w skrajnych sytuacjach oschłość; atletyce (przypakowani) à mała wrażliwość, sumienność; pyknicy (grubi) à towarzyskość; dysplastycy
c) zmienne:
· ubiór – daje możliwość wyrażania i jednoczenie oceniania (wierzenia, status społ.) Funkcje stroju: instrumentalna (utrwalanie ceremonii i wierzeń religijnych np. ksiądz); samoupiększanie (obiektywne lub subiektywne); związek z konkretna kulturą (np. znaki identyfikujące płeć – dżalabija u Arabów ubiór jednocześnie męski i kobiecy); różnicowanie autorytetów i pełnionych ról (garnitur, toga); aspirowanie do pełnienia roli. Ubiór może być przekazem. Bodźcami niewerb. są wówczas elementy stroju. Musza one jednak być odpowiednio zakodowane, aby odkodowujący je O. zrozumiał intencje N.
· przedmioty osobistego użytku (okulary, biżuteria, teczki, fajka) – znaczenie ma ich jakość, dobór i sposób posługiwania się nimi
FIZJONOMIA (MIMIKA, WZROK)
Fizjonomia – kinezyka: (widoczne ruchy ciała w tym mimika, zachowania wzrokowe, gestykulacja, pozy)
a) Ekspresja mimiczna – twarz dostarcza największej liczby informacji (wiek, płeć, nastrój, status społ.). jej funkcja komunikatywna polega na budowaniu tożsamości. Poprzez ekspresje mimiczna przekazywane są:
- sygnały oceniające (aprobata lub jej brak)
- intensywność emocji
- zainteresowanie lub jego brak
- poziom zaangażowania
- poziom zrozumienia intelektualnego
W ocenianiu twarzy najczęściej (przy pierwszym kontakcie) stosowana jest dwubiegunowość (sympatyczna lub nie, wroga lub przyjazna). Zdaniem Ekmana i Friesona twarz komunikuje rodzaj emocji, a reszta ciała jej natężenie.
Podstawowe dla wszystkich kultur emocje sygnalizowane za pomocą ekspresji mimicznej to: radość, smutek, gniew, strach, zaskoczenie i wstręt.
b) Zachowania wzrokowe – podstawową ich funkcją jest przekazywanie inf. o charakterze relacyjnym.
Formy kontaktu wzrokowego:
- spoglądanie i przyglądanie
- wzajemne spoglądanie
- bezpośredni kontakt wzrokowy
Funkcje:
- wskazanie stopnia uwagi
- zainicjowanie i podtrzymanie intymnych relacji
- wpływa na zamianę postaw
- regulowanie interakcji
- przekazywanie emocji
- definiowanie statusu
Funkcje wg Knappa i Halla:
- regulowanie przebiegu interakcji
- monitorowanie inf. zwrotnych
- wyrażanie emocji
- odzwierciedlanie procesów poznawczych (rozumienia)
Teorie luźne:
- kontakt wzrokowy jest oznaką sympatii
- kontakt wzrokowy wzmaga pozytywny lub negatywny wpływa wyrażony semantycznie
- zakończenie lub przerwanie kontaktu może być sygnałem odrzucenia
- stałe wpatrywanie się, szczególnie z niewielkiej odległości, budzi niepokój
- brak kontaktu w interakcji = niepokój, obawa
- unikanie przyglądanie się, spoglądanie prosto w oczy = chęć załagodzenia sytuacji
Unikanie wzrokowe:
- chęć odcięcia się o nieprzyjemnej, drażniącej sytuacji (trup na ulicy)
- sygnalizowanie braku zainteresowania
- dyplomatyczność w sytuacjach trudnych np. gdy jest się świadkiem rozmowy
- chęć wyostrzenia innych zmysłów (smakowanie dań, słuchanie muzyki)
PROKSEMIKA (DYSTANS)
Proksemika (wykorzystanie interpersonalnego dystansu i relacji przestrzennych w celach komunikacyjnych)
- aranżacja przestrzeni
- zachowania siedzące
- terytorium: podstawowe (podlegającej naszej wyłącznej kontroli – pokój, dom), drugoplanowe (kojarzone z dana osobą np. ławka ucznia), publiczne (otwarte i dostępne dla każdego)
- dystans wg Halla: intymny– w bardzo bliskich stosunkach(0-45 cm); indywidualny – sytuacje osobiste np. rozmowa przyjaciół, krewnych (45cm-1,2m); towarzyski – relacje towarzyskie i służbowe (1,2-3,6m); publiczny (3,6m – do granicy widzenie i słyszenia)
- zatłoczenie: pojęcie psychologiczne – zbyt duża liczba kontaktów społecznych uniemożliwiająca jednostce osiągnięcie pożądanego przez nią poziomu prywatności v.s. zagęszczenie – liczba osób przypadająca na jednostkę powierzchni
DOTYK
Dotyk (przekaz za pomocą różnego rodzaju bezpośrednich form kontaktu fizycznego)
· Funkcje: wspieranie i pocieszanie (okazywanie uczuć + funkcja terapeutyczna), funkcja władzy (wskaźnik władzy i statusu i afiliacja.
· znaczeniu przekazu zawartego w dotyku decydują:
- część ciała osoby dotykanej
- część ciała osoby dotykającej
- czas trwania dotyku
- siła dotyku
- sytuacja
- znaczenie osób
- relacje między osobami
- nastrój i atmosfera
· Kategorie i funkcje dotyku wg Heslina:
a) funkcjonalno – profesjonalny np. badanie lekarskie
b) grzecznościowo – rytualny: zasady towarzysko – kulturowe np. podanie dłoni
c) przyjacielsko – koleżeński np. przybicie piątki
d) miłosno – intymny np. przytulanie, głaskanie
e) seksualno – podniecający
· Typy dotyku wg Jonesa i Yargrought
a) pozytywnych uczuć – wsparcie, pocieszenie
b) wesoły i żartobliwy
c) kontroli – zastosowanie dotyku jako życzenia, prośby o uwagę
d) rytualny – powitanie i pożegnanie
e) mieszane – powstaniowo – uczuciowe
f) związane z konkretnym zadaniem np. fryzjer, lekarz
g) instrumentalnego podporządkowania – przekazywanie telefonu
PARAJĘZYK
Parajęzyk – sygnały głosowe, które nie są słowami, lecz ich cechami wokalnymi takie jak modulacja, akcent; bardziej odnosi się do sposobu, w jaki coś powiedziano, niż do wypowiedzianych treści
· Składniki:
a) cechy głosu lub właściwości głosowe:
- siła głosu: głośność i donośność związana może być z cechami osobowości np. agresywni mówią głośniej
- tempo mówienia: liczba słów wypowiadana w określonym czasie à szybko = obawy, podniecenie, złość; wolno = smutek, znudzenie
- płynność: przerwy i wokalizatory oraz szybkość
- poziom głosu:
- jakość głosu: szorstkość. Piskliwość
- wysokość głosu, rytm mowy, akcent, intonacja
- wokalizatory lub dźwięki bez struktury językowej: płacz, śmiech, jęczenie
· Funkcje
- emocjonalna: niosą 38% informacji na temat emocji
- kształtowania i kierowania wrażeniami: ocena osobowości na podstawie wrażeń głosowych i związana z tym możliwość kierowania i kształtowania wrażeń
- regulacyjna: regulowanie interakcji np. sygnalizowanie zmiany ról N. i O.
CHRONEMIKA (CZAS)
Chronemika (wykorzystanie czasu jako elementu komunikowani)
· Sposoby traktowania czasu
- kategoria kom. niewerb.
- wymiar kontekstu sytuacyjnego
- czynnik różnic kulturowych
· Psychologiczny poziom postrzegania czasu
- kultury zorientowane na przeszłość: przypominanie historii, pielęgnowanie tradycji, szacunek dla przodków (Chiny, kultury indiańskie)
- kultury zorientowane na teraźniejszość: spontaniczność i bezpośredniość, natychmiastowa przyjemność, wiara w przeznaczenie i przypadek (Filipiny, Ameryka Środkowa)
- kultury zorientowane na przyszłość: potencjalne cele, zabezpieczenie przyszłości
· Kulturowy sposób postrzegania czasu
- techniczny system czasu: precyzyjne, naukowe odmierzanie czasu; najczęściej w wyspecjalizowanych środowiskach (laboratoria); ma charakter bezuczuciowy, logiczny
- formalne systemy czasu: tradycyjny i powszechny; opiera się na umowie pomiędzy członkami danej kultury, która określa np. stopień, do jakiego czas jest traktowany jako cos wartościowego i konkretnego
- nieformalny system czasu: względność czasowych określeń; osiem kategorii à natychmiast, bardzo krótko, krótko, średnio, długo, bardzo długo, nieskończenie długo
- monochronemiczny system czasu: koncentracja na jednej czynności, a czas jest dzielony na małe jednostki à linearne postrzeganie czasu (Ameryka i Europa PN.)
- polichronemiczny system czasu: jednoczesne wykonywanie kilku czynności
dziennikarstwo