51. Architektura modernizmu w Polsce
1 faza modernizmu 1900-50
2 faza modernizmu 1925-60
Neoromantyzm 1900-40
- kosmopolityczny
- wernakularny (styl zakopiański, dworkowy)
Klasycyzm porządkowy (neoklasycyzm) 1900-50
Klasycyzm bezporządkowy (półmodernizm) 1900-50
Wczesny modernizm 1910-40
Deutscher Werkbund 1905-30
Ekspresjonizm 1910-30
Kubizm 1910-20
Futuryzm 1910-20
Konstruktywizm 1920-35
Neoromantyzm – tradycyjna bryła, redukcja detalu architektonicznego np.:
- Dom Styków, Lwów, 1889
- kościół p.w. NMP, 1909-23, Oskar Sosnowski
Styl zakopiański – poszukiwania stylu narodowego, architektura drewniana na Podhalu np.:
- Koliba, Pod Jedlami, Zakopane, l. 90. XIX w., Stanisław Witkiewicz
- Chmielna 30, Warszawa, 1905-06, Jarosław Wojciechowski
Styl dworkowy – nawiązanie do dworu szlacheckiego, symetria, zakładanie miast-ogrodów, dążenie do modernizowania np.:
- dwór Dłużewskich, Długiew, 1901-02
- Moniuszki 10, Toruń, poł. l. 20. XX w.
- Urząd Stanu Cywilnego, Bydgoska, Toruń, poł. l. 20. XX w.
Neoklasycyzm, klasycyzm akademicki, porządkowy – narodowy tradycjonalizm, klasycyzm zawsze aktualną formą architektury, symetria, monumentalizm, reprezentacyjność, czystość stylowa, kolumnady, tympanony.
Główni przedstawiciele:
Paweł Więdziagolski. Budynki użyteczności publicznej, państwowe. Zaprojektował gmach Wolnej Wszechnicy w Warszawie i gmach Legii Akademickiej.
Marian Lalewicz. Zaprojektował Państwowy Gmach Rolny przy ul. Nowogrodzkiej w Warszawie, Państwowy Instytut Geologiczny, gmach dyrekcji PKP obok Dworca Wileńskiego w Warszawie. W swojej twórczości odwoływał się do spuścizny antycznej i klasycyzmu Akademii Petersburskiej.
Adolf Szyszko-Bohusz. Architekt i konserwator, przedstawiciel Akademii Petersburskiej. Nie był konserwatywny. Zaprojektował m.in.: budynek biurowy i mieszkalny PKO w Krakowie.
Inne przykłady neoklasycyzmu to: Sejm w Warszawie proj. Kazimierza Skórewicza i Ministerstwo Oświaty Z. Mączyńskiego.
Klasycyzm bezporządkowy (półmodernizm – szkoła warszawska) – Klasycystyczna bryła z kolumnami pozbawionymi kapiteli i baz. Redukcja detalu, gładkie elewacje, zmodernizowanie np.: Hala Stulecia we Wrocławiu proj. Maxa Berga. Termin szkoła warszawska odnosi się do całego kraju, odznacza się logicznym rozplanowaniem, pionowymi podziałami, brakiem detalu. Przykłady:
- Dom towarowy braci Jabłkowskich, Warszawa, 1913-14
- Teatr Polski, Warszawa, 1912
- Biblioteka Jagiellońska, Kraków, 1930-39
- Patria, Krynica, 1932-34
- Dyrekcja Lasów Państwowych, Toruń, 1929
Wczesny modernizm – redukcja detalu, funkcjonalizm np. biurowiec we Wrocławiu proj. Hansa Poelziga, kościół p.w. MN Zwycięskiej w Krakowie.
Ekspresjonizm – wyzwolenie z konwencji stylistycznych, architektura skrajnie różnorodna, zerwanie z detalem historycznym np. Wieża Górnośląska w Poznaniu proj. Hansa Poelziga (nie istnieje).
Szkoła krakowska – polska odmiana ekspresjonizmu, nie ma znaczenia terytorialnego. Od poł. lat. 20. przechodzi w Art Deco. Dekoracje kryształkowe np.:
- Szkoła Przemysłowa, Kraków, 1907-12
- kościół p.w. św. Rocha, Białystok, 1927-46, Oskar Sosnowski
Art Deco – rozwinięcie ekspresjonizmu, bardziej agresywny, zgeometryzowany, od 1925 r. np.:
- dom Profesorów, Kraków, 1930
- Komunalna Kasa Oszczędności, Kraków, 1935-36
Ekspresjonizm – nastawienie na formę
Funkcjonalizm – nastawienie na funkcję
Konstruktywizm – nastawienie na konstrukcję
Red_Ray