Szkielet
1. Czaszka.
Zbudowana z małej liczby kości ściśle połączonych szwami. Szwy na starość zanikają. U stekowców i nietoperzy szwów jest brak. Ich kości zrastają się ściśle we wczesnym rozwoju. Puszka mózgowa rozbudowuje się wzwyż, czoło się powiększa, część twarzowa ulega skróceniu, zmniejsza się żuchwa. Kości potyliczne zrastają się w jedną ( tylko nie u torbaczy ). Są tam 2 kłykcie potyliczne łączące się z atlasem. Kość potyliczna ma otwór potyliczny przez który przechodzi rdzeń przedłużony. Szczęka dolna składa się z 1 kości zębowej utworzonej z 2 i szczęki górnej utworzonej z 2. Zróżnicowane zęby ułożone są w zębodołach na kości zębowej i międzyszczękowej.
2. Kręgosłup
Zbudowany z kręgów płaskich. Pomiędzy nimi są wstawki chrzęstne w kształcie płaskich dysków. U niektórych kopytnych kręgi szyjne są tyłowklęsłe.
Kręgosłup dzieli się na odcinki :
- szyjny : 7 kręgów ( u leniowców 6, łuskowców 8), u wielorybów i syren zrastają się, pierwszy krąg to dźwigacz tworzący zamkniętą obręcz, ma on 2 zagłębienia w które wchodzą 2 kłykcie. Kolejny krąg to obrotowy z zębem wchodzącym w krąg pierwszy
- piersiowy : 12-15 kręgów kontaktujących się z żebrami, pierwsze mają wyrostki kolczaste. Żebra kontaktują się z kręgami kręgosłupa, tworzą mostek. 12 par żeber tworzy właściwą klatkę piersiową. Na nią składają się żebra właściwe, żekome, wolne
- lędźwiowy : 2-9 kręgów, najczęściej 5-7 ( naczelne 5) silnie rozwinięte wyrostki poprzeczne
- krzyżowy 1-13 kręgów tworzących kość krzyżową sakrum przez zrośnięcie, u dziobaka – 2, u torbaczy – 1 lub 2, u naczelnych – 5
- ogonowy : kręgów różnie dużo, u człowieka 4-5, u łuskowców – 49. Pokryte mięśniami i skórą chronią narządy wydalnicze, u małp pełnią funkcję chwytną.
Pierwotny typ kręgosłupa jest poziomy. U człowieka jest pionowy, esowato wygięty. U niektórych zwierząt występuje typ wstępujący ( gibbona) np. u małpy – wtedy kończyny przednie są silnie wydłużone. Gdy wydłużone są kończyny tylnie to typ zstępujący.
Kręgosłup ma wygięcia:
- w odcinku szyjnym ( dźwiga głowę )
- w odcinku krzyżowym
3. Pas barkowy
Dwie łopatki, 2 kości krucze, 2 obojczyki. U stekowców dobrze rozwinięta kość krucza, u pozostałych osadzona na łopatce i razem z nią tworzy zagłębienie dla kości ramieniowej kończyny przedniej.
4. Pas miednicowy.
Kości łączą się ze sobą:
- biodrowe, głęboko osadzona jest panewka – w niej osadzona jest kość udowa
- kulszowe
- łonowe łączące się poprzez chrząstkę łonową tworzą obręcz. Chrząstka łonowa u ssaków przy udziale hormonów uwalnia się, pęcznieje, rozsuwa kości łonowe i tworzy większy kanał dla rodzącego się organizmu.
5. Kończyny ( kości takie same )
Typy kończyn:
- pływny u ssaków wodnych ( np. wieloryb ) kończyny tylne wraz z pasem miednicowym zanikły, przednie to płetwy bardzo dobrze rozwinięte
- grzebny u ssaków żyjących w ziemi ( np. kret )
- lotny ( np. nietoperz ) kończyny przednie to skrzydła, kości są wydłużone, łokciowa prawie zanikła, promieniowa – dobrze rozwinięta, błony miedzy palcami
- kroczny u ssaków naziemnych
Są 4 sposoby budowy i rodzaje ruchu
- stopochodność ( niedźwiedzie )
- półstopochłodność
- półpalcochłodność
- palcochłodność ( syreny, jelenie, daniele )
mięśnie
- poprzecznie prążkowane – somatyczne tworzące układ mięsni szkieletowych
- wiscelarne – gładkie budujące narządy wewnętrzne nie podlegające woli zwierzęcia tylko wegetatywnemu układowi nerwowemu
- o działaniu autogonistycznym – zginacze i prostownik
Układ mięśni podskórnych jest bardziej doskonały. Powoduje stroszenie kolców i sierści, gęsią skórkę, bogatą mimikę twarzy, zwijanie w kłębek. Udoskonalone mięśnie głębokie grzbietu ( gimnastyka artystyczna )
Przepona – mięśnie oddzielające jamę brzuszną od klatki piersiowej. Bierze ona udział w oddychaniu piersiowo-przeponowym, a u kobiet piersiowym.
- U form lądowych są bardzo dobrze rozwinięte mięśnie kończyn tylnich stanowiących siłę napędową. Mięśnie udowe są silniej rozwinięte niż mięśnie kończyn przednich.
- U form latających główna masa mięśni układa się w częściach przednich na kończynach – skrzydłach
- U form wodnych rozwinięte są mięśnie muskulatarne
- otwór gębowy ograniczony wargami, stekowce i wieloryby nie posiadają warg, między wargami, policzkami i zębami tworzą się u wielu ssaków ( np. chomiki ), przedsionki ustne tworzące kieszenie policzkowe
- jama gębowa znajdująca się za zębami, na jej dnie osadzony jest korzeń – mięsień języka. U ssaków jest on osadzony w tylniej części jamy. Na języku znajdują się kubki smakowe odbierające wrażenia smakowe pokarmu. Rola języka:
- pobieranie pokarmu ( np. mrówkojad )
- picie wody ( np. koty )
- mieszanie pokarmu ( przeżuwacze, człowiek )
Do jamy gębowej otwierają się 4 pary gruczołów ślinowych wydzielających ślinę, która składa się z wody i tyaliny – hormonu trawiącego skrobię już w jamie gębowej, zamieniającego ją na dwucukry : sacharozę i laktozę. Jama gębowa kończy się miękkim podniebieniem, które oddziela ją od gardzieli. Na jaj końcu jest mały zwisający języczek. Przy przejściu do gardzieli są migdałki – węzły limfatyczne. Do jamy gębowej otwierają się nozdrza wewnętrzne, a tuż przy gardzieli przewody Eustachiusza z ucha środkowego ( dzięki nim następuje wyrównanie ciśnienia powietrza w uchu z ciśnieniem powietrza na zewnątrz poprzez jamę ustną )
Uzębienie jest zróżnicowane, zęby osadzone są w zębodołach. Jest ich 4 typy
- siekacze
- kły
- przedtrzonowe
- trzonowe
Niektóre ssaki np. delfiny są homadontyczne – posiadają zęby niezróżnicowane. Stekowce, syreny, wieloryby fiszbinowe i szczerobki nie mają uzębienia. Przykłady uzębienia
- gryzonie [ 2+0+3+3 ] [1+0+2+3]
- drapieżniki [3+1+4+2] [3+1+4+2]
Siekacze mają dłutowaty kształt i służą do chwytania i odgryzienia pokarmu. Kły są stożkowate i służą ataku i obrony. Przedtrzonowe i trzonowe są w tylniej części, są szerokie, mogą tam być guzki albo rowki i służą do miażdżenia oraz rozcierania.
Większość ssaków zmienia żeby 1 raz w życiu z mlecznych na stałe. Zęby przedtrzonowe i trzonowe nie mają poprzedników są ostatecznymi. U gryzoni ( szczury, myszy, zające, króliki ) nie ma wymiany siekaczy. Są one ostateczne i ścierają się. U słoni zęby przedtrzonowe ulegają ścieraniu i są zastąpione nowymi, które rosną od tyłu ku przodowi, nie ma kłów, występują ciosy – silnie rozwinięte siekacze szczęki górnej
- gardziel – wspólna dla układu oddechowego i pokarmowego
- przełyk – rura różnej długości ( zwana perstaltyką ) zbudowana z mięśni kurczących się i rozkurczających , które przesuwają pokarm do żołądka.
- żołądek znajdują się tam gruczoły wydzielające soki trawienne, jego ściany wydzielają kwas solny. Ssaki mięsożerne mają żołądek mały – jednokomorowy. Ssaki roślinożerne mają żołądek duży – wielokomorowy np. u wielorybów są 3 komory, u przeżuwaczy 4 : żwacz, czepiec, księgi, trawienie. Krowa łapie pokarm. Nie rozciera w pysku tylko połyka. Kolejnie on przechodzi do żwacza i czepca, gdzie następuje częściowe trawienie przez bakterie ze zdolnością rozkładu celulozy ( błonnika ). Pokarm przetrącony przez bakterie wraca do pyska, zostaje rozcierany zębami i mieszany językiem, a następnie połknięty po raz drugi w księgach są soki trawienne powodujące wstępne trawienie białka. Kolejnie w dwunastnicy zachodzi trawienie właściwe. Początkowa część żołądka to wpust, część przy dwunastnicy to odwziernik – wyrzucający pokarm do dwunastnicy.
- Dwunastnica, uchodzą do niej przewody dwupłatowej wątroby wydzielającej żółć, która zbiera się w woreczku żółciowym. Ta żółć rozbija duże kule żółciowe ( emulgowane ) na mikroskopijne. U wielorybów i gryzoni woreczek żółciowy nie występuje
- Trzustka z kanalikiem, przez który przełykany jest sok trzustkowy z enzymami:
- lipazą trawiącą zemulugowane tłuszcze na kwasy tłuszczowe
- amylazą trawiącą skrobie, imulinę i złożone białka
- trypsynę trawiącą białka
- jelito cienkie – usiane w wewnętrznej ścianie olbrzymią ilością kosmy...
MAXXDATA