Hipoterapia to szereg oddziaływań terapeutycznych prowadzonych z udziałem konia, w których wykorzystywane są jego specyficzne właściwości. Zakres oddziaływań terapeutycznych w hipoterapii jest bardzo szeroki i obejmuje zarówno oddziaływania rehabilitacyjne, pedagogiczne, psychologiczne jak i psychospołeczne oraz resocjalizacyjne. W prawidłowo prowadzonej hipoterapii elementy lecznicze, edukacyjne, wychowawcze, rekreacyjne i sportowe wzajemnie się przenikają w zależności od potrzeb i możliwości usprawnianej osoby.
Specyfika hipoterapii
Hipoterapia jest formą wieloprofilowej rehabilitacji osób niepełnosprawnych, która swą specyfikę zawdzięcza obecności konia w roli współterapeuty oraz wykorzystaniu jego wielopłaszczyznowego oddziaływania na pacjenta. Spośród właściwości terapeutycznych konia najczęściej wymienia się następujące:
Ø Koń daje wrażenie chodu ludzkiego – Trójwymiarowy ruch grzbietu końskiego u konia idącego stępem przekazywany jest miednicy jeźdźca: ruchy w przód – w tył, opadanie na boki oraz ruchy rotacyjne wokół osi pionowej kręgosłupa są biomechanicznie praktycznie identyczne z ruchami miednicy prawidłowo kroczącego człowieka. W tym samym czasie mięśnie tułowia i barki zachowują się tak, jak u idącego człowieka. Daje to możliwość nauki chodzenia „bez chodzenia”. Wykorzystywana jest tu możliwość tzw. torowania neuronalnego – mózg uczy się od ciała realizacji ruchu.
Ø Koń zmniejsza spastyczność mięśni – Podczas hipoterapii jest to możliwe dzięki:
§ rozgrzaniu mięśni,
§ rytmicznemu kołysaniu w stępie,
§ przeciwstawnym skrętom biodra-barki spowodowanym ruchem konia,
§ ułożeniu kończyn dolnych w trójzgięciu i odwiedzeniu podczas dosiadania konia.
Ø Koń hamuje przetrwałe odruchy postawy – Hipoterapia stwarza możliwość stopniowego ich eliminowania dzięki:
§ łagodnym, kołyszącym ruchom w stępie,
§ dysocjacji biodra-barki oraz trójzgięciu i odwiedzeniu kończyn dolnych,
§ unikaniu drażnienia pewnych okolic ciała (np. podeszwy stopy – jazda bez strzemion),
§ unikaniu pewnych ruchów i ułożeń dzięki przestrzeganiu zasady symetrycznego dosiadu,
§ spokojnemu i wyciszającemu prowadzeniu terapii.
Ø Koń przywraca zaburzoną symetrię mięśni tułowia – Łagodne, rytmiczne, równomierne kołysanie w stępie, na przemian napina i rozluźnia mięśnie posturalne prawej i lewej strony ciała. Mięśnie napięte i przykurczone ulegają stopniowemu rozluźnieniu i rozciągnięciu. Mięśnie słabszej, wiotkiej strony ulegają wzmocnieniu. Dzięki temu po pewnym okresie jazdy stępem w prawidłowy dosiadzie dochodzi do przywrócenia równomiernego napięcia mięśniowego po obu stronach tułowia.
Ø Koń koryguje postawę ciała – Konieczność utrzymania prawidłowego dosiadu zmusza do aktywnego prostowania się. Wzmocnieniu ulegają mięśnie grzbietu, brzucha i obręczy biodrowej. Wszystko to prowadzi do wykształcenia nowej, prawidłowej, postawy ciała.
Ø Koń zapobiega przykurczom i ograniczeniom ruchomości w stawach – Wspomniany łańcuch ruchów „grzbiet konia – miednica jeźdźca – jego kręgosłup – barki – kończyny” uruchamia rytmicznie i łagodnie kolejno wszystkie mięśnie i stawy. Hipoterapia zmniejsza przede wszystkim przykurcze mięśni przywodzicieli ud i ograniczenia ruchomości obręczy biodrowej.
Ø Koń zwiększa możliwości lokomocyjne – Koń oddaje do dyspozycji osoby niepełnosprawnej swoje cztery, zdrowe nogi stwarzając tym samym nowe możliwości lokomocyjne. I jest to lokomocja bardziej naturalna od poruszania się na wózku. Takie przeszkody jak odległość nierówność terenu, piasek czy woda przestają istnieć.
Ø Koń pobudza zmysły – Dotyk końskiej sierści, łaskotanie grzywy, rozmaitość kształtów, odgłos kroków, przyjazne parskanie i mile kojarzony zapach stymulują zmysł dotyku, słuchu, wzroku i węchu. Towarzyszy temu ciągłe wytrącanie z równowagi i konieczność jej natychmiastowego odnajdywania. Czucie głębokie (prioprioceptywne) jest stymulowane przez nieustające przeciwstawne bodźce dopływające z mięśni, ścięgien i stawów całego ciała. Wszystko to rozwija zaburzoną zdolność równoczesnego odbierania bodźców i ich kojarzenia (integracji sensorycznej). Pozwala to kształtować poczucie własnego ciała i orientacji przestrzennej.
Ø Koń usprawnia pracę organów wewnętrznych – Dzięki stymulacji układu hormonalnego i wegetatywnego, jazda konna poprawia krążenie, oddychanie, pracę jelit, a nawet pracę układu odpornościowego.
Ø Koń mobilizuje i nie nudzi – Przy terapii z wykorzystaniem urządzeń usprawniających pacjent często pozostaje bierny. Niepełnosprawny człowiek na koniu lub przy koniu – żywym i reagującym jest aktywny. Osoby niepełnosprawne, szczególnie dzieci poddawane żmudnemu i systematycznemu usprawnianiu często ulegają zniechęceniu i nie chcą współpracować z terapeutą. Problemu tego nie obserwuje się podczas zajęć hipoterapii. Tutaj zaangażowanie pacjenta w terapię jest olbrzymie i nieprzemijające. Trud usprawniania staje się prawie niezauważalny, a sama terapia przez swoją atrakcyjność jest jednocześnie radością i nagrodą.
Ø Koń jest bezpieczny emocjonalnie – Kontakt z drugim człowiekiem dla niektórych osób jest trudny emocjonalnie, zagrażający, staje się źródłem silnego lęku. Koń daje poczucie bezwarunkowej akceptacji, nie ocenia, jego komunikaty są proste i jednoznaczne, jest przyjazny, jego ciepło i miękkość zachęcają do kontaktu dotykowego. Wszystko to otwiera na kontakt z drugą istotą, pozwala na odblokowanie emocjonalne. Te pozytywne doświadczenia i umiejętności przenoszą się na relacje z ludźmi.
Ø Koń uczy i relaksuje – Kontakt z koniem, poddanie się jego łagodnym, kołyszącym ruchom sprzyja relaksowi i odprężeniu. Obcowanie z dużym, imponującym, przyjacielskim zwierzęciem ma wpływa równowagę emocjonalną, powoduje osłabienie reakcji nerwicowych, wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie sprawstwa.
Ø Koń jest uniwersalnym stanowiskiem terapeutycznym – koń może zastępować materac (szeroki zad), terapeutyczną piłkę lub wałek (tułów konia), klin (szyja), bądź drabinkę do podciągania (grzywa). Idąc stępem wprowadza pacjenta leżącego na brzuchu – w ruchy zbliżone do pełzania, pacjenta opartego na rękach i kolanach – w ruchy zbliżone do czworakowania, pacjenta siedzącego – w ruchy zbliżone do chodzenia. Nie ma innego „przyrządu”, który byłby tak uniwersalny.
Formy hipoterapii
1. Terapia ruchem konia – pacjent, bez wykonywania jakichkolwiek ćwiczeń, poddawany jest ruchom konia.
2. Fizjoterapia na koniu – poza terapeutycznym oddziaływaniem ruchu konia – gimnastyka lecznicza na koniu.
3. Terapia kontaktem z koniem – której istotą jest emocjonalny kontakt pacjenta z koniem (pacjent może w ogóle nie siedzieć na koniu).
4. Psychopedagogiczna jazda konna – zespół działań podejmowanych w celu usprawnienia intelektualnego, poznawczego, emocjonalnego i fizycznego.
iwonka18