OBRAZY KULTUR ŚWIATA
I. Antropogeneza
Część 1
Kim jest człowiek?
Według Arystotelesa: zwierze społeczne (zoon politicon).
Istota tworząca kulturę.
Taksonomia istoty ludzkiej: homo sapiens sapiens
Gromada: ssaki, rząd: naczelne, rodzina: człowiekowate (hominidy), rodzaj: homo, gatunek: sapiens.
,,człowiek myślący” – chodzi o zdolność do myślenia abstrakcyjnego (zdolność do analizy i syntezy, do dyskusji, wysuwania tez, zdolność do posługiwania się pamięcią), posiada tzw. Uczucia wyższe (zdolność do empatii, altruizm etc), zdolność do posługiwania się znakami. Człowiek jest też istotą duchową posiada zdolność do uczestniczenia w świecie transcendentnym (jest to kwestia sporna, niektórzy widzą człowieka tylko jako zwierzę, a duchowość jest ich zdaniem jedynie częścią psychiki).
1861r. Benjamin Disareli – homo spiritualis: ,,Jestem po stronie aniołów”. Oburzony rewelacjami Darwina, że człowiek pochodzi od małpy oświadczył, że każdy powinien się opowiedzieć czy jest po stronie małp czy aniołów (stąd homo spiritualis – istota duchowa)
Angelizm – postrzeganie ludzi jako aniołów.
W rzeczywistości jesteśmy pomiędzy gdyż nie możemy wyprzeć się naszego ,,zwierzęcego” pochodzenia.
Człowiek: istota żywa przynależąca do świata zwierzęcego (jednego z gatunków rodziny hominidów), posiadająca zdolność do myślenia abstrakcyjnego, a co się z tym wiąże do dokonywania operacji logicznych (analizy i syntezy), posługiwania się pamięcią, świadomego kierowania swoim postępowaniem (wola), potrafiąca kierować uczuciami wyższymi (współczucie, empatia, miłość) oraz posługiwać się symbolami w wyniku czego tworzy kulturę i złożone formy społeczne, w których żyje. Posiada też rozbudowane życie duchowe, zdolność do tworzenia religii, kultury i bytów transcendentnych.
Filozofia człowieka:
1) istota myśląca (Cogito ergo sum) – homo sapiens
2) istota zdolna do uczuć wyższych (ens amans) – byt kochający, filozofia Maxa Schellera
3) istota posługująca się symbolami (homo symbolicus) – Cassirer
4) istota religijna (homo religio sus)
5) istota uduchowiona (homo spiritualis)
6)istota wędrująca (homo viator) – Marcel
7) istota pracująca (homo faber)
8) istota bawiąca się (homo ludens) – Huizinge
9) istota społeczna (zoon politicon) – Arystoteles
10) ISTOTA TWORZĄCA KULTURĘ (HOMO CULTURALIS)
Część 2
Kiedy zaczyna się człowiek?
Ciężko to określić ze względu na znikome dane które posiadamy i fakt, że wciąż przybywają nowe informacje (rozkwit archeologii i techniki), które modyfikują poprzednią wiedzę.
Czaszka z Dmanisi (Gruzja) odkryta przez badaczy średniowiecza w 1991r. Datowana na 1 milion 750 tys. Lat p.n.e. Sądzono, że człowiek nie opuścił Afryki przed rokiem milion przed naszą erą. Czaszka z Dmanisi jest mniejsza od czaszki homo erectusa, któremu przypisywano opuszczenie Afryki. Właściciel czaszki miał mniejszy mózg (wielkości grejpfruta) i funkcjonuje pod nazwą homo georgicus (od łac. Nazwy Gruzji).
W 2004r. miało miejsce odkrycie na indonezyjskiej wyspie Flores. Homo floresciensis – czaszka bardzo mała, ale nie jest to czaszka dziecka na co wskazuje zużycie zębów. Osobnik miał około jednego metra wzrostu stąd nazwa potoczna: hobbit. Za mały na człowieka, przypuszcza się, iż istniały od 100 tysięcy do 12 tysięcy lat przed naszą erą. Do roku 2004 byliśmy przekonani, że nie było na kuli ziemskiej już innych hominidów poza homo sapiens sapiens. Naukowcy dziwią się, ze człowiek pozwolił przetrwać kolo siebie innemu hominidowi (szczególnie tak małemu). Przypuszczamy, ze człowieka z Flores zniszczył wybuch wulkanu.
Część 3
Kiedy człowiek zrozumiał, że ma wiele cech wspólnych ze zwierzętami?
Najlepszym źródłem takiej wiedzy są mity. Mity antropologiczne ukazują, że wśród historii wielu ludów pojawia się świadomość o bliskości człowieka i zwierzęcia.
MITY TOTEMICZNE – dana grupa ludzi wierzyła, że wywodzi się od jednego przodka, którego upatrywała w konkretnym zwierzęciu.
W starożytności pojawiają się BAJKI EZOPOWE, czyli historie o zwierzętach, które posiadały cechy i zachowania ludzkie.
MYŚLENIE ALEGORYCZNE – zwierzę jako atrybut, lub towarzysz, który ma przedstawiać daną cechę postaci (np. Tycjan przedstawił młodzieńca jako niedźwiedzia, dojrzałego mężczyznę jako lwa, starego człowieka jako wilka).
Giambattista della Porta (1535-1615) FIZJONOMIKA – przeświadczenie o tym, że nasza twarz mówi cos o nas, że zawsze jesteśmy podobni do jakiegoś zwierzęcia (człowiek wołu).
Inni fizjonomicy: Johann Lavater (woły), Charles le Brun (wielbłądy).
Karykatury Leonarda da Vinci: nadanie cech zwierzęcych aby obśmiać.
Już w starożytnym Egipcie spotykamy się z wizerunkiem sylwetek ludzkich na tle trzech małp.
1562r. Peter Bruegel ,,uwięzione małpki” – wyrażenie poprzez kapucynki cech człowieka, ich związanie, ograniczenie, brak kontaktu między nimi może symbolizować samotność człowieka nawet w towarzystwie, w tle morze, statki mogące symbolizować tęsknotę.
Rob Scholte XXw. Pastisz – odwrócił rysunki (małpa pochodzi od człowieka).
Karol Darwin ,,O pochodzeniu gatunków poprzez dobór naturalny” (1859), ,,Rodowód człowieka”(1871).
575r.ne Belleforest odkrył jaskinie Rouffignac
XVII w. Ruben de la Vialle jaskinia w Niaux
Georges Cuver - ,,l’homme fossile(jaskiniowy?) n’existe pas”.
8 MILIONÓW LAT TEMU ŻYL OSTATNI WSPÓŁNY PRZODEK MAŁP CZŁEKOKSZTAŁTNYCH I HOMINIDÓW.
Gdy swoją hipotezę wysuwa Darwin panuje tzw. KREACJONIZM czyli biblijny sposób rozumienia powstania człowieka.
Filozof Teilhard de Chardin (mnich) stworzył teorię, w której chce łączyć obie koncepcje.
1) Uważał, ze świat ewoluuje od punktu alfa do omega.
2) Bóg stworzył małpy, a później na pewnym etapie w ciało małpy wszczepił dusze i tak powstał człowiek.
W 1993r. została zwołana papieska komisja biblijna, która zgadza się na ewolucję jako koncepcję naukowa i uznaje, ze ewolucjonizm nie stoi w sprzeczności z biblią, że tekstów biblijnych nie należy dosłownie interpretować.
Curvier – stworzył katastrofizm, zakładał, że gatunki zwierzęce ewoluują w wyniku następujących w dziejach katastrof.
Część 4
Era dyletantów.
Początek XVIII wieku to pierwsze odkrycia narzędzi prehistorycznych, które zostały wzięte, za siekierki Brytów (jeden z ludów celtyckich).
Przełom XVIII i XIX wieku to ERA DYLETANTÓW, nie mieli doświadczenia, wręcz tworzyli poszczególne dziedziny.
Jacque Boucher de Perthes z zawodu był celnikiem, kochał podróżować i nauczył się odróżniać narzędzia prehistoryczne od starożytnych, a nawet paleolityczne od neolitycznych.
Casimir Picar (lekarz) – STRATYGRAFIA lata ’30 XIX wieku. Wymyślił metodę stratygraficzną – określał kolejne etapy dziejów geologicznych na warstwach ziemi (przekrój skały, góry). Metoda ta jest pomocna przy datowaniu, ale może być myląca np. przez zwyczaj przekazywania sobie różnych rzeczy z pokolenia na pokolenie.
1823r William Buckland (archeolog) jako pierwszy odkrył szkielet człowieka (Red Lady – homo sapiens sapiens, który potniej okazał się chłopcem)
1833/43 to badania nad narzędziami i rytami i wreszcie w latach ’60. XIXw. Wraz z Christim odkryli kilka szkieletów (człowiek kromanioński)tam odkryto tez sztukę, malowidła naskalne z okresu złotego wieku prehistorii.
- kultura magdaleńska (la Magdelaine obszar we Francji) – to w tym czasie żył człowiek z cromagnon.
W XIXw. Lata ’90 pierwszy odkryty homo erectus.
W XXw. Lata’20. Odkrycie australopiteków.
RODZINA LEAKEY’ÓW – ARCHEOLOGIA, ANTROPOLOGIA KULTURY.
Louis Leakey – pierwszy przedstawiciel tej rodziny. Niewielkie fundusze, rodzina prowadziła badania w Afryce (mieli dwóch synów).
Richard Leakey odkrycia związane z homo erectusem.
Kolejność odkryć:
1823 – Red Lady (homo sapiens sapiens)
1856 – Neandertalczyk
1868 – Kromanończyk (homo sapiens sapiens)
1895 – homo erectus
1924 – australopitek (pierwsza czaszka)
1974 – australopitek (Lucy)
1991 – homo georgicus (człowiek z Dmanisi)
2004 – homo florescensis (hobbit z wyspy flores).
Część 5
Jak dochodzimy do wiedzy?
PIERWSZA ZYWA KOMORKA DNA - ,,LUCA” – 4 MLD. LAT TEMU.
1) metoda stratygraficzna
2) szczątki zwierząt (porównania faunistyczne)
3) szczątki hominidow – budowa, zachowania, Ew. zachowania kulturowe.
4) ślady pozostawione niemalże na powierzchni ziemi (np. pozostałości namiotów, lub stóp: LAETOLI, 1976r. ślady stóp australopiteków odciśnięte w pyle wulkanicznym odkryte przez Mary Leakey).
5) różne metody datacji chemio fizycznej:
Willard Libby – C14, 1947r. Polega na określeniu czasu, kiedy rozpoczął się rozpad c14. Połowiczny rozpad c14 w organizmie to 5000 lat, całkowity 30000.
Inne metody: inne izotopy, termoluminescencja (każdy przedmiot ogrzany oddaje fale świetlne, to też jest związane z izotopami), rezonans spinowy, paleomagnetyzm (porównanie magnetyzmów).
6) badanie pyłków wokół szkieletów
Część 6
Początki łączenia antropologii kulturowej z archeologią.
Wilhelm Shmidt – pojecie kręgów kulturowych
Alan Movius – koncepcja narzędziowa, jako archeolog prowadził bardzo skrupulatne badania we Francji.
Lata’70. Archeologia procesualna, zaczęto łączyć dane archeologiczne z wiedzą z dziedziny antropologii kulturowej.
Lata ’80, ’90. Archeologia postprocesualna – badając obiekty materialne, zawsze szuka się odpowiedzi na to jaki sposób myślenia za tym się kryje (symbolika).
Narzędzia kamienne – dzięki nim podzieliliśmy np. epoki (paleolit, neolit).
J.L. Kaufmann fr. Sorbona, uznała narzędzia kamienne za ,,zakumulowana pamięć społeczną”. Na podstawie zmian w narzędziach (lub ich braku) można powiedzieć o możliwościach osobników dotyczących uczenia się, o zdolności do twórczego istnienia.
Część 7
Hominidy.
Wspólne cechy małp i hominidów:
- wały nadoczodołowe
- bardzo szerokie nosy
- prognatyzm (bardzo mocno wysunięta do przodu część twarzoczaszki)
- wydatne kły
- goryli grzebień kościany, służący do osadzenia mięśni (szczególnie u australopiteków).
a) Australopitek
Australopithecus (południowa małpa)
Aferensis
Bonsei
Africanus (ewentualny przodek człowieka).
Australopiteki pojawiaja się około 5 mln lat p.n.e., ich szczatki odnajdujemy glównie w Afryce (Tanzania, Kenia, Etiopia).
1924r. dziecko z Taung – pierwsza odkryta czaszka australopithecus africanus.
1974r. Don Johanson, Lucy, Etiopia (52 fragmenty 40% całości).
Australopiteki od góry przypomniały bardziej małpy, od dołu bardziej ludzi. Spowodowały to zmiany klimatu – Afryka zaczęla się osuszać, pojawiły się sawanny, coraz mniej drzew. W związku z tym albo:
1) byli słabsi i dali się wygonic z drzew – zmuszenia do zmiany trybu zycia
2) mogli być tym najinteligentniejszym gatunkiem i stwierdzić, ze na ziemi może być korzystniej.
Tryb życia częściowo nadrzewny, częściowo naziemny. Dlaczego zaczęły się prostowac? Trzy teorie:
1) Australopiteki nie polowaly, jadły padline. Wysokie trawy, więc się prostowali i szukali sepow (szli na azymut, na sepa szli…)
2) Potrzeba przynoszenia pożywienia dla potomstwa (potrzebowali wolnych rak)
3) Zmniejszenie obszaru nagrzewania ciala.
b) Homo habilis
Pojawia się ok. 2mln.lat p.n.e.. Homo habilis (człowiek zręczny). Cechy: wysunięta szczęka, szeroki spłaszczony nos etc., ale dłonie i stop już ludzkie. W ręce – kamień.
Olduvai Wąwóz W Płn.-zach Tanzanii – przemysł oldowejski, tam odnaleziono pierwsze narzędzia.
Poruszał się na dwóch konczynach, próbował ulepszać przedmioty znalezione w otoczeniu. Te narzędzia nie tworzyły żadnego typu, czyli, ze wiedział, ze jak obłupie kamień to mu to pomoże, ale nie wpadł na zadną technikę, która mogłaby mu zapewnic zawsze por zadany efekt. Miał ok. 1,20m wzrostu.
c)Homo erectus
Ok. 2 mln. lat p.n.e. Duzo wyższy ok.180cm stąd nazywany Megantropusem lub Pitekantropem (małpolud). Czlowiek wyprostowany. Miał większe kly i waly nadoczodołowe niż homo habilis. Nie miał problemu z chodzeniem i bieganiem.
1984r. Richard Leakey Turkana Boy, Kenia. Nastolatek zmarły prawdopodobnie na skutek choroby, cos podobnego do sepsy. Wpadl do jeziora. Zwany koszykarzem z Nariokotome. Dlaczego był taki wysoki? 1) większa powierzchnia chłodzenia ciała, co pociągaloby za soba utrate owłosienia, ze względu na działanie promieni UV raczej był murzynkiem. Zwęrzyła się u niego miednica, co ulatwiało chodzenia. Było to negatywne dla kobiet – rodzące się dzieci mialy mniejsze czaszki i były skazane na dłuższą opieke dorosłych. Stąd pojawia się empatia chęć opieki nad słabszymi. Homo erectus wywędrowal z Afryki gdyż jego szczatki znajdujemy tez w Azji i Europie (mógl tez nagle pojawić się w różnych czesciach swiata). Dwie teorie: out of Africa i multiregionalizm. Budowa kości wskazuje na to, że homo erectus jeszcze nie mówił. Miał większy mózg niż homo habilis i australopitek. ,,rubikon mózgowy” do 800cm3 zwierze, a powyżej człowiek. Homo erectus miał 1200cm3, ale teraz bierze się pod uwage np. slonie. Był to tzw.mit wielkiego mozgu. Żyl społecznie, gdyż nauczył się polowoac a to wymagalo współpracy w grupie. Przenosil pokarm do swoich siedzib, co wiecej uzywał soi i potrafił wyprawić skórę na tyle, by stała się strojem.
Przemysl szelski i aszelski dwa różne sposoby obróbki narzedzi. Nauczyl się posługiwania ogniem (rozpalanie i przechowywanie), co zaowocowalo możliwością bytowania w chłodniejszym kimacie i możliwością obrony przed drapieżnikami. Mógl usmażyć mięso – ułatwiało to przyswajanie bialka stąd nastepuje zmniejszenie klatki piersiowej, bardziej kruche pieczone mięso powoduje tez zmniejszenie szczęk.
d) Homo Heidelbergensis
Ok. 500 tys lat p.n.e. Jego szczatki znaleziono Niemczech, wielkiej brytani i Hiszpanii. Po raz pierwszy pojawiaja się przy nich narzędzia nie kamienne – zaczyna wykorzystywać poroża zwierząt. Nie ma zachowań związanych z pochowkiem, ale w Hiszpanii (jaskinia Atapuerca) szczątki zrzucał do kamiennej studni – mogła to być forma pochówku, ale na kosciach znajduja się tez slady po narzędziach (kanibalizm?).
e) Neandertalczyk
Od ok. 350tyś lat p.n.e. do 30 tyś lat p.n.e. Dużo masywniejsza budowa ciala. Nie był naszym przodkiem badania genetyczne wykazały, ze jego genotyp nie Bral udziału w tworzeniu naszego DNA. Występował na terenach Europy i bliskiego wschodu. Zyl w epoce zlodowacenia, więc musiał się do tego przystosowac, stad masywna budowa ciala. Polowal na duże zwierzęta, gdyz potrzebowal dużej ilości mięsa aby przezyc, być może nie dal rady zmienic diety po ich wyginięciu.
Przemysl mustierski – Neandertalczyk po raz pierwszy wykorzystuje kości zwierząt. Mocował je na trzonkach drewnianych za pomoca jelit i klejow kostnych. Przy nim po raz pierwszy mamy doczynienia z pochowkami. Był swiadomy śmierci. W Iraku odnaleziono szkielet 40. Letniego mężczyzny, który był kaleką od dzieciństwa (poważny uraz stopy i nogi, jedna reka praktycznie bezwladna, uraz czaszki wskazujacy na to, ze mogl nie widziec na jedno oko). Swiadczy to o zachowaniach empatycznych – grupa musiała się nim opiekować. Dlaczego neandertalczyk wyginął? Byliśmy agresywni (to przy kromańonczyku znaleziono slady walki miedzy ludzmi), może spychaliśmy go na slabsze tereny, lub też nie mógl się przystosowac do zmian klimatu.
f) Homo Sapiens Sapiens
Ok. 150 tyś lat p.n.e. W pochówku – pozycja embrionalna (krępowano ich albo żeby nie wyszli z grobu, albo żeby leżeli jak embrion), wierzyli w Zycie po śmierci. Są to ślady pierwszych wierzeń, wszystkie szkielety były kryte ochra (czerwony), muszelki (KAURI – oko), zęby. Ok. 70 tyś lat p.n.e. zaczynaja otaczać się biżuterią. Budowa ciała: dużo drobniejsze kości, zwieksza się objętość mózgoczaszki, zmienijsza isę twarzoczaszka, cofa się prognatyzm, luki czolowe. Mogli posługiwać się mową. Pojawilo się myślenie abstrakcyjne, zmieniła się neurologia mozgu. Drobniejsze dlonie przyczyniły się do powstawania sztuki. Pierwszy kalendarz (faz księżyca). Tworzą nowe narzezia np. harpuny (Polów ryb – nowa dieta). Instrumenty muzyczne – kościane flety. Jest to pierwszy gatunek hominidów, który rozprzestrzenił się po calej ziemi (ok. 20 tys lat p.n.e. dotarl do Ameryki).
II. Kultura.
Calokształ dorobku materialnego i duchowego człowieka. Sposób wytwarznia przedmiotow, rozwiązwania prooblemow .
Atrybutywna – dzialanie czlowieka przeciwstawione biologii, przyrodzie, cecha stala, znamie calości ludzkości
Dystrybutywna – zbiór cech, zjawisk przynależnych danej kulturze np. kultura Tuaregów.
Sposoby myślenia o kulturze:
1. W kategoriach złotego wieku – kiedys było dobrze, teraz kultura uległa degradacji.
2. W kategoriach ewolucyjnych – kultura się rozwinęła to co było kiedys gorsze od tego co jest teraz.
3. Model zmian nieregularnych – na przestrzeni wieków w kulturze zachodzą różne zmiany, regres i progres na zmianę.
Dlaczego następowaly zmiany kulturowe?
Zewzględu na zmiany przyrody, wraz z konkurencją grup, ze względu na wzrost pomysłowości, ambicje, rywalizacje, rasę.
W każdym środowisku człowiek potrafi się dostosowac i stworzyc kulturę. Wielkie cywilizacje powstawaly w najciezszych warunkach środowiska – Chiny, Egipt, Inkowie. Dlatego wielkośc kultury zalezy od naszej reakcji na stwarzane problemy. Jak jest latwo to po co mamy to psuć, gdy ciężko jesto to prowokacja do zmian.
Okresy kultury:
1) Paleolit – starsza epoka kamienna.
Trwała 20 tyś lat (40-8tyś). Gospodarka myśliwsko-zbieracka. Tryb zycia koczowniczy. Strój – skóry zwierzęce. Rytulaly: pochówki – ochra, pozycja embrionalna muszelki kauri. Sztuka – ryty na kościach i kamykach, później w jaskiniach, rzeźby – Venus epoki paleolitu.
2) Neolit – mlodsza epoka kamienna
Spoleczeństwo rolników, hodowców. Poprzez zbieractwo dostrzezono procesy zachodzące w przyrodzie (z ziarna wyrasta trawa), religia. Z rolnictwa wyłoniła się hodowla. Poczatki rolnictwa i hodowli to Bliski Wschód i Afryka. Tryb zycia osiadły, budownictwo, pierwsze naczynia, ubrania koszule z lnu. Rolnictwo wywołało nadwyżke żywności, mieli iwecej wolnego czasu. Podzial czynności na kobiety, mężczyzn i grupy – hierarchia społeczna. Powstają osady. Systemy melioracyjne – źródlo rozwoju największych cywilizacji.
3)Powstanie wielkich cywilizacji
Cywilizacje powstają dzięki rolnictwu. Powstawanie osrodków religijnych. Określenie społeczeństwo pierwotne odnosi się do sposobu zycia nie do czasu, przeszłości. Tworzą się małe grupy zyjące w izolacji. Wystepuja takie zjawiska jak: totemizm, animizm, homogenicznośc ideowa – wszyscy mysla to samo, konserwatyzm, matriarchat – kult zenski, promiskuityzm – regulacja lub brak regulacji życia seksualnego każdy z każdym z kim chce, niepiśmienne, bez pieniadza, struktur miasta, nie ma wojen.
Cywilizacja – miasta, pismo, nowe narzędzia – brąz żelazo, pieniądz hierarchia spoleczna, rozbudowane wojsko, wojny.
4) Powstanie społeczeństwa przemysłowego (XVIIIw)
Wynalazki, prawa fizyczne, fabryki, migracja ludności do miast, miasta środowiskiem kryminogennym, wojsko, policja, wiara w postęp dzięki rozumowi, laicyzacja, industrializacja, wzrost edukacji, postawienie maszyny w centrum, radio, TV, film, kultura masowa.
5) Kultura postindustrialna (XXw.)
Komputery, duza ruchliwość, globalizacja, wielokulturowość w jednym miejscu, narody poza ziemią rodzinną, poczucie alienacji, samotność, trybalizm – nowoplemiennośc chęc przynależenia do wspólnot, ujednolicenie kultury, folkloryzajca – chęć do powrotyu do korzeni, modernizacja, westernizacja – świat uległ wpływom kultury zachodniej, demokratyzacja.
1. AFRYKA
Wyróznia się ok. 27 kręgów kulturowych, a w nich funkcjonuje od 800 do 1200 kultur plemiennych ok.250 roznych językow.
Negryci (np.,Buszmeni) najstarsze grupy etniczne. Grupy negroidalne, ludność semicka, ludność arabska (już w naszej erze zajeli całą afryke pln).
Wyroznia się 2 główne części kulturowe Afryki. Pólnocną (muzułmanską) i południową (tzw. Czarna Afrykę).
TEMAT KULTUROWY – zjawiska występujące we wszystkich kulturach (np. małżeństwo, rodzina, religia, kazirodztwo).
CEHCA KULTUROWA – przeciwieństwo tematu, to to w jaki sposób temat jest realizowany, pewnie wyróżnik, cecha specyficzna np. bialy welon.
Etiopia.
Zwyczaj tanców po zbieraniu fasoli (charakte...
kawokado