Problemy zdrowotne.pdf

Artykuł oryginalny/ Original paper

Reu ma to lo gia 2010; 48, 6: 372–379

Problemy zdrowotne pacjentów z chorobą zwyrodnieniową

stawów i ich wpływ na jakość życia uwarunkowaną stanem

zdrowia

Health problems of patients with osteoarthritis and their impact on the health-

related quality of life

Matylda Sierakowska 1 , Stanisław Sierakowski 2 , Monika Wróblewska 1 , Elżbieta Krajewska-Kułak 1

1 Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

2 Klinika Reumatologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Słowa kluczowe: choroba zwyrodnieniowa stawów, problemy zdrowotne, jakość życia uwarunkowana

stanem zdrowia.

Key words: osteoarthritis, health problems, health-related quality of life.

Streszczenie

Wstęp: Choroba zwyrodnieniowa stawów jest przewlekłą, nieza-

palną chorobą stawów o wieloczynnikowej etiologii. Na skutek

przewlekłego procesu destrukcyjnego w stawach pacjent odczu-

wa dolegliwości ze strony narządu ruchu, ma obniżoną sprawność

i trudności w funkcjonowaniu w życiu codziennym, a w rezultacie

– jakość jego życia jest niższa.

Cel pracy: Celem badań jest identyfikacja problemów zdrowotnych

pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, ocena stopnia

sprawności i umiejętności radzenia sobie w życiu codziennym,

ocena jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia (HRQOL),

określenie roli zespołu terapeutycznego w rozwiązywaniu proble-

mów zdrowotnych pacjentów i poprawie jakości życia.

Materiał imetody: Grupę badaną stanowiło 100 pacjentów z cho-

robą zwyrodnieniową stawów wg kryteriów ACR. Zastosowano

kwestionariusz ankiety i indeks niesprawności HAQ (0–3), indeks

Leguesne’a (0–24), skalę WOMAC (0–100), wzrokowo-analogową

skalę oceny bólu (VAS 0–100), kwestionariusz jakości życia

WHOQOL-BREF (4–20).

Wyniki: Z wielu zgłaszanych problemów zdrowotnych najbardziej

dokuczliwy był ból (82%) – 64 respondentów odczuwało go bar-

dzo często, o dość dużym nasileniu [WOMAC A – 56,86, ból

w ruchu (VAS) – 61,14, ból w spoczynku (VAS) – 47,33]; p ≤ 0,05.

Wraz z wiekiem wzrastało uzależnienie od pomocy innych

(WOMAC A – 79,4, WOMAC B – 84,06, WOMAC C – 86,3; indeks

Lequesne’a – 20,75, HAQ – 2,6); p ≤ 0,05. Ogółem 51 ankietowa-

Summary

Background: Osteoarthritis is a chronic non-inflammatory disease

and has multi-factorial aetiology. In the effect of a chronic destruc-

tive process affecting joints, patients suffer from decreased joint

mobility and have problems with everyday functioning; as a result,

the disease lowers the patients’ quality of life.

Aim of the study: The objective of the study was to identify major

health problems in osteoarthritis patients, evaluate life quality

influenced by the state of health, evaluate the degree of physical

fitness and ability to cope with everyday tasks and to describe the

role of the therapeutic team in solving patients’ health problems

and improvement of quality of life.

Material and methods: The study group consisted of 100 random-

ly chosen patients with diagnosed osteoarthritis according to the

ACR criteria. The basic research tools included a survey question-

naire and Disability Index HAQ (0–3), Lequesne Index (0–24),

WOMAC scale (0–100), Visual-Analogue Pain Assessment Scale

(VAS 0–100) and life quality questionnaire WHOQOL BREF (4–20).

Results: Pain was the most often reported health problem (82%),

64% of subjects reported pain very often (WOMAC A – 56.86, pain

during movement (VAS) – 61.14, pain during rest (VAS) – 47.33)

p < 0.05. With age of subjects the dependence on support of others

increased (WOMAC A – 79.4, WOMAC B – 84.06, WOMAC C – 86.3;

Lequesne index – 20.75, HAQ – 2.6) p ≤ 0.05. In total, 51 subjects

reported serious, permanent difficulties in joints function and joints

mobility (WOMAC C – 71.48, Lequesne index – 17.47, HAQ – 1.9)

Adres do korespondencji:

dr med. Matylda Sierakowska, Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, ul. M. Skłodowskiej-Curie 7 A,

15-096 Białystok, tel./faks +48 85 74 85 528, e-mail: matyldasierakowska@gazeta.pl

Reumatologia 2010; 48/6

Jakość życia w chorobie zwyrodnieniowej stawów

373

nych deklarowało trwałe ograniczenia ruchomości stawów

(WOMAC C – 71,48, indeks Lequesne’a – 17,47, HAQ – 1,9); p ≤ 0,05.

W ocenie HRQOL najniższy wynik uzyskano w dziedzinie psycholo-

gicznej (QOL – 11) i fizycznej (QOL – 11,2). Większość respondentów

( n = 65) często odczuwała stany obniżonego nastroju oraz miała

poczucie izolacji społecznej i ograniczenia w pełnieniu swoich funkcji.

Wnioski: Głównym problemem zdrowotnym osób z chorobą zwy-

rodnieniową stawów był przewlekły ból. Czas trwania choroby zna-

cząco wpływał na obniżenie sprawności fizycznej – trudności

w poruszaniu się i wykonywaniu codziennych czynności. W subiek-

tywnej ocenie HRQOL najsłabiej wypadła dziedzina psychologiczna

i fizyczna.

Badania dowodzą, że priorytetowym celem opieki powinno być

łagodzenie dolegliwości bólowych, usprawnienie funkcji stawów,

ograniczenie inwalidztwa oraz wsparcie emocjonalne i informacyjne.

p ≤ 0.05. In HRQOL, the lowest test results were observed in the

psychological and physical dimension. Most of respondents

( n = 65) frequently reported low mood, sense of social isolation

and limitation in fulfilling life roles.

Conclusions: Chronic pain was the main problem of osteoarthritis

patients. The disease duration significantly influenced the physical

fitness: difficulties with mobility and everyday functioning. In the

subjective evaluation of HRQOL, psychological and physical dimen-

sions gave the poorest results.

The primary aim of care is to lower the level of pain and improve

the function of joints as well as limit invalidity and provide patients

with emotional and information support.

Wstęp

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) ( osteoar -

thritis ) jest jedną z najczęstszych przyczyn dolegliwości ze

strony narządu ruchu, obniżonej sprawności i trudności

w funkcjonowaniu w życiu codziennym [1–3]. Charaktery-

zuje się ona przewlekłym procesem destrukcji chrząstki

stawowej i podchrzęstnej warstwy kostnej, współistnie-

jącym z procesami naprawczymi. Zmianom towarzyszyć

może wtórnie proces zapalny błony maziowej. Choroba

obejmuje wszystkie tkanki stawu [2]. Dotyczy populacji

w starszym wieku, choć może stanowić poważny pro-

blem zdrowotny u osób przed 50. rokiem życia. Cięższe

postaci ChZS częściej dotyczą kobiet. Postać ChZS z zaję-

ciem stawów kolanowych i biodrowych jest główną przy-

czyną inwalidztwa osób starszych [4].

Podstawowym problemem klinicznym jest ból sta-

wów, nasilający się w czasie obciążenia i ruchu, a ustę-

pujący w spoczynku. W przypadku bardzo zaawansowa-

nych zmian ból jest silny i pojawia się także przy braku

aktywności oraz w nocy (problem bezsenności). Dolegli-

wością chorych jest również sztywność stawowa,

tzw. sztywność startowa, po okresie bezruchu. Ograni-

czenie ruchomości w stawach występuje z wtórnym

zanikiem okolicznych mięśni. Na skutek zmian destruk-

cyjnych w obrębie stawów dochodzi do zniekształceń

i przykurczów. Pacjenci skarżą się na niestabilność w sta-

wach – zwłaszcza w stawie kolanowym [2, 5].

W profilaktyce ChZS istotne jest wczesne wykrywanie

schorzeń, które mogą sprzyjać rozwojowi w przyszłości

zaburzeń wpływających na funkcje stawu, np. wad posta-

wy, zniekształceń kręgosłupa, nadwagi w zapobieganiu

choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego (koksartro-

zy), czy wczesne korygowanie koślawości i szpotawości

kolan – w profilaktyce ChZS kolana (gonartrozy).

Leczenie powinno być zindywidualizowane, wykorzy-

stujące przede wszystkim metody niefarmakologiczne,

w przypadku których szczególną wagę przypisuje się

edukacji pacjenta, redukcji masy ciała, ćwiczeniom kine-

zyterapeutycznym i fizykoterapii, a także zaopatrzeniu

w pomoce ortopedyczne oraz sprzęt ułatwiający poru-

szanie się i samoobsługę [6–8].

Akceptacja choroby połączona z profesjonalną opie-

ką, systematycznym przyjmowaniem leków i ćwiczenia-

mi usprawniającymi korzystnie wpływa na poprawę

jakości życia.

Badania jakości życia uwarunkowanej stanem zdro-

wia oceniają, w jaki sposób wystąpienie choroby i zwią-

zane z nią ograniczenia wpływają na funkcjonowanie

pacjenta. Stanowią ważne źródło wiedzy o samopoczu-

ciu chorego i jego problemach [9–11].

Celem badań była identyfikacja głównych proble-

mów zdrowotnych pacjentów z ChZS; ocena jakości

życia uwarunkowanej stanem zdrowia ( Health Related

Quality of Life – HRQOL) w wymiarze funkcjonowania

fizycznego, psychicznego, relacji społecznych i wpływu

środowiska, ocena stopnia sprawności pacjentów

i umiejętności radzenia sobie w życiu codziennym, okre-

ślenie roli zespołu terapeutycznego w rozwiązywaniu

problemów zdrowotnych pacjentów i poprawie jakości

życia uwarunkowanej stanem zdrowia.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono wśród 100 pacjentów

z rozpoznaną chorobą zwyrodnieniową stawów wg kry-

teriów Amerykańskiego Kolegium Reumatologii ( Ameri-

can College of Rheumatology – ACR). W pracy posłużono

się metodą sondażu diagnostycznego, z wykorzysta-

niem kwestionariusza ankiety i indeksu niesprawności

HAQ-DI ( Health Assessment Questionnaire , Disability

Index 0–3), indeksu bólowo-czynnościowego Lequesne’a

( Leguesne Index 0–4), skali WOMAC ( Western Ontario

and MacMaster Universities Osteoarthritis Index : A – ból

0–100, B – sztywność 0–100, C – sprawność fizyczna

0–100), wzrokowo-analogowej skali oceny bólu VAS

Reumatologia 2010; 48/6

374

Matylda Sierakowska, Stanisław Sierakowski, Monika Wróblewska, Elżbieta Krajewska-Kułak

w ruchu i spoczynku ( Visual Analogue Score 0–100)

i kwestionariusza jakości życia WHOQOL-BREF (4 dzie-

dziny życia – fizyczna, psychologiczna, relacji społecz-

nych i środowiska) (4–20) w polskiej wersji językowej.

Do analizy statystycznej posłużono się pakietem sta-

tystycznym 8.0. Rezultaty weryfikowano testami t -Stu-

denta i χ

(60%) oraz stawów biodrowych (51%) w porównaniu

z mieszkańcami miast. Zaobserwowano progresję zmian

zależną od czasu trwania choroby. U pacjentów z wczes-

ną ChZS (0–5 lat) zmiany dotyczyły głownie stawów krę-

gosłupa (63,3%), natomiast przy dłuższym czasie trwania

ChZS ( ≥ 11 lat) zmiany obejmowały najczęściej stawy bio-

drowe (80,6%), stawy rąk (61,3%) oraz kręgosłupa (58%).

Spośród wielu skarg najbardziej dokuczliwym pro-

blemem zdrowotnym był ból (82%). Ograniczenie rucho-

mości (47%) oraz sztywność stawów (40%) oceniono

porównywalnie. Nie bez znaczenia była również świado-

mość przewlekłego, postępującego przebiegu choroby

(35%). Analiza nasilenia problemów w zależności od wie-

ku badanych wykazała progresję zmian, szczególnie

w zakresie ograniczenia ruchomości. Wraz z wiekiem

zwiększało się uzależnienie od pomocy innych osób.

Ocena jakości życia pacjentów na podstawie kwe-

stionariusza WHOQOL-BREF wskazała na gorsze funk-

cjonowanie badanych w dziedzinie psychologicznej

(uczucia, samoocena, duchowość) (QOL – 11) i fizycznej

(mobilność, ból, zdolność do pracy, czynności życia

codziennego) (QOL – 11,2). Najwyższe wyniki uzyskano

w dziedzinie społecznej (związki osobiste, wsparcie spo-

łeczne, aktywność seksualna) (QOL – 13,6), nieco niższe

w dziedzinie środowiskowej (finanse, bezpieczeństwo,

dostępność opieki, informacja) (QOL – 12,36). W grupie

najstarszych pacjentów (grupa III) obserwowano zdecy-

dowanie niższe wartości HRQOL w dziedzinie fizycznej

(9,11) i psychologicznej (9,55) w porównaniu z grupą I i II

( p ≤ 0,05) (tab. I).

U pacjentów chorujących dłużej niż 10 lat uwagę

zwraca znaczny wzrost indeksu Lequesne’a (18,06),

WOMAC (wartość średnia 47,55), a także wskaźnika

HAQ (2,1) w stosunku do chorych z krótszym czasem

trwania choroby ( p ≤ 0,05) (tab. II).

Wyniki

Grupę badaną stanowiło 100 pacjentów z rozpozna-

ną ChZS. Ze względu na wiek dokonano podziału na trzy

grupy: 45–60 lat ( n = 39), 61–76 lat ( n = 38), ≥ 77 lat

( n = 23). Wśród 100 ankietowanych były 72 kobiety

i 28 mężczyzn. Ze względu na czas trwania choroby

badanych podzielono również na trzy grupy: I – 0–5 lat

( n = 30), II – 6–10 lat ( n = 39) oraz III ≥ 11 lat ( n = 31).

Większość respondentów ( n = 65) zamieszkiwało obsza-

ry miejskie, miało wykształcenie podstawowe ( n = 40),

średnie ( n = 30) i zawodowe ( n = 27). Najliczniejszą gru-

pę chorych stanowili pacjenci z wykształceniem podsta-

wowym i z czasem trwania choroby ≥ 11 lat (60%) oraz

z wykształceniem średnim, chorujący 6–10 lat (56,7%);

1/3 badanych pracowała zawodowo, pozostali w porów-

nywalnych grupach przebywali na emeryturze lub rencie.

Problemy natury fizycznej

Zmiany zwyrodnieniowe zdiagnozowane w badanej

populacji obejmowały zwykle kilka stawów, głównie krę-

gosłupa (51%) oraz rąk (49%). Na zmiany zwyrodnienio-

we stawów biodrowych i kolan uskarżało się kolejno

43% i 41% badanych.

Ankietowani zamieszkujący tereny wiejskie nieco

częściej wskazywali na problemy ze strony stawów rąk

Tabela I. Ocena jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia w odniesieniu do wieku badanych

Table I. Evaluation of life quality influenced by the state of health in relation to the age of subjects

Dziedziny jakości życia

Wiek badanych

HRQOL (4–20)

45–60 lat; grupa I ( n = 39)

61–76 lat; grupa II ( n = 38)

≥ 77 lat; grupa III ( n = 23)

dziedzina fizyczna

13,54

10,94

9,11

dziedzina psychologiczna

12,47

10,98

9,55

zmienność statystyczna p

grupa I vs grupa II i III p ≤ 0,05

grupa II vs grupa III p ≤ 0,05

dziedzina społeczna

14,67

13,88

12,26

dziedzina środowiskowa

12,98

12,61

11,48

zmienność statystyczna p

grupa I vs grupa III p ≤ 0,05

grupa II vs grupa III p ≤ 0,05

Reumatologia 2010; 48/6

2 . Za istotne statystycznie przyjęto wyniki, gdy

poziom istotności p ≤ 0,05.

Jakość życia w chorobie zwyrodnieniowej stawów

375

Tabela II. Ocena funkcjonowania fizycznego z wykorzystaniem indeksów WOMAC, Lequesne’a i HAQ

w odniesieniu do czasu trwania choroby

Table II. Evaluation of physical functioning with the use of WOMAC, Lequesne and HAQ indexes in relation

to the disease duration

Badane parametry

Czas trwania choroby

Ogółem

0–5 lat; grupa I ( n = 31)

6–10 lat; grupa II ( n = 39)

≥ 11 lat; grupa III ( n = 30)

n = 100

ból w ruchu (VAS)

30,07

55,13

66,97

50,11

ból w spoczynku (VAS)

19,37

39,33

50,77

36,89

WOMAC A

26,56

51,03

62,34

47,19

WOMAC B

26,58

49,55

47,45

WOMAC C

31,01

56,39

75,5

54,7

HAQ

0,85

1,47

2,1

1,48

indeks Lequesne’a

7,95

14,5

18,06

13,64

zmienność statystyczna p

grupa I vs grupa II i III p ≤ 0,05

grupa II vs grupa III p ≤ 0,05

Wśród badanych 64/100 bardzo często odczuwało

bóle stawów, a 36/100 tylko niekiedy. Im dłuższy był czas

trwania choroby, tym częściej występowały dolegliwości

bólowe (grupa z czasem trwania choroby 6–10 lat –

74,4%, grupa ≥ 11 lat – 93,6%). Badani, którzy bardzo

często odczuwali bóle stawów, wskazywali na wyższe

wartości indeksu WOMAC A (56,86) oraz większe nasile-

nie bólu stawów w ruchu (61,14), a także w spoczynku

(47,33) w stosunku do pacjentów odczuwających ból tyl-

ko niekiedy ( p ≤ 0,05) (tab. III).

Większość chorych ( n = 61) odczuwało typową dla

ChZS sztywność stawów. Obserwowano nasilanie się

objawu wraz ze wzrostem wieku pacjentów: powyżej

77. roku życia u 78,3%, w wieku 61–76 lat – u 68,4%.

Ogółem 51 ankietowanych deklarowało trwałe ogra-

niczenie ruchomości stawów, na co wskazuje wysoki

indeks WOMAC C (71,48), indeks Lequesne’a (17,47) oraz

HAQ (1,9) ( p ≤ 0,05) (tab. IV). Problem dotyczył głównie

chorych powyżej 77. roku życia (82,6%) i z czasem trwa-

nia choroby ponad 10 lat (84%).

Tabela III. Ocena bólu stawów w spoczynku

i w ruchu oraz analiza indeksu WOMAC A

w odniesieniu do częstości odczuwanego bólu

stawów

Table III. Evaluation of joint pain during rest and

movement and analysis of WOMAC index in

relation to the frequency of joint pain

Tabela IV. Ocena indeksów WOMAC C, Leques-

ne’a oraz HAQ w odniesieniu do zakresu

ruchów w stawach

Table IV. Evaluation of WOMAC C, Lequesne,

and HAQ indexes in relation to ability of joint

movement

Badane

Częstość odczuwanego bólu stawów

Badane

Zakres ruchów w stawach

parametry

bardzo często

niekiedy

parametry

trwałe

częściowe

grupa I ( n = 64)

grupa II ( n = 36)

ograniczenie

WOMAC A

56,86

30,08

ruchomości

grupa I ( n = 51)

grupa II ( n = 49)

ból w ruchu

61,14

30,66

HAQ

1,9

1,06

(VAS)

ból w spoczynku

47,33

18,54

WOMAC C

71,48

38,73

(VAS)

indeks Lequesne’a

17,47

10,06

zmienność

grupa I vs grupa II p ≤ 0,05

zmienność

grupa I vs grupa II p ≤ 0,05

statystyczna p

Reumatologia 2010; 48/6

376

Matylda Sierakowska, Stanisław Sierakowski, Monika Wróblewska, Elżbieta Krajewska-Kułak

Prawie połowa ankietowanych ( n = 49) potrzebowa-

ła pomocy w niektórych czynnościach dnia codziennego,

natomiast 17 wymagało stałej systematycznej opieki.

Pacjenci, którzy wszystkie czynności dnia codziennego

wykonywali samodzielnie, w mniejszym stopniu odczu-

wali nasilenie bólu (WOMAC A – 27,1), sztywność sta-

wów (WOMAC B – 25,39), pogarszanie się sprawności

fizycznej (WOMAC C – 27,8), a także lepiej funkcjonowali

w swoim środowisku (HAQ – 0,67) w porównaniu

z osobami zależnymi od otoczenia, częściowo lub stale

( p ≤ 0,05) (tab. V).

Biorąc pod uwagę kryterium wieku, zaobserwowano,

że 56,5% chorych powyżej 77. roku życia potrzebowało

stałej, systematycznej opieki. Pacjenci zależni od osób

trzecich mieli bardzo niską wartość HRQOL w dziedzinie

fizycznej (6,82) i psychologicznej (8,46), nieco wyższą

w środowiskowej (11,19) oraz społecznej (12,96)

( p ≤ 0,05) (tab. VI).

Problemy natury psychologicznej

i społecznej

Większość respondentów ( n = 65) cały czas odczu-

wała stany obniżonego nastroju. Dotyczyło to w nieco

większym stopniu kobiet (69,4%) niż mężczyzn (53,6%).

Osoby odczuwające stany przygnębienia cały czas

znacznie gorzej oceniały swoje funkcjonowanie we

wszystkich czterech dziedzinach jakości życia (dziedzina

fizyczna – 10,25, psychologiczna – 10,25, środowiskowa –

Tabela V. Ocena indeksów WOMAC, Lequesne’a i HAQ w odniesieniu do samodzielnego funkcjonowania

pacjentów w swoim środowisku

Table V. Evaluation of WOMAC, Lequesne, and HAQ indexes in relation to non-assisted functioning of

patients in their environment

Badane parametry

Możliwości samodzielnego funkcjonowania

osoby samodzielne osoby potrzebujące częściowej pomocy osoby potrzebujące stałej opieki

grupa I ( n = 34)

grupa II ( n = 49)

grupa III ( n = 17)

HAQ

0,67

1,65

2,6

indeks Lequesne’a

8,05

14,72

20,75

WOMAC A

27,1

49,57

79,4

WOMAC B

25,39

49,5

84,06

WOMAC C

27,8

86,3

zmienność statystyczna p

grupa I vs grupa II i III p ≤ 0,05

grupa II vs grupa III p ≤ 0,05

Tabela VI. Ocena jakości życia badanych w odniesieniu do możliwości samodzielnego funkcjonowania

Table VI. Evaluation of life quality in relation to the patient’s ability of non-assisted functioning

Dziedziny jakości życia

Możliwości samodzielnego funkcjonowania

HRQOL (4–20)

osoby samodzielne osoby potrzebujące częściowej pomocy osoby potrzebujące stałej opieki

grupa I ( n = 34)

grupa II ( n = 49)

grupa III ( n = 17)

dziedzina fizyczna

13,82

10,86

6,82

dziedzina psychologiczna

12,38

10,99

8,46

zmienność statystyczna p

grupa I vs grupa II i III p ≤ 0,05

grupa II vs grupa III p ≤ 0,05

dziedzina społeczna

14,79

13,19

12,96

dziedzina środowiskowa

13,37

12,08

11,19

zmienność statystyczna p

grupa I vs grupa II i III p ≤ 0,05

Reumatologia 2010; 48/6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: