Mieczysław Gogacz, Metafizyka Tomaszowa ochroną katolickiej kultury współczesnej.pdf

StudiaPhilosophiaeChristiane

ATK

36(1996)2

MIECZYSŁAWGOGACZ

METAFIZYKAŚW.TOMASZAOCHRONĄKATOLICKIEJKULTURYWSPÓŁCZESNEJ

1.Rzeczywistośćikultura.

2.Określeniekultury.

3.Pojęciewspółczesności.

4.Zawartośćkultury.

5.Dziedzinyfilozofiiwkulturze.

6.Dziedzinyteologiiwkulturze.

7.Doniosłośćkulturykatolickiej.

>127s

Tomizmniejestpodjęciempoglądów,sformułowanychdlainnejepokiiwinnychczasach.Nie

jest powtórzeniem historii. Jest nawiązywaniem przez intelekt człowieka zawsze aktualnych, teraz

dokonującychsickontaktówzrealnieistniejącymsamodzielnymbytemjednostkowym.Jestpodjęciemnie

poglądów,leczrealnychoddziaływańelementówstrukturalnychbytównapoznawczeidecyzyjnewładze

człowieka. Władze jako usprawniona moŜność są receptywne. Oddziałuje na nie byt swą realną

zawartością.Dajesiędoznaćnajpierwjakozespólprzypadłościfizycznychiprzejawów,któreodsyłajądo

swych podmiotów i przyczyn. Na te podmioty i przyczyny, powtórzmy, naprowadza nas właśnie

bezpośredniepoznanie,którejestzawszeujęciemcechfizycznychiprzejawów.Tepodmiotyiprzyczyny

znajdująsięwpoznawanymbycieistanowiątenbyt.Podmiotemcechfizycznychjestmateria.Przyczyną

przejawów jest istnienie. Istnienie jednak nie urealnia wprost materii, która jest nieokreślona. Urealnia

zawsze określony byt jednostkowy. Wynika z tego, Ŝe określa materię realna przyczyna wewnętrzna,

nazywana formą lub zasadą identyczności. Forma razem z materią tworzą istotę bytu. Istota urealniona

przezistnieniewspółtworzyzistnieniemrealnybytjednostkowy.Wypełniają, więcbytdwiewewnętrzne

przyczyny:istnienieiistota.

Postawione tu akcenty uwyraźniają dwie dziedziny filozofii: a mianowicie metafizykę poznaniai

metafizykębytowania,zarazemwprostpoznaniejakobezpośrednieipośredniezareagowaniepodmiotu,

który poznaje, oraz bytowanie, wyznaczone przez wewnętrzne przyczyny, stanowiące realny byt

jednostkowy.Stosowaniemetafizykiiteoriipoznaniaprowadzido filozofiiczłowieka,etykiipedagogiki.

Wtensposóbogarniamyrozumnąrefleksjęcałąrealnarzeczywistość.

Rozumna refleksja człowieka jest podstawą kultury ludzkiej. Gdy w tej kulturze znajdzie się

teologiakatolicka,takulturastajesiękatolickąkulturąwspółczesną.

2.OKREŚLENIEKULTURY

Kulturajestzespołemwytworówczłowieka,zarównozewnętrznychjakiwewnętrznych.Wytwory

zewnętrznetodziełanauki,sztukiitechniki.Wytworywewnętrznetozespólskutkówdziałaniaintelektui

woliorazodniesieńosobowych,wyzwalanychprzezistnienieosób.MoŜnanawetpowiedzieć,Ŝewytwory

wewnętrznetowprostosobowośćczłowieka.

NaleŜywyraźnieodróŜnićwytworyodbytówiprzedewszystkimodosób.Wytwórjestscaleniem

wnowąstrukturęrealnychbytówprzezoddziałanieczłowiekanaichprzypadłości.NaleŜydodać,Ŝemogą

byćwytworyczęstomyślne,gdyłączymywnowecałościpojęcialubteorie.BytemjestzawszeniezaleŜna

od działań poznawczych struktura z istnienia jako przyczyny realności i z istoty jako przyczyny

identyczności.

Określając kulturę naleŜy wyróŜnię odróŜnić dwa aspekty: strukturalny i genetyczny. Kultura w

sensiestrukturalnymjestzespołemdzieł,którezastajemy.Wyprzedzaonaczłowiekainaniegooddziałuje.

Skutki tych oddziaływań nazywamy kształceniem i wychowaniem. Kultura w sensie genetycznym jest

uwyraźnieniem jej pochodzenia od człowieka. Ze względu na to, Ŝe tworzy ją człowiek, podlega jego

kontroli. Człowiek moŜe ją przekształcać i organizować. Nie wyprzedza więc człowieka w sensie

genetycznym,lecztylkowsensiestrukturalnym.

1.RZECZYWISTOŚĆIKULTURA

3.POJĘCIEWSPÓŁCZESNOŚCI

Współczesnośćjestwiernościąistnieniu,igłównieprawdzieorazdobrubytów.NieutoŜsamiasię

więczchronologiąujęć.Jeststałymkontaktemzrealnymibytamijednostkowymi.

a)NormalnazawartośćkulturyeuropejskiejdoXVwieku.

Normalna zawartość oznacza tu zgodność ujęć z bytowaniem. Ze względu na to wyraŜały tę

kulturę trzy zespoły nauk: 1) realistyczna filozofia i realistyczna teologia Boga jako najdonioślejsze

informacjeopierwszejprzyczyniebytów.2)filozofiarealnegoczłowiekairealnegoświata.3)sztukijako

naukiiumiejętności.Obejmowałygłównienaukęipraktykępostępowania(etyka),takŜenaukęipraktykę

wytwarzania(technika),ponadtopolitykę,prawo,pedagogikę,rzemiosło.

b)ZniekształconazawartośćkulturypoXVwieku

NaleŜy najpierw zauwaŜyć, Ŝe tę kulturę tworzą tylko nauki o wytworach i same wytwory.

Rozwinęły się więc przede wszystkim rzemiosła. Nauki ułoŜono w trzy grupy: 1) prawo jako miara

wykształceniainajpotrzebniejszejdziedziny.2)zagadnieniaspołecznejakonaukiopowiązaniachosóbz

wytworami.3)naukiprzyrodniczejakosprawdzaniestosowaniaprawawspołeczeństwie.

Dopowiedzmy,ŜekulturawspółczesnajestkontynuacjąmyśliXVIIIiXIXwieku.Dziedziczyi

rozwija główne akcenty tych dwu wieków, a mianowicie ateizm i materializm programów Encyklopedii

Francuskiej,hasłarewolucjiFrancuskiejwzmocnionetotalitaryzmemrewolucjiPaździernikowej,ponadto

agnostycyzm Kanta, panteizm Hegla, mechanicyzm i ewolucjonizm w teorii człowieka i świata. Nasze

czasydodałyokultyzmorazwpływgwiazdisferniebieskichnaŜycieludzkiewwersjiprzemijaniaepoki

ryb i przechodzenia w epokę wodnika (New Age), takŜe redukcjonizm pozytywizmu. Przekształcono

mechanicyzm i ewolucjonizm w filozofię procesu (Whitehead) oraz uwyraźniono gnozę we wszystkich

szkołachnowoŜytności.

Podkreślmy, Ŝe broni kultury przed wszystkimi zniekształceniami tylko metafizyka, rozumiana

jakonaukaopierwszychelementachstrukturalnychrealnegobytujednostkowego,rozpoznawanychwtym

byciejakoukładprzyczyniskutków.

>129s

Tych dziedzin dostarcza i informuje o nich historia filozofii. Zarazem wypełnia te dziedziny

zespołem poglądów. Wszystkie te poglądy są idealistyczne lub realistyczne. Idealizm w formule meto

dologii polega na uzasadnianiu twierdzeń przez odwołanie się do wytworzonych pojęć, którym

wyznaczonopozycjęmetafilozofii.Jestonaźródłemobowiązującychgłówniewnaukachprzyrodniczych

hipotez,którewnaukachfilozoficznychnazywasięzałoŜeniami.Realizmwformulemetodologiipolega

nauzasadnianiutwierdzeńPrzezodwołaniesiędopierwszychelementówstrukturalnychbytu.Metafizyka

jakonaukaoidentyfikowaniubytuwykluczazałoŜenia,apojęciomwyznaczapozycjęwytworów.

Filozofie idealistyczne: Platon i platonizm, gnoza, neoplalonizm Plotyna i Proklosa, szkoła w

Chartres, szkoła platońska we Florencji, Kant, Hegel, pozytywizm, neopozytywizm, Husserl, Heidegger

Whitehead.

Filozofierealistyczne:Arystoteles,Tomasz,tomiści.

6.DZIEDZINYTEOLOGIIWKULTURZE

1)Teologiazfilozofią

a)CzęstoteologiawiąŜesięgłówniezfilozofiąPlatona.TęfilozofięwyraŜanietylewyjaśnianie

treściprawdwiary,ileokreślanieaspektutejtreścijakopodstawydziałania.Sądzisięnawet,Ŝeteologiajest

wezwaniem do działania (np. K.Rahner). Tak ujęte zadania teologii przekształcają ją w ideologię.

PowodujetozagubienieróŜnicymiędzyteologiąireligią.Zniekształcatogłównieekumenizm,którystaje

siędyskusjąmiędzyteologiami,aniereligiami.WteologiachrozwaŜasiępodobieństwoznaków.Wreli

giach chrześcijańskich występuje wyłączność Chrystusa. Chrystus nie jest wezwaniem do działania. Jest

Bogiemizarazemczłowiekiem.Wyzwalaodniesienie,którejestmiłością.WymagatoodróŜnianiałaskiod

naturyisytuujenaswkatolicyzmie,gdypojmujesięlaskęwnasjakoelementdodanydonatury,asamąw

sobiejakostworzonądlanasumiejętnośćlubmoŜnośćposłuszeństwaBogu.

4.ZAWARTOŚĆKULTURY

5.DZIEDZINYFILOZOFIIWKULTURZE

>130s

b) Często takŜe teologia wiąŜe się z filozofią Arystotelesa. Tę filozofię wyraŜa teoria substancji,

róŜnej od natury i przypadłości, Niedokładne posługiwanie się tymi róŜnicami uwikłało chrześcijan w

monofizytyzmlubnestorianizm.Pomyleniełaskijakoprzypadłościczłowiekazjegonaturądoprowadziło

do zsubstancjalizowania łaski i usytuowania jej poza człowiekiem. Ujęta w teorię „sola gralia” stała się

zasadąrozstrzyganiaprzeznaczeniajakozbawienialubpotępieniaczłowieka.

c) Najwłaściwsze dla teologii jest powiązanie z filozofią św. Tomasza. Spaja wtedy filozofię i

teologię, głównie jako teologię dogmatyczną, koncepcja istnienia. Pierwszym elementem strukturalnym

kaŜdegobytuipierwsząprzyczynąwewnętrznąstajesięistnienie.Zarazemistnieniestajesiępierwszymi

wyłącznymelementemstrukturalnymBoga.ZewzględunatoBógjestSamoistnymIstnieniemiOsobą,

gdyŜistnieniewyzwalarozumność.SamoistneIstnieniejestzarazemsamoistnymbytemrozumnym.Jest

takŜe pierwszą zewnętrzną przyczyną sprawczą istnienia kaŜdego bytu, w którym wewnętrzne istnienie

stworzone urealnia istotę. Koncepcja istnienia wyznacza filozofii bytu i teologii Boga metodologiczną

jednośćiswoistądoniosłośćtwierdzeń.

WpoglądachŚw.TomaszaopróczproblemuistnieniawaŜnymproblememstajesięteoriaosoby.

BógjestOsobąnasposóbprincipium,którymjestSamoistneIstnienie.OsobąjesttakŜeczłowiek.

InaczejniŜBogajakoOsobęokreślamyczłowiekajakoosobę.Człowiekjakoosobajestrealnym

bytemjednostkowym,w któregoistocieaktistnieniawyzwalarozumność,awcałymtymjednostkowym

bycieaktualizujeosobowerelacjemiłości,wiaryinadzieijakouwyraźnianierealności,prawdyidobra.

Realność,prawdaidobrosąprzejawamiistnienia.

SątakŜeprzejawamiSamoistnegoIstnieniajakoJegoatrybuty.Bógwobectegotymiatrybutami

wyzwalaosobowerelacjedoczłowieka.RelacjeosobowezestronyBogamająwięcpoziomistnieniowyi

swoiścieistotowy.PoziomistnieniowyjestwyznaczonyprzejawamiistnieniaBoga.Poziomistotowyrelacji

osobowych, nawiązywanych z nami przez Boga, stanowią Osoby Trójcy Świętej. Zawartość poziomu

istotowegorelacjiosobowychzBogiemjestnadprzyrodzona.RelacjeosoboweczłowiekadoBogasąw

swympoziomieistnieniowymwyznaczoneprzejawamiistnieniaczłowieka,apoziomistotowytychrelacji

jest przyrodzonym zespołem przypadłości. Przez poziom istotowy relacji osobowej z Bogiem

przekazujemyBoguswojeludzkiedziałania.Bógnatomiastprzezpoziomistotowyrelacjiosobowej,przez

którą wiąŜe się z nami, przekazuje nam siebie jako Trójcę Osób, gdy, oczywiście, dzięki sakramentowi

chrztu Bóg stworzył w nas łaskę uświęcającą. Dodajmy tylko, Ŝe Osoby Trójcy Świętej nie stają się

elementemstrukturalnymczłowieka.Sązawszeobecnewnasnasposóbosobowywobszarzestworzonej

wnasłaski.

NaleŜy dodać, Ŝe zgodnie z tymi ujęciami religia jest zespołem realnych więzi osobowych

człowieka z Osobami Trójcy Świętej. Podkreślmy, Ŝe Bóg jako byt jest ze względu na istnienie zawsze

jeden.ZewzględunaistotęjestzawszeTrzemaOsobami.PosłuŜeniesięodróŜnieniemistnieniaiistoty

Bogajestludzkimsposobemuwyraźnieniabytuiosoby.Zpozycjifilozofiitrzebazawszepowiedzieć,Ŝew

BoguistotajesttoŜsamazistnieniem.

Teologię dogmatyczną naleŜy określić jako uzasadnione treścią prawd objawionych filozoficzne

rozumienie Boga jako Trójcy Osób. Przejrzyste teŜ staje się rozumienie wcielenia Syna BoŜego. Dzięki

wcieleniu Boska Osoba Syna przyjmuje do swej natury wniesioną przez wcielenie naturę ludzką. Dzięki

temuChrystusjestzarazemBogiemiczłowiekiem.FilozofiaiteologiapomagająwrozumieniuKościoła

jako wspólnoty osób powiązanych miłością z Chrystusem, który przez sakramenty udziela łaski, a w

sakramencie Eucharystii sam staje się obecny w człowieku jako osobie oraz powoduje, Ŝe z udzielonej

łaskirodząsięwnascnotynadprzyrodzoneidaryDuchaŚwiętego.Cnotysąnaszązdolnościąkierowania

się do Boga. Dary są umiejętnością odbioru Boga jako Trójcy Osób, zarazem natchnień Boskich i

wszystkichskutkówzbawczychobecnościwnasBoga.

Obecność w kulturze metafizyki realnie istniejącego bytu i teologii Boga jako Samoistnego

Istnieniaczynikulturędoniosłąkulturkatolicką.

2)Teologiabezfilozofii

a)PomijającmetafizykęteologiamusioprzećsięnaanaliziejęzykatekstówPismaświętego.Staje

sięprzykrymwerbalizmem.

Werbalizm teologii usiłuje wypełniać treścią współczesne religioznawstwo, które aktualnie jest

funkcjonalistyczne. Znaczy to, Ŝe elementem tworzącym religię są tylko elementy kultu, dowolnie

określanegoprzeztradycjekulturowezespołówludzi.Religioznawstwoniepodejmujeanalizyprzedmiotu

kultu. Posługuje się tylko ogólnym terminem sacrum. Nie zawsze ten termin oznacza Boga, W Polsce

religioznawstwo w wersji Eliadego, Kołakowskiego i Drewermana polega na przypisywaniu Bogu treści

ludzkich przeŜyć. Mówi się, Ŝe Bóg jest fascinosum et tremendum, Ŝe jest lekarstwem na cierpienie, a

>131s

>132s

WhiteheaduwaŜaBogazatowarzyszacierpień.Religioznawstwo,więcuwaŜareligięzanaturalnedąŜenie

człowieka. Tymczasem religia zaczyna się od rozpoznania i rozumienia, Ŝe Bóg jest bytem pierwszym i

samoistnym oraz Ŝe właśnie z Nim nawiązuję powiązania przez miłość. Religia wobec tego powstaje w

momencieposłuŜeniasięwłasnąrozumnościąiwłaściwączłowiekowimiłością.

b)Protestantyzacjateologiijestdominowaniemwniejsubiektywizmu.Wspierasięonnatezie,Ŝe

kaŜdyczłowieksamrozstrzyga,jakrozumiećBiblię,awięctreśćobjawionychprawdwiary.Niedecydujeo

tymChrystuspoprzezswąfunkcjęprorockąwKościele.SamzresztąKościółjestwiązanyraczejzsytuacją

społeczną,niŜzdecyzjąChrystusa.NicliczysiędoświadczenieinnychosóbkochającychChrystusa.Mato

postać wykluczenia Tradycji. Wyklucza się teŜ sakramenty, które wymagają kapłaństwa. Pozostawia się

tylkochrzestiwieczerzęPańską.Wwieczerzyniedokonujesięprzeistoczeniachlebaiwinawciałoikrew

Chrystusa. O wszystkim decyduje sumienie, a nie prawda i rozpoznający ją intelekt. Znakiem

protestantyzmustajesięliberalizmjakoteza,Ŝeczłowiekstanowiwszystkieprawa.Tymznakiemstajesię

takŜe racjonalizm w postaci tezy, Ŝe rozum ludzki jest niezaleŜny od Boga i prawa wiecznego. Ludzką

wolnośćwiąŜesięzprymatemporządkupraktycznego.Oznaczatopierwszeństwoetykiprzedmetafizyką.

c) Judaizacja teologii jest skutkiem dominacji aspektu historycznego nad dogmatycznym. Jest

ponadtoskupieniemsięwyłącznienaStarymTestamencie.Jesttokolejnepoprotestantyzacjiograniczenie

zniekształcenie Objawienia. Jest to przede wszystkim utoŜsamienie Teologii z kulturą oraz zagubienie

róŜnicymiędzytym,coprzyrodzoneinadprzyrodzone.TeologięjudaistycznączęstowyraŜakabała,która

jestdominacjąwniejgnostycyzmu.

d) Z gnozy wyrasta okultyzm jako wiara w tajemne siły materialne duchowe, niedostępne

ludzkiemupoznaniu,aktywizowanewyłączniepraktykachmagicznych.Samagnozajestteząfilozoficzną,

Ŝewiedzapełniwczłowiekuroleprzyczynysprawczej,ustanawiającejwistnieniuwszystkiebyty.Wynikaz

tego,ŜeczłowiekposiadającfitąwiedzęjestBogiem.Wnaszychczasachwszystkietebłędnestanowiska

skupiaNewAge.Jesttowięckompilacjonizm,którywtezieoreligiiświatła,chronionegoprzezLucyfera,

jestwprostsatanizmem.

3) W czym metafizyka wspomaga teologię NaleŜy wciąŜ odróŜniać filozofię idealistyczną od

filozofii realistycznej. Filozofia idealistyczna wspomaga agnostycyzm, relatywizm, woluntaryzm.

Agnostycyzm polega na tezie, Ŝe intelekt człowieka nie moŜe poznać prawdy i Ŝe sama prawda nie

udostępnia się poznaniu. Relatywizm usuwa róŜnice między prawdą i fałszem, dobrem i złem.

WoluntaryzmpoleganauzaleŜnieniuwszystkiegodoludzkiejdecyzji.Natomiastfilozofiarealistycznauczy

rozpoznawania istnienia, prawdy i dobra oraz wierności realnym bytom jednostkowym, które są

podmiotamiistnieniaprawdyidobra.WspomagatoodróŜnianieosób.

Filozofia realistyczna wspomaga teologię ucząc odróŜniania łaski od natury, a tym samym

porządkunadprzyrodzonegoodprzyrodzonego.Zkoleiuwalniateologięodnaturalizmu.Uczyzgodnych

z prawdą odniesień do Boga i do człowieka. Pozwala na uwyraźnienie róŜnicy między teologią i religią.

BronirealnościBogajakoosobnegobytu.Nasbroniprzedpanteizmemipanenteizmem.BroniChrystusa

jakoBogaiczłowieka.OkreślaKościółiwyjaśniaudzielanewKościelesakramenty.UczyrealnegoŜycia

religijnego. Wypełnia kulturę humanizmem i otwiera na religię jako więź człowieka z Osobami Trójcy

Świętej.

7.DONIOSŁOŚĆKULTURYKATOLICKIEJ

Kulturę katolicką wypełnia realistyczna metafizyka bytu i realistyczna teologia dogmatyczna. Te

dziedziny upowszechnia się przez wykształcenie i wychowanie. Dzięki temu w porządku filozofii

realistycznejchroniczłowiekagłówniemądrośćjakoumiejętnośćwiernościprawdzieidobru.Wporządku

realistycznej teologii, a przy jej pomocy dzięki religii chroni nas głównie Chrystus. Niech więc zawsze

chroninasmądrośćiChrystus.

PHILOSOPHYOFSAINTTHOMASAQUINASASPROTECTIONTHECONTEMPORARY

CATHOLICCULTURE

>133s

Summary

Saint Thomas' metaphysics, as the philosophy of being, is science concerning the first elements very

individualbeing,thatareapprehendedintheirrelationsasthecausesandtheeffects.

Cultureisagroup ofexternal andinternal works madebytheman.Thereisacatholicculturewhenthe

catholictheologyisunderlined.

>134s

Values of the catholic culture consist in faithfulness of being's existence, truth and good, also very

individualbeings,firsttheGodandthemanandrelationsbetweenthemasthelove,thefaithandthe hope.The

hopeisanaspirationtopersistinloveandfaith.

ThatiswhythephilosophyofSaintThomasAquinasdefendstherealityoftheGodandman,andthetruth

about relations to the God and among the people. Owing to it, the difference between the philosophy and the

theology,thenatureandthegrace,isclear.Uguardsbeforethepantheismandthepanentheism.Itprotectsthetruth

about Christ as real God and man. It can be helpful in understanding the Church and the sacraments. The

philosophy teaches real living with God, fulfils the culture by the humanism and prepares for the religion, as the

relationwithGod.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: