JÄ™zykowe podrĂłĹĽe dzieci niesĹ‚yszÄ…cych.pdf

Zdzisława Orłowska

Językowe podróże dzieci niesłyszących

„Nie można uciec od samego siebie,

przenosząc się z miejsca na miejsce”.

(E. Hemingway)

Przez całe nasze życie zmierzamy w jakimś kierunku. Podróżujemy na jawie i we śnie,

w marzeniach, pragnieniach. Nasze życie jest podróżą w przestrzeni i w czasie. Każdy z nas

podąża swoją własną drogę. Myślimy, że dzięki tej podróży będziemy coraz lepsi, mądrzejsi,

po prostu doskonalsi. Walczymy z przeciwnościami, które każdego dnia wyrastają przed

nami. Zdobywamy doświadczenie i jesteśmy z siebie dumni. Czasem narzekamy, wiele razy

mamy ochotę zatrzymać się i nie pędzić już przed siebie. Aby podjąć taką podróż nie

potrzebujemy biletu. Czy jednak na pewno? Może tym biletem są sprawności, umiejętności i

talenty, które otrzymaliśmy od Boga i teraz skrupulatnie, każdy na swój sposób, staramy się je

pomnażać. Dokąd w takim razie podróżują pozbawieni tych sprawności np. niesłyszący,

którzy przyszli na świat bez zdolności odbierania dźwięków, a w konsekwencji mają

problemy z językową komunikacją. Dlaczego mimo wszystko podejmują trudy podróży,

której celem jest opanowanie języka? Czy ich język może się na tyle rozwinąć, by bez

problemów mówić o świecie, w którym żyją, żeby mogli lepiej rozumieć? Wszystko

wskazuje na to, że tak. Wiele jednak zależy od momentu rozpoczęcia terapii i sposobu jej

prowadzenia. Dzieci niesłyszące mocno tkwią w rzeczywistości, w świecie, który dzieje się tu

i teraz, trudno mówić im o przeszłości, wybiegać w przyszłość, operować metaforą,

zrozumieć pojęcia abstrakcyjne.W związku z tym ich wypowiedzi są często ubogie i to

zarówno jeśli chodzi o leksykę jak i gramatykę. M. Tomasello zwraca uwagę na to, iż

„konstrukcje językowe są szczególnym rodzajem symboli językowych i uczenie się ich, czyli

uczenie się złożonych całości symbolicznych, skonwencjonalizowanych w procesie

historycznym w taki sposób, by spełniały złożone funkcje komunikacyjne, wskazuje dzieciom

aspekty ich doświadczenia, których inaczej mogłyby nie zauważyć, (np. dzielenie świata na

zdarzenia i uczestników; rozpatrywanie zdarzeń z różnych perspektyw, które są w różnym

stopniu związane z bieżącą sceną wspólnej uwagi; tworzenie konstrukcji abstrakcyjnych, za

pomocą których można rozpatrywać każde zjawisko pojawiające się w doświadczeniu w

terminach właściwie każdego innego zjawiska)” 1 . Co przychodzi naturalnie osobom

1 M. Tomasello, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, Warszawa 2002, s.213.

słyszącym, niesłyszący muszą zdobywać z wielkim trudem i w wielu przypadkach

nieskutecznie (uczniowie szkół specjalnych dla niesłyszących).

W procesie komunikacji posługujemy się słowami, które niosą odpowiednie znaczenia

i mogą układać się w zdania. Nawet jeśli w codziennym dialogu używamy tylko

pojedynczych wyrazów czy zdań, to one jednak tworzą spójną całość czyli tekst. Słownik

terminologii językoznawczej podaje następującą definicję tekstu: „Jest to ciąg linearny

elementów i struktur językowych (fonicznych, morfologicznych, syntaktycznych) tworzący

określoną strukturę relacyjną (pozycyjną). Przeciwieństwem tekstu jest system jako układ

tych samych elementów i struktur, ale przeciwstawiających się sobie w sposób

wielokierunkowy na zasadzie opozycji jakościowych (treściowo-zakresowych)” . 2 Ponadto z

tekstem wiążą się jeszcze inne pojęcia: komunikatywności i poprawności gramatycznej oraz

semantycznej, a także spójności tekstu (spójność gramatyczno-formalna zdań jest nazywana

kohezją, natomiast spójność semantyczna to koherencja). Funkcja komunikatywna języka w

tym samym Słowniku jest definiowana następująco – „istotna funkcja języka, polegająca na

tym, że język służy komunikacji, tj. przekazywaniu odbiorcy danych treści psychicznych.

Wynika ona z funkcji przedstawiającej języka. Funkcji komunikatywnej podporządkowany

jest cały system językowy i jego rozwój. Język mianowicie nie dopuszcza żadnej takiej

zmiany, która by mogła uniemożliwić porozumienie między członkami danej społeczności.” 3

Zatem skuteczne porozumiewanie się wymaga znajomości języka i form komunikacji jakimi

posługuje się słuchacz lub cała grupa. Kiedy człowiek wybiera sposoby komunikacji, dobrze

mu znane, ale obce odbiorcy, naraża się na niezrozumienie. Łatwo tego uniknie, jeśli treści,

które komunikuje, są mu bliskie i proste. Im trudniejsze treści, tym bariery komunikacyjne

będą większe. Co mieści się jednak pod pojęciem trudnej treści i dla kogo coś będzie trudne, a

dla kogo łatwe? Jest to sprawa względna i zależy od wielu sprawności użytkownika języka.

Brak słuchu jest jedną z wielu przyczyn, która powoduje problemy w komunikacji językowej.

Niesłyszący (osoby prelingwalnie ogłuchłe) mają kłopoty z rozumieniem literatury, tekstów

publicystycznych, pism urzędowych (praktycznie są pozbawieni możliwości ich rozumienia),

także treści przekazywanych werbalnie.

Czy percepcja filmu będzie sprawiała niesłyszącym trudność? Film, operując obrazem

i dźwiękiem, pozwala niesłyszącym choć częściowo odebrać przekazywane treści. Niestety,

jeżeli obraz nie pokazuje zdarzeń, miejsc, postaci znanych dziecku niesłyszącemu, jeżeli na

dodatek umieszczony jest w odległych historycznych czasach, to bariera jaką muszą pokonać

2 Słownik terminologii językoznawczej, red. Z. Gołąb, A.Heinz, K.Polański, Warszawa 1970, s.572.

3 Ibidem, s.294.

niesłyszący, aby zrozumieć temat filmu, jest praktycznie nie do pokonania. Dlatego im sceny

bardziej realistyczne, im zdarzenia bardziej prawdopodobne i im szybciej toczy się akcja, tym

łatwiej niesłyszącym pojąć sens filmu.

Aby się przekonać jak niesłyszący poruszają się w świecie zdominowanym przez

dźwięki i abstrakcyjne pojęcia, jak napiszą o podróży, jak ją rozumieją oraz jak oceniają,

wybrałam film A. Konczałowskiego z 1997 roku pt. Odyseja (w głównych rolach wystąpili

Armand Assante, Isabella Rosselini, Christopher Lee i Geraldine Chaplin). Chciałam

sprawdzić, jak odczytają ten film, co będą umieli o nim powiedzieć słowem, a co obrazem,

tym razem stworzonym przez siebie. Po obejrzeniu filmu uczniowie musieli po pierwsze

opisać go językowo, po drugie narysować lub namalować zapamiętane sceny . 4

Film Odyseja przenosi nas w odległe mityczne czasy. Przedstawione w nim zdarzenia i

postaci realistyczne występują obok fantastycznych, co może stanowić przeszkodę w

odczytaniu filmu, kiedy odbiorca nie korzysta z informacji przekazanych językowo. Jednak z

drugiej strony obraz jest na tyle wyrazisty, akcja toczy się wartko, główny bohater całym

swoim ciałem wyraża towarzyszące mu emocje. Większość scen przedstawia bezkresną

podróż, morze, statek. Byłam ciekawa czy słowa podróż , podróżować pojawią się w

wypowiedziach uczniów i w jakim kontekście zostaną użyte. Chciałam też wiedzieć czy

uczniowie zwrócą uwagę na nostalgię bohatera. Czy odczytają jego pragnienie powrotu do

domu. Postanowiłam sprawdzić czy oddadzą słowem uczucia, które w nich wywołały sceny

filmu i czy uporają się z chronologią wydarzeń, a przede wszystkim czy zbudują spójne pod

względem gramatycznym i semantycznym teksty?

Zanim grupa trzynastu niesłyszących uczniów (6 dzieci z klasy I gimnazjum i 7 dzieci

z klasy III gimnazjum specjalnego dla niesłyszących) obejrzała fragmenty filmu 5 , podałam im

tytuł ustnie oraz w formie pisemnej na tablicy, a opiekun grupy (uczniowie oglądali film po

zajęciach lekcyjnych w internacie) przekazał im za pomocą języka migowego kilka informacji

dotyczących miejsca, czasu wydarzeń i głównego bohatera.

Pierwszym zadaniem, jakie mieli wykonać niesłyszący uczniowie gimnazjum po

obejrzeniu filmu, było stworzenie tekstów o tym, co zobaczyli i co odczuwali w czasie

projekcji. Wszystkie cytowane wypowiedzi dzieci przytaczam z zachowaniem oryginalnej

pisowni.

4 Zaznaczam, że dzieci nie znały treści filmu, nie znały też mitu o Odyseuszu.

5 Były to sceny przedstawiające dom rodzinny Odyseusza w Itace, narodziny jego syna i otrzymanie wiadomości

o wojnie, podróż Odyseusza do Troi, jego walkę w szeregach Greków i słynny podstęp z użyciem drewnianego

konia. Uczniowie obejrzeli też epizody z powrotnej podróży do Itaki – rozbicie statku w czasie burzy, spotkanie

z Cyklopem, spotkanie z Kirke, odwiedziny króla wiatrów Eola, wizytę w królestwie umarłych, spotkanie z

Syrenami oraz finałowe sceny z powrotu bohatera do domu (w sumie 60 min).

W wyniku eksperymentu powstało trzynaście tekstów. Trzy spośród nich mają

nietypowy układ graficzny. Zdania, które powinny tworzyć całość, zapisane zostały w

osobnych linijkach w formie punktów (w jednym przypadku są to kolejno ponumerowane

zdania) 6 . Pozostałe prace są zapisywane zwartym tekstem i sprawiają wrażenie spójnej

całości. Jednakże ulegamy tylko takiej impresji, bowiem w większości wypowiedzi brak

łączliwości logicznej. Każde zdanie stanowi tutaj osobną jednostkę, nie powiązaną ze

zdaniem poprzednim. W związku z tym można wysunąć przypuszczenie, że dzieci nie radzą

sobie z uporządkowaniem przestrzennym, czasowym i logicznym.

W swoich wypowiedziach badani piszą o tym, że oglądali film pod tytułem... i w tym

miejscu możemy przeczytać:

Historii Odyseusz

Odysilma

Tytuł filmu to Odyseusz!

Oglądołem w filmu „Odyseusz Płynie”

Odyseusz

„Odyseusz płynie”

„Odprusz płynie”

Tylko w czterech pracach pojawia się tytuł, jaki im podałam ustnie i zapisałam.

Nasuwa się następujący wniosek – dla niesłyszących język pisany nie niesie za sobą

znaczenia.

W dziewięciu tekstach brak chronologii, w trzech - uczniowie starają się ją zachować -

jednak nie pamiętają kolejnych scen i piszą, np. A potem dalej ja już niepamiętam (sic!); Oj

nie pamietaj (sic!); Nie pamiętaj co dalej . Tylko jedna praca jest uporządkowana pod

względem chronologicznym, można w niej też zauważyć związki przyczynowo-skutkowe.

Uczniowie najobszerniej opisali przygodę Odyseusza z Cyklopem. Widziałam też ich

zainteresowanie tymi scenami podczas oglądania filmu. Tylko w dwóch tekstach nie ma

wzmianki o olbrzymie. W żadnej wypowiedzi nie pojawiła się jednak nazwa CYKLOP .

Zamiast niej znalazło się wiele innych opisowych określeń postaci, np.

Wielkie (sic!) człowiek miał jedno oko .

Wielki Człowiek (pisane z dużej litery)

pan wysoki ma jedno oczy bardzo wysoki

jakiś wysoki i duży człowiek który miał jedno oko

6 Zwraca na to także uwagę w swoich badaniach M. Korendo, Badanie rozumienia tekstów i budowania

wypowiedzi w języku pisanym przez niesłyszących uczniów szkoły specjalnej (klasy gimnazjalne). Praca

doktorska pod kierunkiem dr hab. prof. AP Jagody Cieszyńskiej, Instytut Filologii Polskiej AP, Kraków 2004.

Duży człowiek miał jeden oko.

Wielka człowieka miał jedną (sic!) oko

Chłopiec jest śpi. Chłopiec zabić oko.

A to był wielki człowiek, który on ma jeden oko.

olbrzymi

Widziłem (sic!) Wysoką (pisane z dużej litery) chłopiec. Wyglądał wysoką: jedno oko, duży

stopa, duży dłonie

(...) wielki stopy około 1,5 stopy. Skała chłopiec jest duży ok. 10 metr

Chłopiec duży

W filmie powraca motyw podróży, Odyseusz wraz ze swoją załogą płyną statkiem.

Uczniowie musieli więc ten motyw zauważyć i pisali o tym. Jednak określenia podróż czy

podróżować zostały użyte tylko przez czterech uczniów i te teksty zacytuję w całości.

Znalazły się w nich też inne wyrazy, wyrażenia, całe zdania, które wskazują na

przemieszczanie się bohatera.

Magdalena M. kl. III gimnazjum

W Grecji piękny pogody. Odyseusz patrzy wyspa, a szybko biegać do żony, bo żona ma urodził

syn. Żona ma boli brzuch to ciąży. Odyseusz trzymać z żoną. Leży żony w stajni. Już urodził

syn. Odyseusz jest zadowolona. Odyseusz rozmawiał z żoną. Odyseusz patrzy ognia. Mama

córka rozmawiał z Odyseuszem. Poszedł Odyseusz, czekał będzie pływanie statki. Odyseusz

pić wino. Przyjechał kolegi i przyjacieli. Żona jest płakałam, bo mój mąż, nie wrócisz do

domu, długo trwała wojny. Podróżowanie Odyseusz patrzy wyspa , Odyseusz jest smutno, bo

ukochany żona i syn. Walczył z obcy. Zbudowanie trojańska. Trojańska schował Ludziem.

Inne obcy patrzy Trojańska. Pan myślał dostał nagrodę. A potem w nocy cicho i patrzy. Ludzi

jest śpi, bo dużo pił wino. A później walczyć (sic!). Ucieczki do ......... . Wygrał Ludzi, bo już

walczy. Podróżowanie, w nocy ludzi i Odyseusz jesteśmy śpi. Rano Odyseusz patrzy nie

widzi. Góry, jego mgła. Odyseusz i ludzi poszedł do jaśnikniec. Wielka (sic!) pokój. Ukradł

jeść i pić. Przyjechał owca i duży chłopiec. On ma jeden oko, wysokość, najmłodszy. Chłopiec

rozmawiał z Odyseuszem. Chłopiec jest trochę nerwowy. Chłopiec zabierać (sic!) inne tylko

jedna chłopiec jeść głowy krwi. Chłopiec jest śpi. Chłopiec zabić (sic!) oko. Chłopiec jest

zabić oko. Chłopiec wołał jego brat. Odyseusz i Ludzi uciekali do statki . Daleko podróżował

statki . Odyseusz chcę pić wodą (sic!), Bóg powietrze rozmawiał z Odyseuszem. Bóg powietrze

wykołczyć schowam wiatr do torbą. Podróżował do wyspa . Wyspa Odyseusz patrzy w morze.

Patrzy co ci dzieje, to człowiek zmienił zwierzęta. Odyseusz poszedł do góry.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: