SYMBOLIZM - prąd literacki oraz artystyczny ukształtowany we Francji i Belgii w latach 80. XIX w. Do jego głównych twórców należeli: J. Moréas, J. Laforgue, R. Ghil, M. Maeterlinck - nawiązujący do twórczości P. Verlaine\'a, A. Rimbauda, Ch. Baudelaire\'a i S. Mallarmégo, którego uważali za swego mistrza. Nazwa pochodzi od manifestu J. Moréasa ogłoszonego 1886 w dzienniku Le Figaro pt. Le symbolisme. Doktryna estetyczno-literacka symbolizmu traktowała świat realny jako symbol bytu idealnego, do którego poznania zmierzają literatura i sztuka. Symbolizm przeciwstawiał się pozytywizmowi, realizmowi, naturalizmowi i opisowemu parnasizmowi. Posługiwano się programowo symbolem, nierzadko zbliżonym do alegorii, a także personifikacją. Tym sposobem próbowano oddać stany psychiki i nastroje, przeważnie pełne smutku, melancholii i pesymizmu (dekadentyzm). Kładziono nacisk na muzyczność wypowiedzi osiąganą za pomocą kunsztownych zestawień brzmieniowych wyrazów. Osiągano wysoki stopień metaforyczności utworu, ze szczególnym uwzględnieniem synestezji, tworząc przeważnie obrazy o charakterze impresjonistycznym. Symbolizm oddziałał na literaturę okresu Młodej Polski, szczególnie na takich pisarzy jak: Z. Miriam-Przesmycki, A. Lange, L. Staff, B. Ostrowska, W. Rolicz-Lieder, S. Wyspiański, B. Leśmian, S. Korab Brzozowski i W. Korab Brzozowski. Atakowali ten kierunek pozytywiści, a w okresie międzywojennym - przedstawiciele awangardy. IMPRESJONIZM - kierunek w sztuce i literaturze, zapoczątkowany we Francji pod koniec XIX w. Dążył on do przedstawiania w dziele sztuki przelotnych, subiektywnych wrażeń artysty, nie kontrolowanych jego pojęciową wiedzą o rzeczywistości. W prozie narracyjnej spowodował rozluźnienie tradycyjnych więzów formalnych, a zwłaszcza ciągłości czasowej i następstwa przyczynowego akcji. Cechował się także daleko posuniętym subiektywizmem. W liryce zmierzał ku pogłębieniu nastroju oraz posługiwaniu się analogiami z kompozycją muzyczną. Stał się także metodą części krytyki literackiej. W Polsce oddziaływał szczególnie na twórców Młodej Polski, np. K. Tetmajera, a także m.in. na S. Żeromskiego, W. Reymonta, J. Iwaszkiewicza. EKSPRESJONIZM - Kierunek w sztuce i w literaturze, który rozwinął się głównie w Niemczech na początku XX w., przeciwstawny impresjonizmowi, charakteryzuje go dążenie do szczególnie wyrazistego przedstawienia subiektywnych przeżyć, stanów wewnętrznych artysty, nadawania dziełom sztuki (malarskim, literackim) silnego napięcia emocjonalnego, dramatyzowania treści i posługiwania się ekspresywnymi, sugestywnymi środkami wyrazu. Ekspresjonizm działał na literaturę w okresie Młodej Polski. LUDOMANIA - przesadne zainteresowanie sprawami ludu wiejskiego, bezkrytyczne idealizowanie ludu wiejskiego; pogląd na lud wiejski jako na najistotniejszy czynnik społeczny narodu. Zauroczenie malowniczością wsi, zwyczajami i strojami stworzyło uzasadnienie wypraw poza miasto w poszukiwaniu naturalnego ukojenia, doprowadziło do małżeństw inteligencko-chłopskich, skutkowało też zupełnie nowym przedstawianiem tematu wsi w literaturze, np. Chłopi W. Reymonta czy Wesele S. Wyspiańskiego. BERGSONIZM - Henri Bergson - filozofia bliska romantykom. Bergson twierdzi, że tylko poprzez doświadczenia nie poznamy świata. Tylko wtedy tego dokonamy jeśli do dociekań doświadczalnych włączymy intuicję. W życiu należy wykożystywać siły wewnętrzne. Filozofia ta wyzwala radość życia. Bergsonizm to filozofia życia, wolności, intuicji (intuicjonizm). Elan vitale - to siła wewnętrzna, która tkwi w człowieku i pomaga w jego stałym rozwoju. To ona (ta siła wew) kieruje człowiekiem. FIN DE SIECLE - określa koniec wieku związany z poglądem o upadku kultury europejskiej. NATURALIZM - Naturalizm to kierunek w literaturze i sztuce europejskiej ostatnich trzydziestu lat XIX w. Zrodzony w Francji, szybko rozpowszechnił się niemal w całej Europie, a w latach dziewięćdziesiątych XIX w. przeniknął również do literatury amerykańskiej. Wł. odpowiednikiem naturalizmu był weryzm, czyli kierunek w sztuce, literaturze, operze włoskiej końca XIX w. zbliżony do naturalizmu, postulujący wierne odtworzenie rzeczywistości w twórczości, przedstawiający prostych, zwykłych ludzi, podejmujący często tematykę wiejską. Termin „naturalizm” został przejęty z filozofii i oznaczał stanowisko wyjaśniające całość zjawisk zachodzących w świecie działaniem praw przyrody. W XVII w. stosowano go do określania dokładnego naśladowania natury w malarstwie, w pierwszej połowie XIX w. we francuskiej krytyce używano go wymiennie z terminem ‘realizm’. SZTUKA DLA SZTUKI - Hasło, które sformułował T. Gautier, poeta francuski w XIX w., wyrażające dążność do stworzenia poezji czystej, tj. uwolnionej od służenia wszelkim celom pozaartystycznym, np. społecznym; charakterystyczne dla kierunków formalistycznych, a w Polsce podjęte przez modernistów. MODERNIZM - dążenia do odrębności, nowatorstwa, krytyczny stosunek do tradycji. Podstawę dały filozofie: Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego. Pierwszy z nich w dziele „Świat jako wola i wyobrażenie” uważał, że życiu człowieka towarzyszy cierpienie. Popęd życiowy zmusza go do zaspokajania pragnień i ambicji. Aktywność ta przysparza mu klęsk, upokorzeń, niezadowolenia z rzeczywistości, z siebie i lęku przed śmiercią. Człowiek szuka ucieczki przed życiem, które jest pasmem męki. Ukojenie „bólu istnienia” sprowadza się do wyzbycia pożądań; wyzwolenia od świata. Schopenhauer uważał, iż stanem realizującym tę postawę jest nirwana - niebyt. Drugą możliwością była kontemplacja i przeżywanie piękna natury i sztuki. Twórca stał się kapłanem sztuki. 2. Panteon polskich poetów modernizmu. - Kazimierz Przerwa - Tetmajer, - Jan Kasprowicz, - Leopold Staff, - Stanisław Przybyszewski, - Bolesław Leśmian, 3. Kazimierz Przerwa - Tetmajer. Urodził się 12 lutego 1865 roku w Ludźmierzu (Podhale), zmarł 18 stycznia 1940 roku w Warszawie. Był poetą, powieściopisarzem, nowelistą, dramaturgiem. Syn Adolfa, powstańca 1830 roku, brat przyrodni Włodzimierza, brat cioteczny T. Boya-Żeleńskiego. Po utracie majątku Tetmajer przeniósł się z rodzicami do Krakowa, gdzie matka prowadziła pensjonat. Podczas studiów na wydziale filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego rozpoczął pisywać wiersze, w Krakowie też zajął się dziennikarstwem (był współredaktorem „Kuriera Polskiego” w latach 1889-1893), następnie wyjechał do Warszawy, został sekretarzem A. Krasińskiego, który zabrał go ze sobą na studia uniwersyteckie do Heidelbergu. Po powrocie Tetmajer przebywał głównie w Zakopanem i Krakowie. W okresie I wojny światowej ideowo związany z Legionami, był redaktorem pisma „Myśl Niepodległa”. Po wojnie zamieszkał w Warszawie. W 1921 roku został wybrany na prezesa Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, 1928 r. wyróżniony nagrodą literacką miasta Warszawy, 1934 roku mianowany członkiem honorowym PAL. W 1931 roku obchodzono jubileusz 45-lecia jego twórczości. Choroba psychiczna uniemożliwiła mu pracę pisarską przez ostatnich kilkanaście lat. Pod koniec życia stracił wzrok. Po wybuchu wojny 1939 r. pozbawiony pomocy, usunięty z hotelu Europejskiego, gdzie miał zapewnione utrzymanie i mieszkanie, zmarł w szpitalu. Pochowany został na Powązkach. Twórczość: Tetmajer jest twórcą poezji programowych Młodej Polski i został uznany za „poetę pokolenia”. Pierwszy tom jego wierszy pt. „Poezje” wydany w 1891 r. stanowi umownie początek epoki Młodej Polski. Jego twórczość rejestruje wszystkie elementy światopoglądu i stylu modernistycznego: od impresjonistycznej nastrojowości, przez dekadentyzm i wyobcowanie artysty w społeczeństwie, po symbolizm i fascynację folklorem podhalańskim. Poezja nastrojowa: W „Poezjach” Tetmajer odmalowuje posępny i nieprzyjazny obraz rzeczywistości końca XIX w. Jest to czas upadku wartości, naporu intelektualnej pustki i bezsensowności istnienia. Przykładem mogą być wiersze zaczynające się od słów: „Co warte słońce”, „Zasnąć już”, „Jak dziwnie smutne, posępne, złowieszcze”, „Wszystko umiera z smutkiem i żałobą” i in. W poezji tej szczególnie uwydatniają się akcenty dekadenckie: konflikt artysty z nieżyczliwym, otoczeniem, chęć ucieczki przed smutną rzeczywistością, ucieczki w nirwanę („Hymn do Nirwany”), poczucie upadku kultury, schyłkowości naszej cywilizacji („Koniec wieku XIX”, „Przeżytym”). W tych warunkach nawet miłość jest skażona przemijaniem, chwilowością, czemu poeta daje wyraz w erotykach, w których najdobitniejszym akcentem jest „rozpaczliwy hedonizm” - ucieczka w chwilę rozkoszy, zapomnienie się w miłoś...
gobelin