BEHAWIORYZM

1.Założenia behawioryzmu:
-człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,
-dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować reakcje ludzkie,
-system kar i nagród decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży
-procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem, w żaden sposób nie wpływają na człowieka.

2.Przedstawiciele behawioryzmu:
Watson(ojciec behawioryzmu), Pawłow, Hull, Skinner, Tolman, Thorndeik.

3. Warunkowanie klasyczne
to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.

I etap
Pożywienie à Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

II etap
Dzwonek + Pożywienie à Ślinienie się
(bodziec obojętny) (bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

III etap
Dzwonek à Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

Warunkowanie instrumentalne
Uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, ze po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, nagroda), albo unikamy czegoś niepożądanego(wzmocnienie negatywne, kara).

4.Generalizacje bodźca
Jest to zjawisko polegające na tym, że reagujemy na wszystkie bodźce podobne do bodźca warunkowego. Np. Jeżeli dziecko doznaje przemocy w rodzinie ze strony ojca to jego reakcja na ojca może zostać przeniesiona na wszystkich mężczyzn.

5. Konsekwencje stosowania kar:
-kara nie eliminuje zachowań niepożądanych, jedynie tłumi je i wycofuje na pewien czas,
-kara generalizuje proces hamowania i uogólnia go,
-unikanie źródła karania
-kara zawsze wywołuje emocje negatywne często zaburzenia emocjonalne, które zwrotnie zwiększają ilość zachowań niepożądanych,
-wielkość kary jest zwykle nie adekwatna do zachowania, natomiast jest adekwatna do stanu emocjonalnego osoby karzącej,
-kara modeluje podobne zachowania
-kara może okazać się nagrodą,
-skutki kary najczęściej są krótkotrwałe,
-kara dostarcza informacji jak nie powinno się postępować, ale nie pokazuje jak powinno się postępować,

6. Procedury nagradzania:
-procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem. Np. pracownik otrzymuje wypłatę co miesiąc.
-procedura stałych proporcji – człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu określonej pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.
-procedura zmiennych odstępów czasowych – wzmocnienia są nieregularne. Czas upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia
-procedura zmiennych proporcji – w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby „w nadziei” że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni. Np. naukowiec pracujący nad projektem liczy na to, że pewnego dnia spotka go za to uznanie, nie wie dokładnie kiedy, ale ma nadzieje że tak się stanie i dlatego stara się pracować jak najlepiej

BEHAWIORYZM PAWŁOWA

Warunkowanie klasyczne lub warunkowanie pawłowowskie a odkąd J. Konorski i S. Miller odkryli warunkowanie instrumentalne (II typu) stosuje się także nazwę warunkowanie I typu. Eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy l. P. Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tę Pawłow nazwał odruchem lub reakcją bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, w sposób niezmienny, utrwalony dziedzicznie; pokarm zaś jest bezwarunkowym bodźcem dla tej reakcji. Dzięki warunkowaniu klasycznemu można uzyskać reakcję wydzielania śliny na dowolny sygnał obojętny, wystarczy tylko regularnie go powtarzać w towarzystwie bodźca bezwarunkowego.

Przykład: jeśli bezpośrednio przed podaniem psu pokarmu zadzwoni dzwonek, to po kilku próbach na sam dźwięk dzwonka pies zaczyna wydzielać ślinę. Przed eksperymentem dzwonek nigdy nie wywoływał u psa reakcji ślinienia, a więc nauczył się on, że bodziec, który zawsze pojawia się przed jedzeniem, jest sygnałem karmienia. Tego typu bodziec (sygnał) Pawłow nazwał bodźcem warunkowym, a efekt wywołany przez niego (tu: wydzielanie śliny) — reakcją warunkową lub odruchem warunkowym. Odruch taki wytwarza się dzięki wielokrotnemu kojarzeniu się bodźca (np. dźwięku dzwonka) z podawaniem pokarmu, co Pawłow określił jako wzmocnienie bodźca warunkowego. Warunkowanie jest najskuteczniejsze wtedy gdy czas upływający między bodźcem warunkowym a bezwarunkowym nie jest zbyt duży (do 0,5 s), przy większych odstępach warunkowanie trwa dłużej lub wcale nie zachodzi.

Na Zachodzie za warunkowanie klasyczne uważa się wszelkie warunkowania przeprowadzane wg schematu bodziec → reakcja. Wprawdzie gdzieniegdzie delikatnie wspomina się, że chodzi o reakcje emocjonalne lub reakcje w oparciu o układ nerwowy autonomiczny, jednak opis samych eksperymentów jest pomijany i w związku z tym trudno określić o jaką reakcję tak naprawdę chodzi. Jest to istotne, bowiem należy pamiętać, że odruchy bezwarunkowe zachodzą na poziomie rdzenia kręgowego natomiast odruchy warunkowe wymagają udziału mózgu i często świadomie kontrolowanych mięśni, co jest już istotą odruchów instrumentalnych.

BEHAWIORYZM AMERYKAŃSKI

Behawioryzm (ang. behaviour – zachowanie) to kierunek psychologiczny, który rozwinął się w XX wieku. Behawioryzm powstał jako odpowiedź na psychologię introspektywną, która zajmowała się badaniem oraz opisywaniem przeżyć człowieka. Historyczne korzenie teorii behawiorystycznych tkwią w empiryzmie i pozytywistycznych ideach Locke’a, Hume’a, a także innych filozofów epoki racjonalizmu. Behawioryzm amerykański stanął w opozycji do pojęć i zasad mentalistycznych, obecnych w psychologii klasycznej. Chodzi tu m.in. o takie pojęcia, jak: skojarzenia przestrzenno-czasowe, przedstawienia, myśli. W ich miejsce zaproponowano badanie zachowania polegającego na obserwowaniu bodźców i reakcji zwierząt oraz ludzi. Punktem wyjścia były zjawiska odruchów warunkowych i bezwarunkowych.

Za twórców behawioryzmu uważa się J. Watsona (1878-1958) oraz B. F. Skinnera (1904-1990).

KONCEPCJA HUMANISTYCZNA

1. Założenia:
- Człowiek jest unikatową całością. Osoba to spójny system złożony z \\\"ja\\\" i z \\\"organizmu\\\".
- Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój. Jest on uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne- siły decydujące o przebiegu rozwoju tkwią w człowieku, a nie poza nim.
- Główna tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji, do aktualizacji własnych potencjalnych szans i jest to jedyna siła napędowa.
- W organizmie istnieje tylko jedno centralne źródło energii -motywacja-ponieważ jest on całością.
- Człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. (Gdy np. człowiek robi coś złego to działa przeciw własnej naturze).
- Ludzkie zachowanie warunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczenia

2.Przedstawiciele:
Rogers, Maslow, Frankl

3. Rogers – terapia skoncentrowana na kliencie
Psychologowie humanistyczni uważają, że jednostka najlepiej zna własne, osobiste doświadczenia i dlatego jej wypowiedzi o sobie są w wysokim stopniu trafne. Dlatego w terapiach tej koncepcji dominują samoopis i samoocena. Jedną z nich jest stworzona przez Rogersa terapia skoncentrowana na kliencie. Stosując ja, lekarz lub psycholog pozostawiają pacjentowi ogromną samodzielność, nie poddają go zewnętrznym oddziaływaniom korekcyjnym, nie formułują dyrektyw. Sukces w leczeniu zaburzeń zależy w bardzo dużej mierze od postawy terapeuty. Powinna się ona opierać na 3 zasadach:
- zachowanie terapeuty musi być zgodne z jego prawdziwymi przekonaniami. (nie może niczego udawać),
- terapeuta musi bezwarunkowo akceptować pacjenta i szanować go takim, jakim jest,
- ważne jest empatyczne zrozumienie pacjenta, \\\"wczuwanie się\\\" w jego świat.
Terapeuta nie powinien krytykować i oceniać.
Terapia ta opiera się na założeniu, że możliwości człowieka są tak ogromne, że potrafi on sam rozwiązać konflikty i dysharmonie w rozwoju. Terapia ta oddziałuje zarówno na treść pojęcia \\\"Ja\\\" (czyli wszystkie poglądy, oceny o nas samych, o innych ludziach i o świecie), jak i na umiejętność doświadczania rzeczywistości (czyli świadomości tego co się dzieje wokół i jaki to ma na nas wpływ). Terapia ta dąży zatem do wytworzenia umiejętności bezwarunkowej akceptacji siebie, i do nauczenia klienta kontaktu z własnym doświadczeniem. Terapia ma na celu przesunięcie źródła oceny samego siebie z zewnętrznego (czyli oczekiwań innych ludzi) na wewnętrzne (czyli zgodne z tym jacy sami chcemy być).

Podejście systemowe

Podejście systemowe powstało w latach pięćdziesiątych XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Kładzie ono nacisk na znaczenie relacji społecznych w powstawaniu zaburzeń psychicznych. W podejściu systemowym psychoterapeuta zajmuje się nie tyle samym pacjentem co jego relacjami: małżeńskimi (w terapii małżeńskiej) czy rodzinnymi (w terapii rodzinnej). Leczeniu zatem poddawany jest nie pacjent ale cały system. Zgłaszający się po pomoc pacjent traktowany jest tylko jako delegat systemu. Psychoterapeuta systemowy zaprasza na sesje całą rodzinę, gdyż tylko wtedy możliwe jest wyleczenie pojedynczych osób wchodzących w jej skład. Według podejścia systemowego zakłada się, że zachowania jednostki są reakcjami na zachowania innych osób tworzących wspólnie z nią system rodzinny, i tak relacja między rodzicami wpływa na zachowania dziecka, podobnie jak wpływa na nie bezpośrednia relacja z matką i ojcem. Nie można zmienić niekorzystnych zachowań dziecka, jeżeli nie zmieni się relacji rodziców między sobą i nastawienia rodziców do dziecka. Dlatego na sesjach psychoterapii systemowej obecna musi być cała rodzina. W czasie sesji omawia się wzajemne relacje w rodzinie, sposoby komunikowania się bliskich osób ze sobą, tak aby odnaleźć źródło zaburzonego zachowania tego członka rodziny, który zgłosiła się jako pacjent.

Postawa psychoterapeuty pracującego według podejścia systemowego jest bardzo aktywna: używa on nakazów, ćwiczeń, rad; podaje rodzinie przepisy na bardziej dla nich korzystne sposoby komunikowania się. Psychoterapia systemowa jest zwykle krótkoterminowa, nastawiona jest na rozwiązanie jednego konkretnego problemu z którym zgłasza się rodzina. Psychoterapia systemowa jest bardzo skuteczna w leczeniu dzieci i nastolatków oraz w leczeniu pacjentów cierpiących na zaburzenia psychotyczne, gdzie słabe rezultaty przynoszą pozostałe podejścia psychoterapeutyczne.

CO TO JEST PSYCHOTERAPIA

Psychoterapia jest opartą na przesłankach naukowych metodą leczenia zmierzającą do zrozumienia i zmiany mechanizmów odpowiedzialnych za pojawianie się objawów chorób takich jak: nerwice, zaburzenia osobowości, zaburzenia afektywne (na przykład depresja). Jako metoda pomocnicza zalecana jest w leczeniu osób uzależnionych, w leczeniu i rehabilitacji chorych psychicznie i osób z chorobami somatycznymi (na przykład z chorobą wieńcową).

Psychoterapia jest metodą leczenia, która budzi sprzeczne uczucia: z jednej strony zaciekawienie, z drugiej strach. Psychoterapia zajmuje się psychiką, czyli czymś w co boimy się ingerować. Myśl, że mamy analizować swoją psychikę i coś w niej zmieniać budzi naturalny opór. Często prowadzi do konkluzji, że „coś ze mną nie tak”, która bardzo rani miłość własną.

Głównym sposobem pracy w psychoterapii jest rozmowa. Rozmowa ta ma służyć uświadomieniu sobie mechanizmów związanych z pojawieniem się choroby, a następnie ich zmianie. Mechanizmy te najczęściej są związane z nieświadomymi uczuciami dotyczącymi sytuacji bieżących i ważnych sytuacji z naszej przeszłości.

Psychoterapia jest przeznaczona głównie dla osób cierpiących na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, ale również dla osób znajdujących się w sytuacji kryzysów życiowych, niepotrafiących sobie poradzić w relacjach z ludźmi; czy wreszcie dla osób, które szukają wiedzy na temat swojego postępowania tak, aby było ono bardziej świadome.

Psychoterapia jest procesem leczenia, który ma prowadzić do zmiany sposobu myślenia i zachowania, i jako taka powinna być odróżniana od innych rodzajów psychologicznej aktywności klinicznej, takich jak:

konsultacja diagnostyczna,

interwencja kryzysowa,

trening psychologiczny,

poradnictwo psychologiczne.

SOCJOTERAPIA jest pośrednią formą pomocy, mieszczącą się pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją, adresowaną zwykle do dzieci z zachowaniami problemowymi. Pomoc ta ma formę ustrukturalizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Na cele terapeutyczne składa się odreagowanie emocjonalne, przeżycie korektywnych doświadczeń i uczenie się nowych, korzystniejszych dla podmiotu zachowań.

     Według K. Sawickiej  SOCJOTERAPIA to proces korekcyjny o charakterze leczniczym, forma pomocy psychologicznej adresowanej do młodzieży, pośrednia pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym. Z rozważań autorki można wywnioskować, że najskuteczniejsze są oddziaływania interdyscyplinarne, wiążące doświadczenia wszystkich trzech form. W socjoterapii dzieci i młodzieży bardziej istotną rolę odgrywa wzmacnianie osobowości poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych niż docieranie do przeszłych doświadczeń i uświadamianie ich sobie, wiązanie z aktualnymi wzorami zachowań, jak to ma miejsce w psychoterapii.

      Niezwykle ważnym czynnikiem decydującym często o efektach oddziaływań socjoterapeutycznych jest dobór treści i sposobów ich re0alizacji stosownie do wieku  i potrzeb uczestników zajęć. Aby zaś optymalnie zestroić tryb ćwiczeń, trzeba wiedzieć do kogo będą adresowane. W praktyce temu służy diagnoza indywidualna.

       Socjoterapia obejmuje swym zasięgiem zarówno dzieci o różnym stopniu zaburzeń jak i dzieci zdrowe. Jest to niezwykła wartość tej formy pomocy psychologicznej, pozwalająca integrować młodzież, przez co dostarcza większej ilości doświadczeń społecznych. Metoda realizuje trzy zasadnicze cele ( K. Sawicka) :

-          rozwojowy

-          edukacyjny

-          terapeutyczny

CELE ROZWOJOWE

     U ich podstaw leży prosta, psychologiczna i dydaktyczna zasada : treści, metody i sposoby ich realizacji muszą być ściśle powiązane a wiekiem uczestników.

Potrzeby dzieci w wieku wczesnoszkolnym:

·         aktywności ruchowej

·         zabawy

·         zdobywania wiedzy o świecie

·         wsparcia ze strony dorosłych

·         wspólnej ( stadnej ) aktywności

·         twórczości

  Realizacja celów rozwojowych musi przebić się przez emocjonalne blokady, kryzys autorytetów, obniżenie motywacji do podejmowania jakiegokolwiek wysiłku i wplatać w tematykę zajęć takie zagadnienia jak ;

·         rodzina

·         czas wolny ( ulubione zajęcia)

·         związki uczuciowe ( przyjaźń, miłość)

·         aspiracje

·         autoprezentacja ( za K. Sawicką )

  Trzeba dobrze rozpoznać potrzeby osobiste, sytuacje rodzinną, społeczną, wychowawczą poszczególnych uczestników zajęć, by skutecznie realizować cel rozwojowy terapii.

      CELE EDUKACYJNE

     Istotę celów edukacyjnych można wyrazić w ten sposób : poznawanie przez dzieci i młodzież różnorodnych zagadnień pozwalających im lepiej funkcjonować społecznie, radzić sobie z problemami.

Zaliczamy do nich:

-          uczenie się rozpoznawania emocji

-          poznawanie mechanizmów uzależnień

-          poznawanie zasad dobrej komunikacji

-          uczenie się wybranych technik pracy umysłowej

-          uczenie się pełnienia określonych ról społecznych

Charakterystyczne dla celów edukacyjnych w socjoterapii jest to, ważniejsza staje się wiedza o funkcjonowaniu człowieka - ,,samowiedza” – niż wiedza o pojęciu dydaktycznym. Dziecko znające siebie, mechanizmy rządzące nim i innymi ludźmi, częściej świadomie podejmuje decyzję o poznawaniu świata. Budzi zalążki motywacji wewnętrznej do działania. Ścieżki rozwoju natomiast powodują zmiany zachowania na

tyle pozytywne, że chronią dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi.

     CELE TERAPEUTYCZNE

Ukierunkowujemy dwojako:

-          wobec cierpienia psychicznego dziecka, które nie radzi sobie z nim,

-          wobec zachowania dziecka, które powoduje straty, wysokie koszty ponoszone przez otoczenie społeczne ( K. Sawicka )

Wyróżnimy wśród nich :

·         korektę sądów o rzeczywistości i sobie

·         korektę postawy wobec siebie, ludzi i świata

·         kompensowanie ;;pustki emocjonalnej” – odtrącenia przez rodziców i braku oparcia w nich,

·         kompensowanie braku satysfakcjonujących kontaktów z ludźmi,

·         stwarzanie warunków do ,, zapominania” doświadczeń stresowych

Skutecznej realizacji celów socjoterapeutycznych służą określone techniki, sposoby pracy bądź nawet inne metody które wykorzystuje się fragmentarycznie , w zakresie odnoszącym się do dzieci. Przytoczę kilka z nich.

1.         DIALOG TERAPEUTYCZNY. Jest to określona zakresem i celem relacja psychoterapeutyczna. Zakłada z góry nierówny udział partnerów : terapeuta nie może wyrażać swoich sądów na tematy inne niż zaburzenia dziecka. Nie może ,, naginać” poglądów i stwierdzeń dziecka do swoich relacji ( W. Sikorski) – jak ma to miejsce w codziennym sposobie porozumiewania się. Przedmiotem DIALOGU TERAPEUTYCZNEGO może być tylko dziecko! Warunkiem stosowania tej techniki jest więź emocjonalna łącząca terapeutę z dzieckiem ( zaufanie, poczucie bezpieczeństwa) oraz wzajemne rozumienie gestów, sposobów wyrażania się. Terapeuta musi słyszeć i rozumieć to, co zostało wyrażone w sposób niewerbalny. Musi umieć kontrolować, modyfikować, tonować dynamikę kontaktu.

2.         PSYCHODRAMA/DRAMA. Również opiera się na słownym kontakcie, choć jej istotą jest przeżycie danej sytuacji czy roli w warunkach symulacyjnych. Dziecko, chowając się za ,,maską” postaci, wypowiada słowa, czerpane na ogół z doświadczeń, nierzadko urazowych. Wypowiedzenie blokujących je słów, odegranie emocji, pozwala na uwolnienie się od zaburzeń pozostających w pamięci emocjonalnej. Drama opiera się na improwizacji inspirowanej przeżyciami bohaterów literackich, natomiast psychodrama buduje swoje treści na przeżyciach i problemach obserwowanych w danej grupie terapeutycznej.

3.         ARTETERAPIA. Odwołuje się przede wszystkim do wyobraźni dziecka. Zapewnia kontakt ze sztuką na poziomie twórcy ( nie odbiorcy! ), poziomie emocjonalnym. Pozwala to dziecku – często po raz pierwszy w życiu – na osiągnięcie sukcesu, jakim jest zakończenie dzieła. 

Arterterapia to także wspólny taniec, śpiew czy muzykowanie. Stwarzają one szanse na budzenie odpowiedzialności za wspólną pracę. Dla dzieci nadpobudliwych często śpiewanie piosenki w zespole jest jedyną okazją dotrwania do końca określonego ,,dzieła”. Muzykoterapię dzielimy na czynną, podczas której dziecko śpiewa, gra, tańczy; i bierną kiedy słucha muzyki. Arteterapia rozwija przede wszystkim zmysły, poczucie estetyki i kreatywność.

4.         RYSUNEK TERAPEUTYCZNY wyodrębniany bywa ze względu na jego znaczącą                                       rolę diagnostyczną. O doświadczeniach dziecka, jego stosunku do świata świadczy nie tylko treść rysunku, ale jego geometria, wybór koloru, intensywność barw czy sposób użycia i  odczytania symbolu. Najważniejsza staje się ekspresja a nie jakość pracy ( W. Sikorski) 

5.         TERAPIA ZABAWĄ . Pełni funkcję diagnostyczną, dostarcza bowiem wielu informacji na temat sposobów kontaktowania się z innymi, przyjmowania ról w grupie, znoszenia porażki itp. Ponadto ujawnia wzor...