Psychostymulacyjna metoda kształtowania
i rozwoju mowy oraz myślenia
Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia (metoda psychostymulacyjna)- to system sposobów oddziaływania, których nadrzędnym celem jest zaktywizowanie psychiki człowieka (poddanego terapii) do uczenia się, pokonywania przeszkód i zdobywania nowych kompetencji (także językowych).
Ogólne zasady tej metody mogą być realizowane w rozmaitych obszarach życia- wszędzie tam, gdzie chcemy, aby ludzie dążyli do przekraczania swoich aktualnych możliwości.
Metoda ta opiera się na pozytywnym, asertywnym wzorcu motywacji ludzkiej, która wymaga, by człowiek siebie lubił i życzył sobie wszystkiego, co dobre.
Metoda psychostymulacyjna jest metodą uniwersalną, ponieważ jej cechą jest to, że nie ogranicza się do jednego typu zaburzenia, a pozwala na pracę z dziećmi zaburzonymi emocjonalnie, intelektualnie, ruchowo, z uszkodzonym słuchem, zespołem Downa, autyzmem, niedowidzące, jąkające się czy też z uszkodzeniami CUN.
Głównym celem pracy tą metodą jest wywołanie i utrwalenie spontanicznej aktywności słownej (SAS), która występuje u dziecka wtedy, gdy mówi ono z własnej potrzeby, bez dodatkowych wzmocnień i instrukcji. Spontaniczna aktywność słowna (SAS) przyjmuje u dzieci z zaburzeniami dwie formy: ekspresyjną i komunikacyjną.
Forma ekspresyjna- to słowny wyraz myśli, uczuć, wrażeń i innych stanów psychicznych.
Forma komunikacyjna- to wypowiedzi skierowane do innych osób.
Mowa ekspresyjna występuje w zabawach (np. naśladowanie odgłosów, wydawanie entuzjastycznych okrzyków radości itp.), a dziecko nie oczekuje żadnych efektów swoich wypowiedzi w przeciwieństwie do mowy komunikacyjnej.
W przypadku dziecka bez żadnych zaburzeń spontaniczna aktywność słowna (SAS) jest efektem stymulacji ze strony mówiącego otoczenia, czyli osób, które wchodzą z nim w codzienny kontakt. Dla pojawienia się spontanicznej aktywności słownej (SAS) muszą być spełnione cztery warunki wyjściowe:
1. Właściwa budowa anatomiczna centralnego układu nerwowego, narządów zmysłów i mowy;
2. Prawidłowe funkcjonowanie wyżej wymienionych układów;
3. Właściwa symulacja mową ze strony otoczenia społecznego;
4. Podstawowy komfort psychiczny, wynikający z dobrego stanu zdrowia oraz poczucia bezpieczeństwa fizycznego i społecznego dziecka.
Metoda psychostymulacyjna jest ukierunkowana na spełnienie dwóch warunków wymienionych powyżej, czyli:
- właściwej stymulacji mową w sytuacjach terapeutycznych i poza nimi (realizowanie z dzieckiem zaleceń terapeutów przez inne osoby kontaktujące się z dzieckiem);
- stworzenie warunków dla poczucia pełnego bezpieczeństwa fizycznego i społecznego dziecka poddanego terapii.
Terapia psychostymulacyjna nie ma bezpośredniego wpływu na funkcje centralnego układu nerwowego dzieci oraz na stan ich narządów zmysłów i narządów mowy, działa jednak na nie pośrednio- aktywizując te układy.
Zmierzając do wywołania lub wzmożenia spontanicznej aktywności słownej (SAS) u dzieci poddanych tej terapii podejmuje się trzy typy działań:
1. Działania zmniejszające ograniczenia w zakresie spontanicznej aktywności słownej. Stosuje się w tym celu następujące techniki:
- ćwiczenia energetyzujące;
- ćwiczenia oddechowo- głosowe;
- ćwiczenia rozwibrowujące;
2. Działania wspierające motywację do mówienia, do których ćwiczenia stosuje się:
- „zalewanie mową”, które stanowi podstawowy rys tej metody;
- sytuacje parateatralne;
- inspiracje plastyczne, dźwiękowe, głosowe, ruchowe, których celem jest wywołanie lub wzmocnienie skojarzeń słowno- zmysłowych;
- zabawy tematyczne;
3. Działania ułatwiające mówienie z takimi technikami, jak:
- rytmogesty;
- kreacje ruchowe;
- techniki autoekspresyjne;
- ćwiczenia artykulacyjne swoiste dla tej metody.
Zaburzenie mowy stanowi potencjalny czynnik stresogenny nie tylko dla dziecka, które jest nim dotknięte, ale i dla jego rodziny. Metoda psychostymulacyjna posługuje się również dwoma głównymi środkami budowania pozytywnej energii psychicznej dziecka, które pomagają złagodzić lub zlikwidować stres tzw. komunikacyjny. Są to: tworzenie radosnego klimatu terapii oraz konkretna technika pozytywnego oddziaływania na ciało i psychikę- relaks psychostymulacyjny.
WYBRANE TECHNIKI PSYCHOSTYMULACJI
Relaks psychostymulacyjny- zawiera trzy główne elementy:
- technikę oddziaływań na ciało dziecka, zharmonizowaną ze specjalnie dobraną muzyką;
- muzykę grecką- zestaw utworów specjalnie sporządzonych dla potrzeb psychostymulacji. Stwarza ona pogodny nastrój, co jest podstawowym warunkiem psychostymulacji, dzięki niej osiąga się odpowiedni dla psychostymulacji poziom relaksu;
- bajkę ze stałymi bohaterami (zwierzętami) o pozytywnej treści, pogodną w nastroju i dostosowaną do potrzeb dziecka (np. ćwiczenia odpowiednich form gramatycznych, pozbywania się lęku). Mogą to być bajki z książek o „Misiu Mokrej Łapce” autorstwa T.Smereki i M.Młynarskiej lub dowolnie wymyślone przez terapeutę.
Relaks psychostymulacyjny usuwa tzw. bloki mięśniowe, czyli likwiduje napięcia utrzymujące się w pewnych okolicach ciała (kark, szyja, barki, brzuch) jako efekt przewlekłego stresu komunikacyjnego.
Ćwiczenia energetyzujące- oparte są na schematach zachowań zwierząt lub czynności człowieka. Ruch ciała jest sterowany całościowym wyobrażeniem, co sprzyja integracji i koordynacji aparatu mięśniowego. Bardzo ważnym czynnikiem jest aspekt przeżyciowy tych ćwiczeń, wczucie się w odtwarzaną postać, złapanie istoty i charakteru kreowanego ruchu. Ćwiczenia te mogą być wykorzystywane w terapii indywidualnej i grupowej. Zestaw ćwiczeń energetyzujących zawiera trzy grupy ćwiczeń:
- rozgrzewkę- służy ona przygotowaniu do zabawy;
- ćwiczenia ugruntowujące ciało- mają stworzyć u dziecka poczucie silnego oparcia stóp o podłoże, czyli spowodować, że będzie ono pewnie stąpać na własnych nogach;
- ćwiczenia koordynacyjne- podnoszą świadomość ruchu i zakres jego kontroli, poprawiają współpracę obu półkul mózgowych. Należy zacząć od symetrycznych ruchów obu rąk, potem przechodzić do ruchów asymetrycznych.
Ośrodek ruchowy mowy sąsiaduje z ośrodkiem ruchowym ręki, toteż należy oczekiwać udrożnienia czucia mięśniowego narządów mowy jako efektu ćwiczeń koordynacyjnych.
Twórcy metody opracowali kilka scenariuszy ćwiczeń energetyzujących. Aby lepiej zrozumieć sens i cel tych ćwiczeń podam jeden z gotowych scenariuszy.
1. Rozgrzewka
Zabawa w pranie bielizny na wiejskim podwórku. Stajemy na szeroko rozstawionych nogach, schylamy się i zanurzamy ręce w wyobrażonej balii. Wykonujemy rękami energiczne ruchy w dół i w górę, tzn. zginając
i prostując łokcie jak podczas prania na tarze. Mówimy razem z dziećmi: uch!, uch!, uch!. Prostujemy się, wyciągając wypraną koszulę z balii. Wykonujemy dłońmi ruchy wykręcania koszuli. Mówimy razem z dziećmi: ach!, ach!, ach!. Podnosimy wysoko ręce, zawieszając wypraną koszulę na sznurze od bielizny. Podnosimy się na palcach i mówimy przeciągle razem
z dziećmi: oooch!. Koszula wisi na sznurze. Pochylamy tułów i rozluźniamy ręce. Koszula suszy się na wietrze, jej rękawy powiewają. Naśladujemy szum wiejącego wiatru mówiąc razem z dziećmi: uuuu lub szszsz.
2. Ugruntowanie ciała
a) Wypuszczamy kaczki na wiejskie podwórko. Dzieci chodzą w pozycji kucznej na całych stopach, mówiąc: kwa, kwa, kwa. Mogą też powtarzać zdanie: Kaczki chodzą. Na podwórku pojawia się żaba. Skaczemy na szeroko rozstawionych stopach, opierając dłonie o podłogę. Mówimy: hop!, hop!, hop! lub Żaba skacze.
b) Na podwórku rośnie drzewo. Stajemy w pozycji wyprostowanej, stopy blisko siebie, ręce uniesione, ale nie symetrycznie, jak gałęzie drzewa. Wyobrażamy sobie, że wrastamy korzeniami w ziemię. Mówimy: Drzewo rośnie. Zdanie to należy mówić bardzo wolno, przeciągając samogłoski. Powtarzamy je kilkakrotnie.
3. Koordynacja ruchowa
a) Zabawa w wiatraki. Pozycja wyprostowana, ręce zataczają jak największe kręgi jednocześnie, najpierw do przodu, potem do tyłu. Powtarzamy razem z dziećmi jeden z trzech tekstów:
· (wiatraki) przeciągają drugie a, bez skandowania
· (Wiatr wieje)
· (Wiatr wieje z zachodu) - obroty rąk do przodu (Wiatr wieje z zachodu) - obroty rąk do tyłu.
b) W lekkim pochyleniu ciała w przód ręce wykonują ruchy jak podczas pływania kraulem. Po każdych dwóch ruchach silnie wydmuchujemy powietrze „do wody”. Mówimy razem z dziećmi: uch!, uch!… albo Pływam kraulem.
c) Klaszczemy rytmicznie w sekwencji:
· Z przodu ciała (przed sobą)
· Z tyłu ciała (za plecami)
· Pod lewym udem uniesionej nogi
· Pod prawym udem uniesionej nogi.
Mówimy razem z dziećmi: Z przodu, z tyłu, lewa, prawa. Powtarzamy tę sekwencję klaśnięć, zwiększając tempo klaskania i mówienia.
Ćwiczenia oddechowo- głosowe- powinny nastąpić bezpośrednio po relaksie. Polegają one na uciskaniu dolnych części żeber i wypowiadaniu w tym samym czasie przez dziecko głoski aaa lub uuu (tzw. pompki). Po nich wykonuje się „młoteczki”, które są również ćwiczeniami rozwibrowującymi- polegają na naprzemiennym uderzaniu dłońmi zwiniętymi w pięści wzdłuż całego kręgosłupa od góry do dołu. Dziecko wydaje przy tym głos, który zaczyna drgać, co jest interesujące dla dziecka i często powoduje wywołanie śmiechu, który potęguje rezonans głosowy. Pomaga to w ustawieniu głosu i utrwaleniu brzuszno- dolnożebrowego oddechu, który jest najkorzystniejszy dla człowieka z punktu widzenia komfortu psychicznego.
Technika zalewania mową- podczas sesji należy dużo mówić omawiając i komentując aktualną sytuację, wykonywane czynności, oglądane obrazki, opowiadać bajkę. Wielokrotnie też należy powtarzać wybrane zdania lub słowa, które chce się utrwalić w pamięci słuchowej dziecka. Możemy też zastosować techniki zabawy tematycznej, zajęcia parateatralne.
Działania ułatwiające mówienie i rozumienie mowy- rytmogesty i kreacje ruchowe, które polegają na obszernym, płynnym ruchu rąk towarzyszącym mowie. Każda z samogłosek ma swój ruch. Ćwiczone słowa wypowiada się i jednocześnie pokazuje rękoma. W fazie początkowej ruch rąk wykonuje się z terapeutą, stopniowo zmniejsza się pomoc terapeuty i dziecko wykonuje rytmogesty samo. Kreacje ruchowe obejmują pokazywanie wyrażeń, np. To jest..., gdzie słowu „to” odpowiada wskazanie przedmiotu, obrazka lub osoby, o których mówi zdanie. Słowu „jest” towarzyszy gest złożenia dłoni z lekkim klaśnięciem. Ostatniemu członowi zdania odpowiadają rytmogesty towarzyszące wypowiadaniu nazwy wskazanego obiektu.
Rytmogesty mają wspierać płynność wypowiedzi, jej melodię i rytm. Płynność wypowiedzi wpływa stymulująco na mowę dziecka, ograniczając i likwidując skandowanie, szatkowanie wypowiedzi oraz pomijanie sylab. Rytmogesty uwydatniają rolę samogłosek, poprawiając ogólną wyrazistość mowy.
Techniki pracy nad rozwojem struktur zdaniowych- stosuje się je wtedy, gdy dziecko ma opanowane mówienie prostych zdań. Mają one na celu wydłużanie wypowiedzi. Polegają na zaznaczaniu podczas zabawy ilości słów użytych w zdaniu, np. przez robienie kroków i zaznaczanie „przebytej trasy”, czy dokładanie kolorowych klocków do omawianej ilustracji- jeden klocek odpowiada jednemu słowu.
Terapeuta mowy powinien:
1. Pobudzać u dziecka energię potrzebną do mówienia
2. Pomagać dziecku w budowaniu wypowiedzi i realizowaniu jej
3. Sterować uwagę dziecka tak, aby ułatwić mu odbiór komunikatów słownych oraz kontrolę jego własnych wypowiedzi
4. Wspierać wysiłki dziecka aż do osiągnięcia przez nie celu, czyli rozwinięcia umiejętności słownego porozumiewania się i utrwalania się wewnętrznych mechanizmów psychologicznych, tworzących motywację do mówienia.
„Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy” - Małgorzata Młynarska, Tomasz Smereka
werka1407