WYKŁAD 1
PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU REKREACJI
1. Rekreacja ruchowa (fizyczna) częścią kultury fizycznej
2. Źródłosłów pojęcia rekreacja
3. Rekreacja czynna i bierna
4. Definicje oraz cele i cechy rekreacji ruchowej
5. Rekreacja ruchowa a czas wolny
Kultura fizyczna stanowi ona ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym, w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie człowieka, uznawanych w niej wartości i wzorów postępowania, które zostały zobiektywizowane, przyjęte i mogą być przekazywane w danej zbiorowości.
Zgodnie z Ustawą z dnia 18 stycznia 1996 r. na kulturę fizyczną składają się: wychowanie fizyczne, sport, rekreacja ruchowa oraz rehabilitacja ruchowa.
Wg przywołanej ustawy kultura fizyczna to:
wiedza, wartości, zwyczaje, działania podejmowane dla zapewnienia rozwoju psychofizycznego, wychowania, doskonalenia uzdolnień i sprawności fizycznej człowieka, a także dla zachowania oraz przywracania jego zdrowia.
Kultura fizyczna, to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie oraz umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
W ustawie tej rekreację ruchową określono jako formę aktywności fizycznej, podejmowaną dla wypoczynku i odnowy sił psychofizycznych.
W języku staropolskim słowo pisano jako rekreacja, innym razem rekreacja. W polskiej tradycji historycznej pojęcie rekreacji posiadało cztery znaczenia:
· była rozumiana jako poobiednie lub pokolacyjne towarzyskie posiedzenia, przyjacielskie pogawędki, rozmowy i przechadzki;
· w XVII – XVIII w. była związana z aktywnym wypoczynkiem młodzieży po nauce w dawnych szkołach polskich (rekreacje, majówki, wycieczki);
· w XIX w. były to wyjazdy do kurortów i cieplic w celach zdrowotno - wypoczynkowych „po kąpiele do wód”:
· w dwudziestoleciu międzywojennym słowo rekreacja powróciło do szkolnego systemu oświatowego w nowej postaci i oznaczało przerwę między lekcjami, pauzę.
Obecnie słowo rekreacja najczęściej używane jest w trzech znaczeniach jako:
· określenie zespołu zachowań, które realizuje człowiek w czasie wolnym,
· utożsamienie z procesem wypoczynku tj. regeneracją sił, usuwaniem skutków zmęczenia,
· rozwijające się dynamicznie zjawisko społeczno-kulturowe, którego podstawę stanowi wzrost ilości czasu wolnego oraz związane z nim formy zachowań ludzi.
Rekreację dzieli się także umownie na dwie kategorie:
· rekreację bierną, która obejmuje takie zachowania jak np. opalanie się, słuchanie muzyki, oglądanie programu telewizyjnego,
· rekreację czynną, w której wyróżnia się formy o przewadze wysiłku psychicznego, jak np. grę w szachy, rozwiązywanie krzyżówek oraz formy o przewadze wysiłku fizycznego (rekreacja fizyczna) związane z ruchem mięśniowym jak np. pływanie, bieganie, chodzenie po górach, gimnastykowanie się.
W literaturze przedmiotu spotyka się również inny podział o charakterze wyliczającym:
· rekreacja ruchowa (fizyczna), która obejmuje wszelkie formy zachowań o dominującej kompozycji ruchowo – fizycznej, jak: gimnastyka, ćwiczenia rytmiczne, ćwiczenia ruchowe, gry i zabawy sportowe, turystyka aktywna;
· rekreacja twórcza, która angażuje kreatywną stronę osobowości i stanowi kanał emocjonalnego oczyszczenia i wyżycia się, a najczęściej spotykane jej formy to: plastyczna, muzyczna, teatralna, fotograficzna;
· rekreacja kulturalno – rozrywkowa, która obejmuje rekreacyjne formy recepcji dzieł kultury i przyjmuje postać czytelnictwa, rozrywek umysłowych, gier towarzyskich, kół naukowych, hobbistycznych i zainteresowań, turystyki krajoznawczej czy przyrodniczej;
· rekreacja poprzez (jako) działalność społeczną, czyli szereg dobrowolnych działań, podejmowanych w czasie wolnym na rzecz innych ludzi, włączając działalność animacyjną, organizatorską, towarzyską, fundacyjną, dobroczynną, religijną.
5
Wg T. Wolańskiej rekreacją są różnego rodzaju zajęcia, podejmowane w czasie wolnym, dobrowolnie, dla przyjemności, autoekspresji, formacji własnej osobowości, odnowy i pomnażania sił psychofizycznych.
Wg A. Dąbrowskiego rekreacja ruchowa lub fizyczna nazywana też sportem dla wszystkich to wszelkie akceptowane społecznie formy fizycznej aktywności ludzi, mające miejsce w czasie wolnym, podejmowane dobrowolnie, bezinteresownie i dla przyjemności, służące odnowie i umacnianiu sił człowieka, jego innej od codziennej, aktywnej i różnorodnej samorealizacji o cechach zabawy, realizowanej indywidualnie, w grupach, lub traktowanej jako zjawisko społeczne i globalne.
Wg M. Kwileckiej rekreacja ruchowa to zjawisko różnego rodzaju zajęć aktywizujących ruchowo, sportowo, turystycznie, zabawowo, którym człowiek oddaje się z własnej chęci, w czasie wolnym dla realizacji potrzeb wewnętrznych.
5. Główne cele rekreacji ruchowej to:
· zaspokajanie potrzeb ruchu niezbędnego dla zdrowia,
· równoważenie dobowego bilansu energetycznego organizmu człowieka,
· poprawa i utrzymanie sprawności, wydolności, dobrej kondycji psychofizycznej,
· osiąganie przyjemności i zadowolenia z wysiłku fizycznego.
Generalizując można stwierdzić, iż podstawowym celem rekreacji fizycznej jest zaspokojenie potrzeby ruchu dla osiągnięcia zadowolenia, przy czym aktywność ruchowa jest czymś więcej niż prostym bieganiem, skakaniem czy rzucaniem – jest jednocześnie świadomym doświadczeniem i określonym przeżyciem podmiotowym, ale i ponadindywidualnym.
Nie można i nie wolno porównywać rekreacji i sportu.
Niezależnie od tego, że istotą sportu i rekreacji jest ten sam pierwiastek ludycznej aktywności, rekreacja to osiąganie dobrostanu, sport to rywalizacja i współzawodnictwo, które z dobrostanem i relaksem nie zawsze mają wiele wspólnego.
6. Główne cechy rekreacji to:
· aktywność, która dostarcza zadowolenie, radość, miłe i przyjemne wrażenia, umożliwia odprężenie, relaks, obniża poziom samokontroli emocjonalnej,
· dobrowolność, czyli poczucie swobody wyboru i możliwości podejmowania działań w zgodzie z własnymi wartościami, preferencjami i zamiłowaniami,
· odmienność, w stosunku do zadań i obowiązków dnia codziennego, czynności związanych z pracą zawodową i prowadzeniem domu,
· bezinteresowność, charakteryzująca się przede wszystkim brakiem motywów natury ekonomicznej przy podejmowaniu zachowań wolnoczasowych,
· zabawa i rozrywka, czyli możliwość przeniesienia się w rzeczywistość umowną, rzeczywistość zabawy, gdzie obowiązują inne, mniej surowe reguły i wartości.
7. Najważniejsze pojęcia związane z rekreacją to turystyka i czas wolny.
Turystyka jest szczególną formą rekreacji ruchowej (fizycznej). Wg Nowej encyklopedii współczesnej z 1997 r. turystyka to forma czynnego wypoczynku poza miejscem stałego zamieszkania, związana z celami poznawczymi i elementami sportu. Powszechnie przyjęło się uważać turystykę jako podróże lub wędrówki odbywane w czasie wolnym dla wypoczynku, rozrywki, pomnażania zdrowia i zdobywania nowych doświadczeń.
Turystykę jako formę wędrówki odbywanej w określonej przestrzeni, która wytwarza określone stosunki społeczno kulturalne przedstawia K. Przecławski stwierdzając, że turystyka, jest to całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, związanych z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia, oraz wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym, kulturowym bądź społecznym).
O. Rogalewski, Turystyka, jest to zjawisko przestrzenne polegające na przejazdach poza miejsce stałego zamieszkania, w zasadzie podczas urlopu oraz w dni świąteczne, w celach wypoczynkowych, poznawczych lub dla uprawiania niektórych zamiłowań, użytkowania i przekształcania środowiska geograficznego odpowiednio do potrzeb uczestników ruchu turystycznego.
Dla wprowadzenia jednolitości w rozumieniu pojęcia turystyka, Światowa Organizacja Turystyki (UN WTO) opracowała definicję, która w 1993 r. została przyjęta przez Komisję Statystyczną ONZ, brzmi ona następująco: turystyka obejmuje ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż przez rok bez przerwy i poza swoim codziennym otoczeniem.
Obserwując i analizując definicje turystyki można stwierdzić, że na przestrzeni lat treść ich ulegała stałej modyfikacji, można w nich zauważyć cztery wspólne cechy:
- działalność turystyczna jest dobrowolna,
- odbywa się w określonej przestrzeni, którą turysta pokonuje lub w której przebywa,
- ma ona różne cele z wyłączeniem zarobkowych,
- działalność ta przebiega w czasie wolnym.
W wielu definicjach podkreśla się również znaczenie turystyki dla poznania środowiska naturalnego czy kulturowego, a także dla wypoczynku i rekreacji.
L. Turos uważa, że turystyka to organizowane lub spontaniczne – podróżowanie, mające na celu zaspokajanie zainteresowań poznawczych i uzyskiwanie doświadczeń i przeżyć – estetycznych, rekreacyjnych, intelektualnych.
A. Kornak i M. Montygierd - Łoyba piszą że turystyka to zespół stosunków i zjawisk...., które wynikają z podróży i pobytu poza miejscem stałego zamieszkania, a wpływają na przeżycia rekreacyjne, estetyczne i intelektualne jej uczestników oraz zaspokajają ich potrzeby.
9. Rekreacja ruchowa a czas wolny
Jednym z głównych warunków działalności rekreacyjno-turystycznej jest czas wolny, który ma istotny wpływ na możliwość podejmowania przez człowieka różnych działań kształtujących jego osobowość zarówno psychiczną jak i fizyczną.
Problem czasu wolnego w przeszłości i dziś.
Definicja francuskiego socjologa Jofrea D. Dumazediera (1962 r.) czas wolny obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może się oddawać z własnej woli, np. dla odpoczynku, rozrywki, rozszerzenia swych wiadomości lub innego kształcenia (bezinteresownego), albo dobrowolnego udziału w życiu społecznym, po uwolnieniu się od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych.
Czas wolny może być wypełniony innymi formami i spełnia następujące funkcje:
· wypoczynkowe, obejmujące zajęcia lub czynności dające odprężenie, odpoczynek fizyczny i psychiczny (rekreacja, zabawa, sen, odpoczynek bierny);
· kulturalne, polegające na tworzeniu lub przyswajaniu sobie wartości kulturowych, kontaktowaniu się z twórcami kultury materialnej i kultury fizycznej;
· integracyjne, zaspokajające potrzeby przynależności, osiągnięć, uznania, spajające rodzinę, grupę towarzyską, rówieśniczą;
· wychowawcze, polegające na przyswajaniu sobie, bądź wpajaniu innym określonych zasad współżycia i zachowania się (wspólne zabawy, wycieczki, imprezy, spotkania);
· oświatowe, polegające na poszerzaniu swojej wiedzy, zdobywaniu nowych doświadczeń, dokształcaniu się, doskonaleniu intelektu;
· kompensacyjne, polegające na możliwości wyżycia się w innej sferze niż praca zawodowa, dowartościowania się w innych układach życiowych, sprawdzenia się w innych sferach aktywności niż praca zawodowa.
Termin rekreacja często stosowany jest wymiennie z pojęciem czas wolny. Określoną działalność wypoczynkowo-rekreacyjną podejmować można w zależności od ilości czasu wolnego. W tej dziedzinie wyróżnić można trzy typy czasu wolnego:
1. krótki czas wolny, mierzony w godzinach i minutach występujący w budżecie dnia roboczego,
2. średni czas wolny występujący w ramach weekendu,
3. długi czas wolny, mierzony ilością dni (urlop, wakacje, ferie).
W czasie wolnym realizujemy zestaw następujących potrzeb indywidualnych:
· potrzebę odnowy (regeneracji) sił fizycznych i psychicznych;
· potrzebę udziału w rozrywce i zabawie;
· potrzebę uczestnictwa w kulturze;
· potrzebę otrzymywania i wymiany informacji;
· potrzebę refleksji i kontemplacji.
Między pojęciami czas wolny i rekreacja istnieje wyraźna różnica. Czas wolny jest pojęciem szerszym niż rekreacja. Rekreacja jest kategorią działania, jest tylko częścią treści czasu wolnego, gdyż nie wszystko, co czynimy w czasie wolnym jest rekreacją. Czas wolny jest dobrem społecznym, wypracowanym przez jednostkę i społeczeństwo, przede wszystkim dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych po pracy zawodowej, chociaż można go poświęcić np. nauce, na rozwój indywidualnych zamiłowań i zainteresowań.
Rekreacja będąc jedną z treści wypełniających czas wolny, pełni niezaprzeczalnie funkcję jego zagospodarowania i porządkowania. To rekreacja ma zapewnić człowiekowi odprężenie, poprawę sprawności, kondycji psychicznej, utrzymaniu dobrego stanu zdrowia i zdolności do pracy. Szczególna rola przypisywana jest jej w rozwoju i doskonaleniu osobowości, który to proces dokonuje się w toku całego życia.
WYKŁAD 2ZAKRYS DZIEJÓW REKREACJI
1. Rozwój rekreacyjnych form kultury fizycznej w Polsce do 1920 roku
2. Rekreacja ruchowa w 20-leciu międzywojennym (1919 – 1939)
3. Rekreacja ruchowa po 1945 roku
Kultura fizyczna jako źródło wartości edukacyjnych była przedmiotem zainteresowania już w starożytności. Wychowanie fizyczne i współzawodnictwo sportowe były nieodłącznym elementem wychowania dzieci i młodzieży będąc częścią procesu wychowania dzieci i młodzieży w Grecji. Wszechstronny rozwój sił fizycznych i duchowych stanowił główny kanon wychowania młodzieży ateńskiej.
Platon ćwiczenia fizyczne uznał za podstawę systemu wychowawczego. Arystoteles również podkreślał znaczenie wychowawcze harmonijnego rozwoju sił fizycznych i duchowych. Wzorcami w Grecji byli herosi z dzieł Homera oraz zawodnicy igrzysk. Uprawianie ćwiczeń fizycznych stało się w Grecji elementem kultury – stylem życia. Ten styl życia przejęli od Greków Rzymianie, znalazło to wyraz w głoszonej sentencji „w zdrowym ciele zdrowy duch”.
W epoce Odrodzenia przywoływano antyczne ideały wychowawcze, wskazując znaczenie uczestnictwa w kulturze fizycznej, nie jako zaprawa fizyczna niezbędna rycerzowi, lecz jako ważny składnik życia, posiadający wpływ na samopoczucie oraz wewnętrzną równowagę człowieka moralną i duchową. Wiek Odrodzenia był okresem upowszechnienia się wykształcenia szkolnego i zainteresowania wychowaniem w czasie wolnym.
W czasach nowożytnych bardzo ważną rolę odegrał angielski filozof John Lock (1632-1704), który w swej rozprawie Myśli o wychowaniu formułuje stwierdzenie iż wychowanie fizyczne ma służyć wzmocnieniu organizmu, rozwojowi sił i zręczności fizycznej nie dla niej samej, lecz ze względu na jej znaczenie dla rozwoju osobowości człowieka.
Locke pisał:
Zdrowy duch w zdrowym ciele oto zwięzły, lecz pełny opis szczęśliwego stanu na tym świecie. Ten, kto ma obie te rzeczy, niewiele już tylko może żyć sobie, komu zaś brak jednej z nich, niczym w pełni nie będzie mógł jej wyrównać. Szczęście i nieszczęście człowieka jest po największej części jego własnym dziełem. Ten, kogo rozum nie prowadzi mądrze, nie wstąpi nigdy na właściwą drogę, ten zaś, czyje ciało jest kruche i słabe, nie będzie nigdy mógł nią podążać.
Myśl i Locke’a miały również wpływ na kształtowanie się poglądów innych filozofów.
Jeśli chodzi o Polskę to można stwierdzić, iż różnorodne formy ekspresji ruchowej związane są z naszą najodleglejszą historią. Były one zawsze integralnym elementem procesu wychowawczego, obyczaju czy obrzędowości religijnej. Do najbardziej popularnych wśród plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie należały formy ruchu cechujące się dużą użytecznością praktyczną, takie jak: rzut oszczepem, strzelanie z łuku, gonitwy konne, zapasy, pływanie, wiosłowanie. Sprzyjały one uzyskiwaniu przez młodzież sprawności fizycznej nieodzownej w walce, ale spełniały też funkcje zabawowo – rozrywkowe. Rozwój miast spowodował zróżnicowanie charakteru aktywności ruchowej, odpowiadającemu podziałowi na stany. Atrybutem stanu rycerskiego była umiejętność jazdy konnej i władania mieczem natomiast do sprawności ludu wiejskiego należała walka na pięści, zapasy oraz popisy siły i zręczności.
W okresie Odrodzenia, podobnie jak w wielu krajach europejskich, wzrosło zainteresowanie wychowaniem fizycznym, które stało się ważnym składnikiem koncepcji wychowawczych. O znaczeniu ćwiczeń fizycznych z punktu widzenia zdrowotności i potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży mówili i pisali filozof i lekarz prof. U.J. Petrycy oraz Oczko (nadworny lekarz Stefana Batorego uważany za ojca gimnastyki leczniczej w Polsce).
Znaczenie wychowania fizycznego w wychowaniu i zdrowym kształtowaniu młodzieży podkreślali najwybitniejsi przedstawiciele polskiego Odrodzenia – Renesansu: A. Frycz Modrzewski, M. Rej, J. Kochanowski, wskazując na walory zdrowotne, wychowawcze i utylitarne wychowania fizycznego podkreślając związki z wychowaniem moralnym i umysło...
Crispini