Jagoda Cieszyńska - Zagrożenie dysleksją 2.pdf

(540 KB) Pobierz
Prof
Prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska
Katedra Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej
Uniwersytet Pedagogiczny
Kraków
Zagrożenie dysleksją
Zaburzenia linearnego przetwarzania informacji
I. Nowa rzeczywistość
Pokolenie dzieci urodzonych w XXI wieku stymulowane jest przede wszystkim bodźcami
wzrokowymi, których źródłem jest telewizor, komputer, billboardy, reklamy, emotikony,
piktogramy. Znacząco krótszy czas rozmów z rodzicami, zaburzony język postaci medialnych
i bohaterów dziecięcych filmów skutkuje trudnościami nie tylko w nabywaniu systemu
fonetyczno - fonologicznego i syntaktycznego (gramatyki języka), ale także poważnymi
problemami z percepcją słuchową języka pisanego. Przedszkolaki mają poważne problemy z
odbiorem informacji zawartych w odczytywanych im tekstach.
W grupach trzylatków wiele dzieci nie realizuje głosek łatwych artykulacyjnie - wargowo
zębowych przednio i tylnojęzykowych, nie buduje zdań gramatycznie poprawnych.
Popularny wśród lekarzy i pedagogów pogląd, że dziecko nauczy się mówić w przedszkolu
poprzez naśladownictwo rówieśników stał się fikcją. Ani trzy, ani czterolatek nie może uczyć
się artykulacji i gramatyki języka od swoich rówieśników z poważnymi opóźnieniami i
zaburzeniami rozwoju czy nabywania systemu językowego. Wśród pięcioletnich dzieci
przedszkolnych wykryto zaburzenia 1 , które najczęściej są przyczynami dysleksji, były to:
o zaburzenia artykulacji 40%,
o zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej 56%,
o zaburzenia słuchu fonemowego 46%.
Słuch fonemowy badano zgodnie z najnowszymi wynikami eksperymentów
neuropsychologicznych. Dzieci miały zadanie stwierdzać prawidłowość lub błędy w
wyrazach użytych w zdaniu . 2 W innych badaniach zastosowano test autorski sprawdzający
1 Z badań Barbary Kurowskiej przeprowadzonych w latach 2003/07 (niepublikowana, złożona do druku praca
doktorska Stan i możliwości zmniejszania ryzyka dysleksji u dzieci pięcioletnich w pracy wychowawczo-
dydaktycznej w przedszkolu ).
2 Wg J. Cieszyńska Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji? , Kraków 2001
1
percepcję fonemów opozycyjnych w sylabach. Zadaniem dzieci było orzekanie o
identyczności lub jej braku w usłyszanych sylabach. 3
Badania przesiewowe w grupach przedszkolnych przynoszą alarmujące wyniki, wskazujące
na brak przygotowania sześciolatków do podjęcia nauki czytania i pisania. 4
Obserwowany u dzieci w wieku przedszkolnym opóźniony rozwój mowy, oraz liczne wady
wymowy są spowodowane w głównej mierze:
brakiem pionizacji języka,
minimalnymi uszkodzeniami słuchu (alergie, katary, zapalenie ucha, hałas),
powodującymi trudności w odbiorze głosek bezdźwięcznych, szczelinowych i
zwartoszczelinowych,
niezakończonym procesem forowania się lateralizacji stronnej, skutkującym brakiem
formowania się przewagi lewej półkuli dla przetwarzania funkcji językowych,
przetwarzaniem języka w strukturach prawej półkuli mózgu („prawa półkula nigdy nie
jest zdolna wykonywać funkcji językowych tak dobrze jak lewa, nawet jeśli przejmie
te funkcje bardzo wcześnie” 5 ) ,
obniżeniem prawności ruchowej, w tym praksji oralnej (błędy w karmieniu) i
sprawności motorycznej (szczególnie manualnej).
Rozwój poznawczy dokonuje się w ścisłym związku z kształtowaniem się funkcji
motorycznych. Jeśli małe dziecko nie potrafi gryźć i żuć pokarmów, nie będzie mogło uczyć
się mówić, jeśli nie skupia wzroku na twarzy dorosłego, nie będzie mogło oglądać obrazków i
uczyć się rozumienia nazw przedmiotów. Jeśli nie chwyta, przeciwstawiając kciuk, nie będzie
mogło manipulować przedmiotami. 6 Sprawność manualna jest jednym z wyznaczników
rozwoju praksji oralnej. Widać więc wyraźnie konieczność stymulacji wszystkich sfer
rozwojowych. Oddzielenie funkcji poznawczych (zarówno w diagnozie, jak i terapii) nie jest
możliwe. Wpływają one bowiem na siebie i wzajemnie się warunkują. Jakość funkcjonowania
poznawczego i społecznego dziecka jest uzależniona od harmonijnego kształtowania się
wszystkich możliwości psychicznych i fizycznych. Nie jest możliwe oceniane jednej sfery
3 Praca magisterska napisana przez Małgorzatę Krajewską pod moim kierunkiem w latach 2008/2009,
kontynuowana obecnie w ramach pracy doktorskiej.
4 Badania prowadzone pod moim kierunkiem w ramach prac magisterskich na kierunku polonistyka z logopedią
oraz prac dyplomowych w latach 2006/09 na Podyplomowych Studiach Logopedycznych w Uniwersytecie
Pedagogicznym w Krakowie.
5 W Budohoska., A., Grabowska , Dwie półkule jeden mózg , Warszawa 1994, s. 143
6 Por. J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna , Kraków 2008
2
bez odnoszenia jej do pozostałych (nie sposób diagnozować spostrzegania wzrokowego bez
analizy rozwoju motorycznego i słuchowego).
Od wielu lat mówi się i pisze o problemie zagrożenia dysleksją , zwraca uwagę na
powiększającą się, z roku na rok, liczbę dzieci z trudnościami w przyswajaniu języka
pisanego.
Warto raz jeszcze uporządkować objawy wskazujące na możliwość wystąpienia trudności
w nauce czytania i pisania. Do najczęstszych problemów wskazujących na możliwość
wystąpienia zakłóceń w sekwencyjnym, linearnym porządkowaniu informacji należą:
dysleksja w rodzinie (rodzice, rodzeństwo, kuzynostwo ) 7 ,
padaczka u matki,
zaburzenia przebiegu ciąży i porodu, wcześniactwo,
dysharmonie w rozwoju psychoruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym,
leworęczność w rodzinie,
skrzyżowana lateralizacja (możliwość badania ok. 3 roku życia),
skrzyżowana lateralizacja u obojga rodziców,
oburęczność utrzymująca się po ukończeniu 3. roku życia,
trudności w ubieraniu się,
problemy z porannym wstawaniem,
trudności w opanowaniu jazdy na dwukołowym rowerze,
kłopoty z rysowaniem, odwzorowywaniem linearnego układu klocków,
problemy z naśladowaniem i układaniem sekwencji,
trudności z naśladowaniem sekwencji ruchów,
problemy z naśladowaniem naprzemiennych, szybko zmieniających się ruchów
języka, warg i żuchwy,
kłopoty z opanowaniem słownictwa związanego z czasem (dni tygodnia, pory roku,
przysłówki czasu, wyrażenia przyimkowe określające czas),
nieprawidłowy uchwyt łyżki, widelca, noża, nożyczek, ołówka, pisaka,
brak łączenia dwóch wyrazów w drugim roku życia,
opóźniony rozwój mowy,
wady wymowy,
zaburzenia uwagi słuchowej,
trudności w rozumieniu mowy w hałasie,
trudności z użyciem przyimków nie wyodrębnianych słuchowo,
7 U dzieci, których rodzice są dyslektykami ryzyko wystąpienia dysleksji przewyższa 8x ryzyko populacyjne
3
trudności z zapamiętaniem imion koleżanek i kolegów,
kłopoty z zapamiętaniem własnego adresu,
kłopoty z przypominaniem sobie zdarzeń z przeszłości,
trudności z powtórzeniem treści bajki lub filmu.
Należy do tej listy dołączyć także przyczyny jatrogenne wynikające z nieprawidłowego
postępowania terapeutycznego. Należą do nich:
wadliwe metody nauczania (głoskowanie, literowanie, poznawanie liter przez
odwołanie się do nagłosowej głoski w wyrazach),
równomierne ćwiczenie sprawności obu rąk,
zbyt wczesna nauka języka obcego (przed opanowaniem systemu fonetyczno-
fonologicznego języka etnicznego).
Badania laboratoryjne 8 prowadzone w Klinice Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu
Medycznego w Poznaniu potwierdziły występowanie u osób z dysleksją osłabienia
czasowego przetwarzania i integracji informacji o różnych modalnościach oraz zaburzenia w
przetwarzaniu sekwencji szybkozmiennych, krótkotrwałych bodźców. Potwierdzone zostały
informacje na temat syndromu mini-zaniedbywania lewostronnego. Wydaje się, iż efekt ten
mógłby tłumaczyć obserwowane u dzieci dyslektycznych problemy z odczytywaniem
wyrazów od strony prawej do lewej oraz z pomijaniem sylab w wyrazach. Badacze zwracają
także uwagę na trudności wielu uczniów z rozumieniem mowy i tekstów pisanych w hałasie.
Jest to związane z brakiem tłumienia bodźców pobocznych, szczególnie tych odbieranych w
strukturach prawej półkuli mózgu.
U osób dorosłych przejawiających trudności w czytaniu i pisaniu stwierdzono
występowanie mniejszego planum temporale w półkuli lewej. Planum temporale uważane
jest za strukturalne podłoże lewopółkulowej organizacji języka. Badania wykazały ponadto
zaburzenia mikroarchitektury kory, obecność ognisk kortykalnej dysgenezji w postaci ektopii
czyli gniazd nieprawidłowo umiejscowionych neuronów oraz zaburzenia warstwowości kory.
Prawdopodobne są zaburzenia mielinizacji w rejonach połączeń międzypółkulowych.
Największa ilość obserwowanych zmian zlokalizowana jest w lewej półkuli mózgu (na
poziomie korowych obszarów mowy) i w obszarach czołowych. Jednak B. Maciejewska
zwraca uwagę, że rozmieszczenie zmian różni się w zależności od płci. U mężczyzn istotnie
częściej występują one w lewej półkuli, u kobiet rozmieszczone są w obu półkulach mózgu.
8 B. Maciejewska, Wartość słuchowych potencjałów wywołanych w diagnostyce dysleksji rozwojowej, praca
doktorska napisana w Katedrze i Klinice Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego im. K.
Marcinkowskiego w Poznaniu
4
Niezależnie od zastosowanej metody można zauważyć - twierdzi badaczka - że u osób
dysleksją połączenia między lewym zakrętem kątowym, a okolicami potylicznymi i
skroniowymi po stronie lewej funkcjonują nieprawidłowo. Obserwuje się osłabioną
aktywność lewopółkulową zwłaszcza lewej okolicy językowej skroniowo-ciemieniowej, oraz
nieprawidłową aktywność w płatach czołowych - zwłaszcza po stronie lewej.
B. Maciejewska pisze o zakłóceniu połączeń lewopółkulowych i słabej synchronizacji
poszczególnych obszarów zaangażowanych w czytanie i pisanie. Przytoczone wyniki badań
potwierdzają realność występowania dysleksji wbrew sądom niektórych nauczycieli, a nawet
badaczy.
Badania potencjałów wywołanych oraz neuroobrazowanie czynności mózgowych
potwierdziły, u osób z trudnościami w przetwarzaniu języka, nadaktywność prawej kory
skroniowej oraz słabsze odpowiedzi potencjałów znad lewej półkuli. Niezwykle istotny jest
fakt, iż takie odpowiedzi mózgowe na stymulację słuchową zarejestrowano nie tylko u
dorosłych czy dzieci z dysleksją, ale nawet u 6-cio miesięcznych niemowląt z grupy ryzyka,
obciążonych wywiadem rodzinnym w kierunku dysleksji 9 .
1.1. Nowa definicja dysleksji
Doświadczenia kliniczne w rozpoznawaniu wczesnych objawów dysleksji pozwoliły
sformułować nową definicję dysleksji w takim oto kształcie: Dysleksja to - trudności w
linearnym opracowaniu informacji: symbolicznych, czasowych, motorycznych, manualnych i
językowych. 10 Wiemy już z doświadczeń terapeutycznych, że dzieci dyslektyczne mogą
nauczyć się czytać ze zrozumieniem i osiągają wówczas wiele satysfakcji płynącej z
pochłaniania lektury z przyjemnością. Wysoki poziom funkcjonowania językowego ułatwia
tym osobom przezwyciężenie innych zawsze towarzyszących trudnościom w czytaniu
problemów w linearnych porządkach.
9 B. Maciejewska, Wartość słuchowych potencjałów wywołanych w diagnostyce dysleksji rozwojowej, praca
doktorska napisana w Katedrze i Klinice Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego im. K.
Marcinkowskiego w Poznaniu .
10 Nowa definicja dysleksji została po raz pierwszy wydrukowana w Biuletynie Logopedycznym Zarządu
Głównego Polskiego Towarzystwa Logopedycznego nr 1. 2009
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin